Jaka jest romantyczna wizja świata i czym różni się od wizji oświeceniowej?
Oświeceniowa wizja świata
- W epoce oświecenia wierzono, że świat jest skończonym doskonałym mechanizmem, niby zegar nakręcony przez Wielkiego Zegarmistrza – Boga, a ludzie różnią się tylko rozumem, co wcale nie zakłóca harmonii, gdyż, jak stwierdził Kartezjusz w Rozprawie o metodzie, nie ma na świecie człowieka, który uważałby, że ma za mało rozumu.
- Panowało przekonanie, że rośliny, zwierzęta i ludzie są mechanizmami. Za pomocą matematyki wyjaśniano wszystko.
- Świat postrzegano jako gigantyczne laboratorium. Tajemnica istnienia została zdegradowana do błędu w obliczeniach.
- Ludzie mieli nie tworzyć, ale wykorzystywać możliwości tkwiące w naturze. Wolność człowieka miała być zrozumieniem konieczności.
- Celem nauki było poznawanie praw rządzących przyrodą. Wszystko opierało się na nauce, a sztuka była jedynie naśladowaniem natury.
- Uważano, że jeżeli ludzie będą kierowali się rozumem na ziemi, zapanuje prawdziwy raj.
- Człowiek nie był jednostką, ale gatunkiem. Przyznawano, że istotnie pojedynczy człowiek czasami cierpi, ale jest to bardzo małe zło służące ogólnemu dobru. Jeżeli podporządkuje się racjonalnym regułom, będzie szczęśliwym członkiem społeczeństwa.
Romantyczna wizja świata była zupełnie inna
- Świat pojmowano jako żywy, dynamiczny organizm podlegający procesowi nieustającego stawania się i rozwoju, składający się z różnorodnych i niepowtarzalnych elementów.
- Świat, zdaniem romantyków, jest tak bogaty i złożony, że poznanie rzeczywistości tylko za pomocą rozumu jest po prostu niemożliwe. Nie wszystko da się zważyć, zmierzyć i wyliczyć.
- Romantycy wierzyli w duchy, tzn. w takie zjawiska, których człowiek nie jest w stanie ogarnąć rozumem, a jeśli chce je poznać, musi wykorzystać wyobraźnię i podświadomość. Poznanie traktowane było jako kreacja możliwa dzięki intuicji, wyobraźni i uczuciu.
- Romantycy odrzucili oświeceniową koncepcję postępu i harmonijnego rozwoju świata, stawiając tezę, że świat doskonali się wśród męki i poświęceń ducha.
- Uważali, że człowiek jest istotą zakorzenioną w kosmosie przez podświadomość, elementy irracjonalne. Powinien dążyć do odkrycia swej natury, odnaleźć tożsamość własnej duszy i ducha kosmosu.
- Każdy człowiek jest niepowtarzalnym indywiduum, w związku z czym konflikt między nim a społeczeństwem z jego skostniałymi normami jest nieunikniony.
- Zindywidualizowany, a nie jak w oświeceniu stypizowany, człowiek staje w obliczu nie harmonii, ale ziemskiego chaosu.
- Sztukę uznawali romantycy za najdoskonalszą formę poznania, zdolną stworzyć symbol utajonej istoty bytu.
Porównaj epoki:
Oświecenie
- Rozum, wiedza, empiryzm
- Zaufanie do ksiąg i uczonych
- Poszukiwanie wzorców i wartości w antyku
- Starożytne reguły w tworzeniu sztuki (Arystoteles)
- Ideały: klasycyzm, ład, harmonia, spokój, mimetyzm w sztuce
- Światło
- Klasyk – człowiek uczony, erudyta, wolnomyśliciel, filozof
- W kompozycji dzieł: kunszt, logika zdarzeń, dydaktyzm, kompozycja zamknięta
- Gatunki klasyczne: oda, pieśń, hymn, tragedia, komedia, bajka, poemat heroikomiczny
- Działania reformatorskie, legalna, parlamentarna droga dla starań patriotycznych
- Temat: rozum, człowiek, filozofia
Romantyzm
- Wiara, uczucie, intuicja, serce, dusza
- Zwątpienie w wiedzę książkową i naukę mędrców
- Zaufanie do wiary i uczuć prostego ludu, ludowej wyobraźni i etyki
- Nawiązanie do twórczości Szekspira i twórczości ludowej, odrzucenie klasycznych kanonów
- Niepokój, bunt, ekspresja uczuć w sztuce, wyobraźnia twórcza
- Tajemniczość, noc scenerią wydarzeń, fascynacja kulturą średniowiecza
- Romantyk – samotny poeta, uczuciowy, zbuntowany, indywidualista
- Kompozycja otwarta, tajemniczość, brak chronologii zdarzeń, luki w fabule
- Gatunki nowe: ballada, poemat epicki, dramat romantyczny, poemat dygresyjny
- Bunt, spisek, konspiracja, powstanie
- Temat: miłość, walka, ojczyzna
Zobacz: