Tytuł
Wskazuje na rekwizyt, o którym wspomina się na początku i który odegrał znaczącą rolę w przemianie bohatera na końcu noweli. Katarynka jest motywem wiążącym cały utwór, wpływa na zmianę postawy głównego bohatera – pana Tomasza.
Czas i miejsce akcji
Czasy współczesne Prusowi – koniec XIX wieku.
Wydarzenia rozgrywają się w Warszawie (Śródmieście, podane są nawet nazwy konkretnych ulic). Najważniejsze zdarzenia mają jednak miejsce w bliżej nieokreślonej kamienicy – w mieszkaniu od frontu (własność pana Tomasza), w oficynie (mieszka tam wdowa z niewidomą córką) i na podwórzu.
Tytuł
Dlaczego Katarynka, a nie np. Pan Tomasz i dziewczynka? Albo W warszawskiej kamienicy? Bo to jest nowela, a w noweli często pojawia się jakiś ważny przedmiot, taki, bez którego nie byłoby całego wydarzenia. Gdyby nie katarynka, nie poznalibyśmy pana Tomasza. Gdyby nie nagłe pojawienie się kataryniarza, i katarynki oczywiście, pan Tomasz nigdy by nie postanowił zaopiekować się niewidomą dziewczynką. Czyli najważniejszym bohaterem noweli jest katarynka właśnie!
Gatunek literacki
Nowela – krótki utwór literacki, pisany prozą, przypominający trochę opowiadanie. Ale w noweli ważna jest puenta, czyli celne, znaczące zakończenie. Jaka jest puenta Katarynki? Decyzja pana Tomasza o skierowaniu niewidomej dziewczynki na leczenie.
Jakie jeszcze są cechy noweli?
- Jeden wątek – tu wątkiem jest spotkanie pana Tomasza z niewidomą dziewczynką. Innych wątków nie ma.
- Niewielu bohaterów – pan Tomasz, dziewczynka, jej mama, lokaj. I to już wszyscy najważniejsi.
- Ważny przedmiot – katarynka. Bez niej nie byłoby całego zamieszania. Często w noweli jakiś przedmiot odgrywa ważną rolę, jest przyczyną istotnych wydarzeń, zmian w zachowaniu bohaterów.
Katarynka jako nowela:
- obecność narratora, który opowiada historię pana Tomasza i dziewczynki,
- utwór jednowątkowy (chociaż małym odstępstwem jest przedstawienie biografii adwokata, obejmującej kilkadziesiąt lat),
- dwoje bohaterów – pan Tomasz i niewidoma dziewczynka,
- punkt kulminacyjny – pojawienie się na podwórku kamienicy katarynki – który zmienia całe życie bohatera – następuje wewnętrzna przemiana pana Tomasza, staje się innym człowiekiem, postanawia pomagać ludziom.
Problematyka
Bieda
Czasem w jednym mieście, a nawet w jednym domu stykają się zupełnie różne światy. Jeden to świat bogatego, wytwornego pana Tomasza, a drugi to świat biednej kobiety.
Sztuka
Czym jest sztuka? Czy wyraża się tylko w krystalicznie czystych dźwiękach fletu czy także w jazgocie katarynki? Dla pana Tomasza ta kwestia jest rozstrzygnięta – katarynka nie jest sztuką, lecz jej profanacją.
Kalectwo
Nagła utrata zdrowia, wzroku zupełnie zmienia życie dziecka. Trzeba na nowo nauczyć się całego świata.
Egoizm
Zamknięty w swoim świecie pan Tomasz widzi tylko czubek własnego nosa. Nie myśli o potrzebach i radościach innych ludzi. Z sybaryty w końcu jednak przeradza się w humanistę. A wszystko przez jedną głupią katarynkę.
Śledzimy akcję
1. Historia życia pana Tomasza:
- młodość – aktywny tryb życia (liczne znajomości i wzmożone zainteresowanie kobietami), co nie przeszkadzało w sumiennej pracy zawodowej w sądzie,
- życie dojrzałe – rozwój kariery zawodowej (objęcie stanowiska mecenasa), poszukiwania żony, ale jednocześnie coraz większe zainteresowanie własnym wyglądem, wygodami, spokojem (nie cierpiał ulicznych katarynek i zakazywał kolejnym stróżom w kamienicy wpuszczania ich na podwórko). Swoje mieszkanie przekształcił w salon, w którym gromadził dzieła sztuki i rozprawiał z przyjaciółmi o sztuce,
- emeryt – ustabilizowane, spokojne życie, po porzuceniu praktyki zawodowej całkowite oddanie się sztuce, odsunięcie się od ludzi.
2. Pojawienie się nowych lokatorek w oficynie:
- uwagę pana Tomasza zwróciła dziewczynka, która właściwie całymi dniami przesiadywała w oknie i mogła „bez mrugnięcia okiem” wpatrywać się w słońce, jej smutek i samotność,
- jednocześnie ciężka praca dwóch kobiet mieszkających z dziewczynką – jej matki i służącej Janowej.
3. Odkrycie przez pana Tomasza przyczyny złego samopoczucia dziecka – okazało się, że dziewczynka jest niewidoma.
4. Historia choroby – utrata wzroku jako powikłanie przebytej choroby, nie najlepsze prognozy lekarzy, nadzieja, a potem przyzwyczajanie się do nowego stanu rzeczy i uczenie się świata na nowo, ale za pomocą innych zmysłów – słuchu, dotyku, węchu. Samotność i smutek dziewczynki skazanej na przebywanie w jednym pomieszczeniu i kompletny brak wrażeń.
5. Nieoczekiwane wkroczenie na podwórko kataryniarza, oczywiście wbrew woli pana Tomasza; zachwyt niewidomej dziewczynki, radość i upojenie muzyką, obserwacje zaskoczonego mecenasa.
6. Wewnętrzna przemiana pana Tomasza – pod wpływem tego wydarzenia postanawia zająć się leczeniem dziewczynki – odkrywa, że może pomagać innym w ich nieszczęściu, niosąc tym samym szczęście.
Bohaterowie Katarynki
- Pan Tomasz – jest głównym bohaterem noweli, poznajemy pokrótce właściwie całą historię jego życia – młodzieńcze szaleństwa, ale też nadzwyczajną dbałość o życie zawodowe. Zrobił karierę, został adwokatem, mógł wieść spokojne, dostatnie życie. Zainteresował się sztuką, otaczał się pięknymi przedmiotami, ale nie ułożył sobie życia – tak długo szukał żony, że przegapił odpowiedni moment. Mieszkał sam.
To osoba punktualna, systematyczna, precyzyjna. Pan Tomasz lubi porządek i ma swoje przyzwyczajenia. Uśmiecha się do ludzi, jest życzliwy i pogodnie usposobiony do świata. Jednak z biegiem lat staje się coraz bardziej chłodny i obojętny, wiedzie spokojne, monotonne życie, nie krzywdząc jednak nikogo.
Pan Tomasz ma jedno dziwactwo – nie znosi ulicznych katarynek, które uznaje za profanację muzyki, sztuki. Płaci stróżom kamienicy, aby nie wpuszczali kataryniarzy na podwórko. I nigdy by nie przypuszczał, że znienawidzona katarynka odmieni jego życie, a przy okazji życie innych.
Uwaga! Pan Tomasz jest bohaterem dynamicznym. W toku akcji przeżywa wewnętrzną przemianę – budzi się w nim współczucie, staje się altruistą.
- Niewidoma dziewczynka – to druga bohaterka utworu. Ma około ośmiu lat. Jest blada, anemiczna. Całymi dniami siedzi w oknie, nie wychodzi z domu. To dziecko niezwykle wrażliwe, a przez swoje kalectwo wzbogacone o „dodatkowe” zmysły – z powodu utraty wzroku wyostrzyły jej się: słuch, dotyk i węch. Doskonale posługuje się nimi, nieraz wprawiając w zdumienie matkę czy obserwującego ją pana Tomasza. W życiu dziewczynki nie ma właściwie żadnej radości, nic się nie dzieje, skazana jest na nieustanne przesiadywanie w domu, dlatego niesłychanie żywiołowo reaguje na katarynkę – piszczy, klaszcze w ręce, tańczy. Wreszcie coś się zmieniło w jej życiu.
