Kronika Galla Anonima
powstała w latach 1112-1116 na dworze króla Bolesława Krzywoustego.
- Treścią obejmuje dzieje państwa polskiego i jego władców od czasów legendarnych (władzy księcia Popiela) do współczesnych autorowi, do wydarzeń roku 1109-1113.
- Gall Anonim był autorem o nieznanym do dziś pochodzeniu. Imię Gall świadczy o pochodzeniu z krajów romańskich (być może z Francji), choć przez dłuższy czas podejrzewano, iż był Węgrem. Z całą pewnością posiadał gruntowne wykształcenie.
- Celem i zamiarem Galla Anonima było opisanie czynów króla Bolesława Krzywoustego. Autor przedstawił najpierw dzieje przodków swojego bohatera, całego rodu Piastów i czynów samego Bolesława.
- Kronika ukazywała jednocześnie ideał władcy, czyli wzorzec parenetyczny, pokazujący, jakim człowiekiem powinien być dobry władca chrześcijański. Napisana jest łaciną, a składa się z trzech części: pierwsza dotyczy dziejów rodu, a dwie kolejne dziejów Bolesława Krzywoustego.
Kronika polska Wincentego Kadłubka
to dzieło barwne, ale niezbyt wiarygodne. Wydaje się, że dziejopis ten (syn Kadłuba – dlatego Kadłubek) popuścił wodze fantazji, na czym zyskała literackość tekstu, a straciła jego rzetelność.
- Kadłubek – człowiek z przełomu wieków XII i XIII sięgnął do najdawniejszych dziejów Polski i przedstawił je aż do swojej współczesności – czyli początków trzynastego stulecia. Przodkowie Piastów jeszcze przed Chrystusem założyli państwo, skutecznie walczyli z Aleksandrem Macedońskim, spowinowacili się nawet z Juliuszem Cezarem. W Kronice… Kadłubka spotykamy również legendarne postacie Kraka, Wandy co nie chciała Niemca i Popiela walczącego z myszami.
- Kronikarz zarysował także portret władcy – mianowicie Kazimierza Sprawiedliwego, na którego życzenie podjął się dzieła spisania dziejów Polski. Inny to nieco portret niż pełen majestatu obraz nakreślony przez Galla Anonima. Kazimierz jest cierpliwy, miłosierny (wybacza podwładnemu policzek). Wspominając Bolesława Śmiałego – jego zatarg z biskupem Stanisławem – czyni króla okrutnikiem, a duchownego świętym męczennikiem.
- A jednak – jakkolwiek interpretacje historyków rozmijają się z informacjami Kadłubka – jego Kronika polska przez wiele lat była bardzo popularna, poważana jak i sam autor, którego wielce szanował Jan Długosz.
- Przy wszystkich swoich zaletach Kronika polska nie grzeszy rzetelnością naukową. Mało w niej dat, a fakty często są wypaczane i interpretowane zbyt subiektywnie.
Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza
powstały w XV w. Kronikarz pracował nad nimi 25 lat, był skrybą pilnym i sumiennym. Krąży o nim nawet anegdota, iż od dziecka miał bardzo poważny stosunek do życia i podobno wyrzucił do wody zabawki, by nie przeszkadzały mu w obowiązkach. Dużo podróżował, dotarł nawet do Jerozolimy, pełnił służbę dyplomatyczną przy Zbigniewie Oleśnickim.
- Długosz był prawdziwym historykiem – korzystał z rozmaitych dokumentów polskich i zagranicznych (np. krzyżackich, czeskich, litewskich), a także z przekazów ustnych. Dlatego jego Roczniki… są najbardziej wiarygodnym i obiektywnym dziełem średniowiecznej historiografii polskiej. Współcześni Długoszowi uważali nawet, iż są zbyt obiektywne.Nie szczędził bowiem szczerych sądów rodzinie królewskiej, surowo oceniał Jagiełłę i jego synów, nie ukrywał różnych „zmaz narodu polskiego”, zarzucano mu brak szacunku dla stanu duchownego i królewskiego rodu. Przecież nie omieszkał napisać, kto był królem-niedołęgą, która królowa nie należała do najwierniejszych żon, a który książę przejawiał niebezpieczne skłonności. Dlatego królowie wcale nie byli za rozpowszechnianiem dzieła Długosza, a wiek po śmierci autora trafiło ono do spisu ksiąg zakazanych.
Zobacz: