- Polska nie istniała jako samodzielne państwo. Królestwo Polskie z carem Aleksandrem jako władcą było zaledwie namiastką ojczyzny, początkowy względny liberalizm ustępował stopniowo miejsca uciskowi.
- Świeże były jeszcze w pamięci nadzieje związane z Napoleonem i bolesne rozczarowanie po jego klęsce.
- Wyrosło młode pokolenie – pełne nienawiści do zaborcy i chęci do walki.
- Ideologia romantyzmu znalazła tu podatny grunt ponieważ:
- podkreślała siłę wiary i uczucia,
- przypisywała wielkie możliwości jednostce,
- głosiła możliwości irracjonalne.
- sprzyjała także tajnym związkom, atmosferze spisku i tajemnicy,
- gloryfikowała osamotnionego bohatera walczącego o wolność i sprawiedliwość.
- Powstawały więc liczne organizacje, m.in. filomatów i filaretów, Wolnomularstwo Narodowe, Towarzystwo Patriotyczne.
- Młode pokolenie hołdowało nowym wzorcom – romantycznych straceńców, męczenników, którzy poświęcają wszystko ojczyźnie, tak jak więziony przez 40 lat Walerian Łukasiński. W przyszłości miało to zaowocować powstaniem listopadowym 1830.
- Na razie, w latach 20. XIX w., życie kulturalne i oświatowe tętniło tam, gdzie istniały centra nauki, gdzie skupiali się młodzi:
- Wilno – tu funkcjonował słynny Uniwersytet Wileński,
- Warszawa (w 1818 roku zaczął działalność Uniwersytet Warszawski),
- Kraków, gdzie nie tylko żywe były tradycje uczelni Jagiellońskiej, lecz także istniała względna wolność.
- Nowym ośrodkiem, choć o nieco odmiennym charakterze, stawał się Poznań (zabór pruski).
Zobacz: