Charakterystyka epoki romantyzmu

Granica czasowe

W Europie

Początek – 1789 rok:
Wielka Rewolucja Francuska.
Koniec – 1848 rok:
Wiosna Ludów – umowna data końca romantyzmu europejskiego, choć już w latach 30. pojawia się w literaturze realizm.

W Polsce

1818 (lub 1822) – 1864

Początek teoretyczny
1818 rok: wydanie przez Kazimierza Brodzińskiego rozprawy O klasyczności i romantyczności.

Początek faktyczny
1822 rok: Adam Mickiewicz wydaje swój pierwszy tomik wierszy, Ballady i romanse.

Koniec – 1864 rok:
klęska powstania styczniowego, wydarzenie zamykające romantyzm polski.

Najważniejsze hasła romantyzmu:

Odrzucenie nauki i racjonalizmu, zamiast nich – wiara, uczucie, wyobraźnia.
Kult indywidualizmu – jednostka ważniejsza niż zbiorowość.
Kult wolności jednostki i narodu (jednostka ważniejsza niż zbiorowość).
Kult młodości.
Dążenie do wolności, pochwała buntu, spisku, walki narodowowyzwoleńczej.

Zwróć uwagę na trzy zagadnienia związane z romantyczną kulturą, tak ważną w XIX wieku.
Są to:

ROMANTYCZNA WYOBRAŹNIA,
ROMANTYCZNY PATRIOTYZM,
ROMANTYCZNA MIŁOŚĆ.

Nazwa romantyzm

Skąd nazwa?
Od łacińskiego słowa romanus, które oznaczało właściwie… rzymski. Ale już w średniowieczu nazwę romańskie stosowano do języków ludów żyjących w prowincjach rzymskich (np. Galów, Celtów). Romancami zwano ich twórczość – niezwykłe legendy, baśnie, podania. Ponieważ ta kultura i ta twórczość fascynowała młodych twórców XIX wieku – nazwano ich romantykami, a całą formację kulturową epoki – romantyzmem.
Romantyzm to nie tylko literatura to także filozofia, estetyka, a nawet sposób myślenia, postawa życiowa, myśl polityczna I połowy XIX wieku.

Romantyzm nie wziął się znikąd

Zapowiedzią romantyzmu był oświeceniowy sentymentalizm – prąd, który przeciwstawiał się wszechwładzy rozumu, głosił wyższość uczuć i hasło powrotu do natury. Oświeceniowa, racjonalna filozofia rozczarowała młode pokolenie. Co daje człowiekowi ta mądrość i książkowa wiedza? Nie rozum, lecz wiara są wartościami godnymi uwagi. Wolność, kreowanie nowej rzeczywistości! Miejsce porządku zajęły niepokój, chaos, rozdarcie. Romantyczny bunt obejmie różne dziedziny życia – i politykę (powstania!), i obyczaje, i kulturę. To epoka rewolucji i namiętności – po epoce autorytetu katedry…

Preromantyzm – przedsionek epoki.
Romantyzm był bezpośrednio poprzedzony przez tzw. preromantyzm, czyli właśnie nasilone tendencje w kulturze drugiej połowy XVIII i początku XIX wieku zrywające z estetyką klasycyzmu. Jego twórcy podkreślali rolę natchnienia, wyobraźni i oryginalności. Źródłami inspiracji stają się dla nich kultura ludowa, historia, zwłaszcza średniowiecze, świat uczuć.

Sturm und Drang – przejaw preromantyzmu.
W latach 70. XVIII wieku w Niemczech pojawia się nurt zwany Sturm und Drang (burza i napór). Jego twórcy to Goethe i Schiller, którzy nie godzą się z sytuacją społeczno-polityczną Niemiec: z brakiem jedności, z istnieniem despotycznej władzy. W ich dziełach pojawia się nowy typ bohatera: człowiek wrażliwy, cierpiący na chorobę wieku (Weltschmerz), buntujący się przeciwko społecznym przesądom. Takiego właśnie bohatera spotkamy w Cierpieniach młodego Wertera Goethego z roku 1774 i Zbójcach Schillera z 1781.

Obraz epoki romantyzmu

Europa romantyczna to Europa, która właśnie przeżyła epokę Napoleona. Koniec epoki rozumu był krwawy – rewolucja we Francji, a potem ciąg wojen napoleońskich. Kongres wiedeński w 1815 roku miał uporządkować sprawy. Choć nazwano go „tańczącym”, bo w tym czasie w Wiedniu bal gonił bal, ustalono jednak pewien europejski porządek.

