R

Rozległość epicka

Rozległość epicka – polega na bardzo dokładnym, szczegółowym przedstawieniu fabuły również dzięki użyciu bardzo rozbudowanych zdań. Dla języka epopei charakterystyczne są porównania homeryckie, zwłaszcza w opisach przyrody.

RAPSOD

Rapsod – utwór poetycki utrzymany w podniosłym, patetycznym stylu, sławiący znanego bohatera lub poświęcony ważnemu wydarzeniu.

REALIZM SZCZEGÓŁU

Realizm szczegółu (w opisie świata przedstawionego) – metoda stosowana bardzo często przez twórców powieści realistycznych. W ich utworach – w tym i w Lalce! – spotkamy się z dokładnym, niemal fotograficznym opisem przestrzeni, pejzażu, osób. Dzięki temu zabiegowi poznajemy ów świat bardzo precyzyjnie. Nie tylko nie ma mowy o deformacji, wręcz nie ma miejsca na nasze własne wyobrażenia. Tarczę Achillesa z Iliady można odrysować, serwis z Pana Tadeusza także. Jest to, owszem, cecha eposu, lecz również powieści realistycznej –

REALIZM PSYCHOLOGICZNY

Realizm psychologiczny – nurt dojrzałego realizmu, którego przedstawiciele kładli szczególny nacisk na przedstawianie ludzkich działań w kontekście ich motywacji psychologicznej. Realiści II połowy XIX w. sądzili, że postępowaniem ludzi rządzi nie tylko intelekt – człowiek robi przecież nie tylko to, co sobie postanowił lub co opłacałoby mu się. Także to, co podpowiada mu podświadomość! Uwaga! Za czasów Dostojewskiego nie znano jeszcze pojęcia podświadomości, zawdzięczamy je dopiero Zygmuntowi Freudowi. Realiści psychologiczni byli

RENESANS

Renesans (franc. renaissance – odrodzenie) – epoka w dziejach kultury (poł. XIV w. do końca XVI w.) charakteryzująca się odrodzeniem ideałów kultury i sztuki antycznej. Głoszono w niej antropocentryzm, czyniąc głównym przedmiotem zainteresowania człowieka z jego wszystkimi potrzebami i możliwościami rozwoju.

RACJONALIZM

RACJONALIZM – prąd, wg którego najistotniejszą cechą i siłą człowieka jest rozum (łac. ratio). Racjonaliści twierdzili, że w dochodzeniu do prawdy i wiedzy należy kierować się rozumem, a przesądy, uprzedzenia i ingerencję sił duchowych – odrzucić. Jest to prąd oświeceniowy, propagujący praktyczne myślenie i działanie, powstały w opozycji do „duchowych” założeń baroku, a z kolei w opozycji do niego powstaną romantyczne: irracjonalizm, duchowość, fantastyka. Za twórcę racjonalizmu uznaje się Kartezjusza,

RADYKALIZM

RADYKALIZM – postawa człowieka, który dąży do swoich celów z całą stanowczością, ma bezkompromisowe poglądy i zasady, nie ulega żadnym wpływom i nie godzi się na żadne ustępstwa. W polityce lub w przemianach jakiejkolwiek dziedziny, radykalizm oznacza również zmiany zasadnicze, rewolucyjne, zupełnie odwracające istniejący porządek rzeczy.

REALIZM

REALIZM – mianem realizmu określa się te prądy w sztukach plastycznych oraz w literaturze, które za główne swoje założenie przyjmują zasadę prawdziwego ukazania rzeczywistości, codziennego życia człowieka i jego środowiska, a także praw rządzących światem. Wystarczy przypomnieć, że Stendhal nazwał powieść realistyczną „zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu” – czyli dziełem, które wiernie i szczegółowo odzwierciedla rzeczywistość. Świat przedstawiony w dziele realistycznym ukazany jest z punktu widzenia przeciętnego odbiorcy, oceniany zgodnie

REALIZM SOCJALISTYCZNY

REALIZM SOCJALISTYCZNY – nazywany także skrótowo → socrealizmem, powstały w sztuce radzieckiej kierunek, „obowiązujący” od 1934 roku – czyli od zjazdu pisarzy – kiedy to proklamował program socrealizmu Maksym Gorki. Program ten został przyjęty jako odgórna, jedynie słuszna metoda twórcza. Literatura realizmu socjalistycznego miała służyć idei socjalistycznej, przedstawiać rewolucyjną walkę ludu, wzorce osobowe budowniczych, robotników, aktywistów oddanych sprawie ludowej. Oprócz bohatera pozytywnego, często w ujęciu realizmu socjalistycznego występował „czarny charakter”

