Trzeba umieć posługiwać się tekstami kultury – mogą pojawić się przy każdym temacie.
1. Posługując się portretem Karola Wielkiego, określ, w jaki sposób malarze akcentowali majestat władcy.
Im więcej szczegółów wymienisz, tym lepiej. Zwróć uwagę, czy władca ma insygnia. A może zamiast berła trzyma miecz – wtedy z pewnością będzie wydawał się groźniejszy. W co jest ubrany? Na pewno bogato – to też ważne. A jaką ma minę? Srogą? Czy wokół postaci władcy są umieszczone jakieś szczegóły? Spróbuj rozszyfrować ich znaczenie (jeśli nie potrafisz, zajrzyj do naszej plakatowej ściągawki).
2. Najpierw poszukaj w swoich podręcznikach albo jakiejś antologii poezji dwóch utworów: Pieśń XIV (Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie…) Jana Kochanowskiego i Który skrzywdziłeś… Czesława Miłosza. Dokładnie zapoznaj się z treścią obu wierszy. Poniżej przedstawiono cztery zestawy twierdzeń dotyczących treści i znaczenia utworów. Wybierz zestaw składający się jedynie z prawdziwych twierdzeń.
A.
• Utwór Jana Kochanowskiego można traktować jako przesłanie dla tych, którzy ustanawiają prawo.
• Miłosz twierdzi, że najlepszym wyjściem dla złych władców jest powieszenie się.
• Mścicielem skrzywdzonych przez władzę powinien zostać poeta, bo tylko on widzi błędy władcy.
• Żaden władca nie jest bezkarny – za swoje czyny będzie odpowiadać na ziemi lub w niebie.
B.
• Zadaniem każdego poety jest kontrolowanie poczynań władców.
• Oba wiersze mają wymowę ponadczasową.
• Władca, o którym pisze Miłosz, jest władcą absolutnym i despotycznym.
• Utwór Kochanowskiego to pieśń religijna, bo jej głównym bohaterem jest Bóg.
C.
• W wierszu Miłosza postawa podmiotu lirycznego jest pełna buntu.
• W wierszu Kochanowskiego jest wiele wyrazów archaicznych.
• Kochanowski przestrzega sprawujących władzę przed prywatą.
• Mianem błaznów określa Miłosz pochlebców, którzy otaczają władcę.
D.
• Pieśń Jana Kochanowskiego była napisana jako przesłanie dla posłów obradujących na Sejmie Czteroletnim.
• Kochanowski używa formy „wy”, bo wiersz jest skierowany do króla, a do władcy trzeba zwracać się w 3. osobie l.mn.
• Słowa: „Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,/ Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi” oznaczają, że władcy są zwierzchnikami Kościoła chrześcijańskiego i zastępują Boga.
• Zdaniem Kochanowskiego po śmierci każdy władca będzie przed Bogiem odpowiadał także za czyny swoich poddanych.
Odpowiedź:
Pytania trudne i podchwytliwe, bo wiele odpowiedzi jest do siebie bardzo podobnych. Przede wszystkim – zastanów się, o czym są te wiersze, nie sugeruj się odpowiedziami. Potem dopiero analizuj po kolei wszystkie twierdzenia. Pamiętaj! Jedna błędna odpowiedź wyklucza cały zestaw. I jeszcze jedno – uwaga na twierdzenia ze słowami „tylko”, „jedynie”, „każdy”. Często się okazuje, że to właśnie one są błędne. W poezji nie ma nic „na pewno”.
A prawidłowa odpowiedź? Zestaw C.
3. Wskaż właściwe wyjaśnienie dla słowa despotyzm.
A. przekonanie monarchy o własnej wyjątkowości
B. inaczej absolutyzm
C. przejęcie przez monarchę władzy sądowniczej
D. bezwzględna władza monarchy, oparta na terrorze, nieuznająca praw obywateli
Odpowiedź:
Oczywiście D. Najpełniejsza, chociaż despotą możemy nazwać nie tylko władcę, ale także kolegę z klasy – to cecha charakteru, a nie urząd. Uwaga na odpowiedź B – władca absolutny wcale nie musi być despotą, może rządzić sprawiedliwie i miłosiernie.
4. Wskaż właściwe określenie wyrażenia czynne prawo wyborcze:
A. prawo obywatela do wybierania władz
B. prawo obywatela do kandydowania w wyborach (np. na posła do sejmu)
C. prawo obywatela do określania, jakie czynności powinien wykonywać prezydent
D. prawa, jakie ma wyborca w dniu wyborów, ale tylko w godzinach, kiedy czynne są lokale wyborcze
Odpowiedź:
Zdecydowanie C. i D. są absurdalne, a nawet śmieszne. Poprawna odpowiedź to A. bo zasada jest taka – ten, kto bierze udział w wyborach i głosuje na swojego kandydata, ma czynne prawo wyborcze. A ten, kto kandyduje i bardzo chciałby wygrać w wyborach, ma bierne prawo wyborcze.
5. Wskaż zestaw, w którym kolejność wymienionych władców jest zgodna z chronologią:
A. Bolesław Krzywousty, Zygmunt II August, Kazimierz Jagiellończyk, Jan II Kazimierz
B. Władysław Łokietek, Władysław Jagiełło, Henryk Walezy, Jan III Sobieski
C. Bolesław Krzywousty, Kazimierz Odnowiciel, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki
D. Władysław Jagiełło, Władysław Warneńczyk, Władysław Łokietek, Władysław IV Waza
Odpowiedź:
B. I nic się nie da tu podpowiedzieć, tego chyba trzeba się nauczyć.
6. Wskaż przysłowie, którego pochodzenie nie wiąże się z postacią władcy:
A. Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.
B. Z próżnego i Salomon nie naleje.
C. Od Sasa do Lasa.
D. Polegaj jak na Zawiszy.
Odpowiedź:
Oczywiście D. – Zawisza Czarny – choć sławny, był rycerzem, a nie królem.
7. „Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie…” – zredaguj treść przemówienia, które mógłbyś wygłosiæ do parlamentarzystów rozpoczynających kadencję.
Podpowiedź:
Brzmi strasznie. Ale w rzeczywistości wcale nie musi być nudne ani trudne. Znasz wiele utworów o władcach idealnych i tych, którzy popełniali błędy – wykorzystaj je. Bądź jednak samodzielny – zastanów się, co naprawdę chciałbyś powiedzieć przedstawicielom władzy, o co chciałbyś do nich apelować. Nie zapomnij o formach koniecznych w przemówieniu – zwrotach do słuchaczy, określeniu celu Twojej mowy, podsumowaniu, ożywieniu jej przykładami lub odwołaniami do innych mówców (lub autorów).
Zobacz: