Czym jest konstytucja?
O konstytucji mówi się czasem, że jest to ustawa zasadnicza, czyli uznawana za najważniejszą, podstawową.
- Określa ona zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, w którym obowiązuje.
- Zawarte są w niej także podstawowe i uznawane za nienaruszalne prawa i obowiązki obywateli danego państwa.
- Wszystkie obowiązujące zasady prawne muszą być zgodne z konstytucją, i nie można ustanawiać
praw niezgodnych z tą ustawą zasadniczą.
Zapamiętaj najważniejsze polskie konstytucje!
- Konstytucja 3 maja: 1791 roku;
- Konstytucja Księstwa Warszawskiego: 1807 roku;
- Konstytucja Królestwa Polskiego: 1815 roku;
- Konstytucja marcowa: 1921 roku;
- Konstytucja kwietniowa: 1935 roku;
- Konstytucja lipcowa: 1952 roku;
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku.
Konstytucja 3 maja: 1791 rok
Konstytucja 3 maja była pierwszą konstytucją uchwaloną w Europie. Polskę wyprzedziły tylko Stany Zjednoczone.
W jakich warunkach uchwalono tę konstytucję?
Jej tekst ogłoszono w czasie obrad Sejmu Czteroletniego, zwanego też Wielkim (1788-1792). Trzeba pamiętać, że są to czasy po I rozbiorze Polski (1772). Rzeczpospolita jest otoczona przez trzy agresywne państwa, które chcą ją całkowicie kontrolować: Rosję, Prusy i Austrię. Decydujący wpływ na Polskę wywiera Rosja, której władczyni Katarzyna II jest zdecydowana nie dopuścić do żadnych reform wzmacniających w sposób zasadniczy Rzeczpospolitą.
Najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja:
- zniesiono podział kraju na Koronę i Litwę;
- gołota (czyli szlachta pozbawiona majątków) nie mogła brać udziału w sejmikach, gdyż często była narzędziem w rękach magnatów;
- wzmocnieniu uległa pozycja rządu (łącznie ze stanowiskiem króla, który przewodził Straży Praw);
- zniesiono liberum veto (sprzeciw jednego posła nie mógł już spowodować zerwania sejmu);
- pełnię władz ustawodawczych miał sejm, który stał się najważniejszym organem władzy;
- zniesiono wolną elekcję, gdyż ułatwiała obcym mocarstwom mieszanie się w polskie sprawy;
- o podjęciu jakiejś uchwały decydowano większością głosów;
- ministrowie (najwyżsi urzędnicy) mieli być pociągani do odpowiedzialności za naruszenie praw przed sądem sejmowym;
- zakazano tworzenia konfederacji (szlachta odtąd nie mogła skupiać się w związkach mogących doprowadzić do zamętu w państwie);
- mieszczanom z miast królewskich zapewniono prawo sprawowania urzędów.
Zapamiętaj znaczenie Konstytucji 3 maja
Patrioci dokonali wielkiej próby gruntownego zrefor-mowania słabej Rzeczypospolitej. Polska zaczęła się odradzać. To przemoc państw sąsiednich (Rosji, Prus, Austrii) doprowadziła do upadku Polski, kolejnych rozbiorów i ostatecznego zniknięcia jej z mapy Europy.
Konstytucja Księstwa Warszawskiego: 1807 rok
Napoleon utworzył zależne od Francji niewielkie państwo o nazwie Księstwo Warszawskie.
Oto postanowienia konstytucji z 1807 roku:
- Księstwo stało się monarchią związaną unią personalną z Saksonią (tron księstwa objął król saski Fryderyk August, przez co wrócono do tradycji unii polsko-saskiej);
- władzę sprawowali: król, rząd i Rada Stanu;
- sejmowi przyznano prawo dyskutowania i uchwalania projektów rządowych;
- prawo wyborcze otrzymali: szlachta, bogaci mieszczanie, oczynszowani chłopi, zasłużeni żołnierze;
- zniesiono poddaństwo chłopów, ale bez ich uwłaszczenia;
- wprowadzono kodeks cywilny (również zapożyczenie z Francji): zapewniał on wolność osobistą każdemu człowiekowi i równał wszystkich w obliczu prawa.
Konstytucja Królestwa Polskiego: 1815 rok
Na kongresie wiedeńskim (1815), gdzie decydowano o losach Europy, postanowiono utworzyć Królestwo Polskie. Było ono jednak całkowicie zależne od Rosji, a konstytucję nadał mu car Aleksander I.
Postanowienia konstytucji:
- Królestwo zostało połączone unią personalną z Rosją;
- w zastępstwie cara władzę sprawował jego namiestnik;
- działał polski sejm, rząd, istniało polskie wojsko;
- sejm mógł podejmować uchwały, ale tylko w sprawach przedstawionych przez monarchę;
- kraj został pozbawiony możliwości prowadzenia własnej polityki zagranicznej.
Konstytucja marcowa: 1921 rok
Jakim państwem była Polska na mocy konstytucji z 17 marca 1921roku.? Była to republika parlamentarno-
-gabinetowa. Powoływany przez prezydenta gabinet (rząd) sprawował władzę tylko wtedy, jeżeli uzyskał zaufanie większości członków parlamentu.
Najważniejsze postanowienia konstytucji marcowej:
- sejm i senat otrzymały władzę ustawodawczą;
- władzę wykonawczą miał prezydent, powoływany przez sejm i senat;
- prezydent mianował i odwoływał Radę Ministrów (rząd);
- uchwały przechodziły w głosowaniu większością głosów;
- zapewniono równość wszystkich obywateli wobec prawa.
Konstytucja kwietniowa: 1935 rok
Konstytucja z 23 kwietnia 1935 roku. wprowadziła tzw. system prezydencki. Oznaczało to wzmocnienie stanowiska prezydenta w stosunku do organów państwa.
Zgodnie z zasadami konstytucji kwietniowej:
- prezydent powoływał rząd;
- prezydent mógł rozwiązać sejm i senat;
- prezydent miał prawo veta w stosunku do uchwał;
- prezydent mógł wydawać dekrety (powiększono jego uprawnienia ustawodawcze);
- premier i ministrowie byli odpowiedzialni przed prezydentem.
Konstytucja z 22 lipca 1952 roku
To konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL), istniejącej do 1989 roku.
Postanowienia konstytucji:
- najwyższym organem władzy był sejm;
- podporządkowany mu był naczelny organ władzy, Rada Państwa;
- całość władzy w państwie, jak głosiła konstytucja, należała do ludu pracującego miast i wsi;
- PRL została określona jako państwo demokracji ludowej.
W rzeczywistości w PRL nie istniały niezależne partie polityczne, a całość władzy skupiła w swych rękach Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR). Wpływ „ludu pracującego” na sprawowanie rządów był tylko propagandowym sloganem.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku
Wszystkie prawa i wolności obywatelskie w niej zawarte oparte są na rozwiązaniach obowiązujących w demokratycznych krajach Europy Zachodniej:
- władzę ustawodawczą sprawuje sejm i senat;
- władza wykonawcza należy do prezydenta i rządu;
- sejm sprawuje kontrolę nad rządem;
- działają niezawisłe sądy.
To ważne!
- Pierwszą konstytucję na świecie uchwalono w Stanach Zjednoczonych. Jej tekst ogłoszono w mieście Filadelfia w roku 1787.
- Konstytucja Stanów Zjednoczonych jest nie tylko najstarszą tego typu ustawą na świecie, ale też, z później wprowadzanymi poprawkami, obowiązuje do dziś.
Co zapamiętać z postanowień Konstytucji Stanów Zjednoczonych?
- na czele państwa stoi prezydent, który sprawuje władzę wykonawczą (wybierany jest co cztery lata);
- władzę ustawodawczą pełni Kongres składający się z Izby Reprezentantów i Senatu;
- naczelnym organem sądo-wym jest Sąd Najwyższy;
- konstytucja gwarantuje wszystkim stanom tworzącym państwo dużą autonomię (wyraża się to np. odmienności kar za takie same przestępstwa popełnione na terenie różnych stanów).
To może się przydać!
Pomimo zmian mających ograniczyć kompetencje sejmu i zwiększyć uprawnienia grupy rządzącej, II Rzeczpospolita była państwem, gdzie działały legalnie liczne partie polityczne, istniała wolność słowa i prasy, sumienia i wyznania, gwarantowano nietykalność własności prywatnej.
To trzeba wiedzieć!
Po 1989 roku doszło w Polsce do głębokich zmian. Przestała istnieć PRL i przywrócono dawną nazwę państwa: Rzeczpospolita Polska. Zniesiono monopol rządów PZPR, powstało wiele partii politycznych.
Zobacz:
Ustrój polityczny na mocy tzw. małej konstytucji (19.02.1947)