REFORMACJA

REFORMACJA – drugi, obok humanizmu, ważny prąd epoki renesansu, dotyczący reformy Kościoła . Mianem reformacji określamy wielki ruch religijny i narodowy XVI wieku, postulujący zmianę kościelnych praktyk i doktryn. Początku reformacji upatruje się w roku 1517, kiedy miało miejsce wystąpienie Marcina Lutra, głoszącego swoje słynne „Tery o odpustach”. Między innymi żądał Marcin Luter tłumaczenia Biblii na języki narodowe i odejścia od „pieniężnych” ofiar za odpuszczenie grzechów. Ruch reformacji stał się

REMINISCENCJA

REMINISCENCJA – reminiscencja literacka polega na przywołaniu w utworze innego utworu w formie cytatu, trawestacji (przekształcenia) lub za pomocą podobieństwa w ujęciu kompozycyjnym. Wykrycie w tekście reminiscencji wymaga już pewnego oczytania i znajomości literatury, zwłaszcza gdy przywołany fragment cudzego dzieła jest „wpleciony” w tekst, a nie wyróżniony cudzysłowem.

RETARDACJA

RETARDACJA – chwyt polegający na „zatrzymaniu akcji”, z reguły w emocjonującym momencie – opóźnienie następnego zdarzenia lub nawet odsunięcie rozwiązania w tym celu, aby spotęgować zaciekawienie odbiorcy, spowodować wzrost napięcia akcji. Retardacja często jest stosowana w eposie (autor odsuwa wydarzenie, wprowadzając np. szczegółowy opis stroju bohaterów, czy jak w Iliadzie – opis tarczy Achillesa) i w powieści realistycznej, w której często można zaobserwować chwyt opóźnienia akcji dokonany za pomocą wplecionego

RETORYKA

RETORYKA – sztuka mówienia, teoria wymowy i oddziaływania na odbiorcę. Niegdyś była, jako sztuka wyzwolona, jednym z „przedmiotów” nauczania, stanowiła także samodzielną dyscyplinę wiedzy. Dziś retoryka przydaje się do układania przemówień, umiejętności tworzenia i wypowiadania publicznych wypowiedzi.

RETROSPEKCJA

RETROSPEKCJA – cofnięcie w czasie, „spojrzenie wstecz” bohatera, występuje często w powieści lub w filmie. Nie polega jedynie na krótkotrwałym wspomnieniu, lecz na przywołaniu całej akcji, odcinka biografii z przeszłości. Zdarza się, że retrospekcja jest chwytem organizującym całość utworu – np. w filmie, gdy na początku poznajemy bohatera jako starego już człowieka i wraca on myślą do swojego dzieciństwa, by prześledzić całą biografię. W powieści pt. W poszukiwaniu straconego czasu

ROKOKO

ROKOKO – styl w sztuce europejskiej, uważany za ostatnią fazę baroku, „przeniesiony” ze sztuk plastycznych także do literatury, modny na dworze króla Ludwika XV. Styl ten w sztukach plastycznych i w architekturze rozwijał się w latach 1720-1780; choć rodem z Francji, objął całą Europę. Nazwa rokoko ma bardzo wdzięczny rodowód – pochodzi od rocaille = specyficznej muszli, zdobiącej grotę. Nurt bardzo wytworny, subtelny, salonowy, całkowicie wolny od dydaktyzmu. Podstawowa wartość

ROMANTYZM

ROMANTYZM – termin ten funkcjonuje przede wszystkim jako nazwa okresu literackiego, trwającego w Polsce w latach 1818 (1822)-1864. Praktycznie zapoczątkował romantyzm Adam Mickiewicz zbiorem Ballady i romanse (1822), a za teoretyczny początek uważa się dzieło Kazimierza Brodzińskiego pt. O klasyczności i romantyczności (1818). Za zakończenie tej epoki przyjmuje się rok 1864 – datę upadku powstania styczniowego. Romantyzm w Polsce stał się okresem szczególnie znaczącym, gdyż ideały ogólnoeuropejskie (uczuciowości, duchowości, metafizyki)

ROZRACHUNKI INTELIGENCKIE

ROZRACHUNKI INTELIGENCKIE – autorem terminu jest Kazimierz Wyka, który w ten sposób określił główny nurt w powojennej literaturze. Zaraz po drugiej wojnie światowej, szereg twórców poddało rewizji polski sposób myślenia i mit polskiego inteligenta, patrząc na ów problem przez pryzmat wojny i jej skutków. Czy inteligencko-polski sposób myślenia poniósł klęskę w kataklizmie wojny? Na to pytanie próbują odpowiedzieć, a także spojrzeć w przyszłość pisarze tego nurtu: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Dygat,