Główne problemy
- Samotność – dotyczy ona zarówno pana Tomasza, dojrzałego mężczyzny, który nie zdążył ułożyć sobie życia, jak i ośmioletniej zaledwie dziewczynki, która pozbawiona jest kontaktu z rówieśnikami z powodu swojej choroby. Okazuje się, że problem samotności dotyczy wszystkich – bez względu na wiek, status społeczny, wykształcenie, pochodzenie.
- Choroba – utrata wzroku, która dotknęła dziecko; bezsilność, bezbronność wobec losu.
- Bieda – brak środków na długotrwałe i specjalistyczne leczenie.
- Otwartość na innych ludzi i zajęcie się ich sprawami – należy zwracać uwagę na otaczający nas świat i ludzi i w miarę możliwości spieszyć im z pomocą – to przynosi szczęście nie tylko osobie, której pomagamy, ale też nam samym.
Sprawdzian
1. Jak pan Tomasz chronił się przed kataryniarzami?
……………………………………………………………………………………………………..
2. Z kim mieszkała niewidoma dziewczynka?
……………………………………………………………………………………………………..
3. Czym zajmowała się jej mama?
……………………………………………………………………………………………………..
4. Czyje zdjęcia oglądał pan Tomasz podczas codziennego spaceru?
……………………………………………………………………………………………………..
5. Jak miało na imię niewidome dziecko?
……………………………………………………………………………………………………..
6. Kim była Janowa?
……………………………………………………………………………………………………..
7. Ile lat miała dziewczynka, kiedy zachorowała?
……………………………………………………………………………………………………..
8. Czy była zadowolona z przeprowadzki do kamienicy, w której mieszkał pan Tomasz?
……………………………………………………………………………………………………..
9. W jaki sposób pan Tomasz zorientował się, że dziewczynka jest niewidoma?
……………………………………………………………………………………………………..
10. Dlaczego kataryniarz dostał się na podwórko kamienicy?
……………………………………………………………………………………………………..
Odpowiedzi:
1. Pan Tomasz płacił stróżom w kamienicy, aby nie wpuszczali na podwórko kataryniarzy.
2. Dziewczynka mieszkała ze swoją mamą i jej przyjaciółką. Wcześniej, zanim sprowadziła się do kamienicy pana Tomasza, – również ze służącą Janową.
3. Mama dziewczynki była krawcową.
4. Były to zdjęcia Heleny Modrzejewskiej. Uwaga! Możesz popisać się wiedzą. Helena Modrzejewska to bardzo znana i podziwiana polska aktorka końca XIX wieku.
5. Nie znamy jego imienia, nie jest ono podane.
6. Janowa to służąca mamy dziewczynki. Nie mieszkała ona jednak w kamienicy pana Tomasza.
7. Sześć lat.
8. Nie, była bardzo przygnębiona. W kamienicy, w której mieszkała wcześniej, było ciekawiej – przychodzili tam kataryniarze, handlarze starociami. Chodziła tam na strych i do piwnicy, miała więcej zajęć.
9. Zauważył, że patrzy mu prosto w słońce i nawet nie mruży oczu. Osoby widzące nie potrafią wytrzymać słonecznego blasku.
10. Stróż Kazimierz wdał się w bójkę i został skazany na tygodniowy areszt. Zastępował go nowy stróż. Pan Tomasz był zajęty sprawą sądową i zapomniał przekazać nowemu stróżowi, aby nie wpuszczał na podwórko kataryniarzy.
Wypracowanie
Przeprowadź wywiad z bohaterem noweli Bolesława Prusa pt. Katarynka.
Zobacz:
Udowodnij, że utwory Katarynka lub Kamizelka Bolesława Prusa to nowele doskonałe.