Na mocarstwo wyrosła, już bezdyskusyjnie, Rosja. Potęgą są Prusy, obok Austria.
Te trzy potęgi wchłonęły państwo polskie – kongres ustalił „Królestwo Polskie pod panowaniem cara”.
Francja pozostaje cesarstwem – rządy zaczyna Ludwik XVIII. Potęgą wciąż jest
Anglia – jej siła w dużej mierze zależy od ekspansji kolonialnej. Oto Europa na początku XIX wieku.

W pierwszej połowie wieku zmiany nastąpiły również w świadomości ludzi, w sposobie odczuwania i postrzegania świata.

Romantyk zrozumiał ograniczenia wiedzy i zakwestionował potęgę rozumu. W tym duchu tworzyli poeci, powstała zupełnie inna od klasycznej literatura.

Już nie rozum, lecz dusza i serce, nie wiedza, lecz gorące uczucia są autorytetem; wiara, intuicja, gwałtowne przeczucie.

Chętniej spoglądali romantycy w stronę baroku, bo podobny był w swojej dysharmonii, w swoim niepokoju, dążeniu do wyrażenia uczuć.

Jeszcze bardziej interesowało młodych twórców średniowiecze – tam, wśród opowieści o rycerzach, w świecie znaków, magii i wiary znajdowali to, czego rozumem ogarnąć nie sposób.

Były to czasy buntu młodych wobec ideologii starszego pokolenia, przeciw schematom i konwenansom. Czasy burzliwe, pełne emocji, namiętności, czasy, w których pojedynek czy samobójstwo z miłości lub rozczarowania światem nie było niczym niezwykłym.
Zwano epokę czasem burzy i naporu (Sturm und Drang), tak bowiem postrzegano ferment twórczy, buntowniczą postawę i aktywne, nowe nastawienie młodzieży. Nazwa pochodzi od tytułu dramatu Klingera. Najbardziej reprezentatywny tytuł nurtu to: Cierpienia młodego Wertera (Goethe).

Spiski, bunty, powstania narodowowyzwoleńcze – to obraz tej epoki. Wolnościowe dążenia romantyzmu doprowadzą do zmian na mapie politycznej: zjednoczą się Włochy, niepodległość odzyskają Belgia czy Grecja.

Romantyzm to także czas pokonania pozostałości feudalnych, ścierania się konserwatyzmu z liberalizmem.

Jest to też czas rozwoju przemysłu.

Inny obraz epoki

Wiek XIX to nie tylko wiek buntu, rewolucji i spisku, to także fenomen rewolucji przemysłowej!
Uczeni poszukują źródeł energii.
Usprawnia się transport, następuje dynamiczny rozwój kolei:
- w 1804 r. – pierwsze lokomotywy torowe,
- 1829 – słynna Rakieta – lokomotywa Stephensona,
- w 1830 r. wyrusza pociąg z Liverpoolu do Manchesteru (Anglia),
- w 1832 pierwsza linia kolei żelaznej zaczyna funkcjonować we Francji.
W 1807 po rzece Hudson w USA zaczyna pływać parowiec. Także w Ameryce działać będzie pierwsza linia telegraficzna (1844).
W 1830 we Francji uruchomiono pierwszą maszynę do szycia, a od 1818 rozwinęła się fotografia (1822).
W 1852 Łukasiewicz wynalazł lampę naftową.
Zmienił się strój — frywolne, lekkie i luźne stroje czasów Napoleona zastąpiły surowe suknie, wcięte w talii (gorset!), bez dekoltów, za to z koronkowymi kołnierzami i ogromnymi rękawami. Mężczyźni nosili cylindry i peleryny, żaboty, wąskie spodnie i kamizelki.
Nastąpił ogromny postęp w medycynie, zwłaszcza w chirurgii. Dzięki zastosowaniu środków znieczulających (eter, chloroform) operacje stały się skuteczniejsze, a pacjent nie umierał w szoku i bólu, jak to było dotychczas.

Walka o wolność w Europie

Początek XIX stulecia to w historii fala buntów narodów zniewolonych przez inne – na przykład Grecji przeciw Turcji, co uwiecznił romantyk malarz Delacroix i romantyk poeta Byron (utwór Giaur).

1821-1829 – walka Grecji o wolność (niepodległość została uznana w 1930 r.).
1825 – powstanie dekabrystów w Rosji przeciwko caratowi.
1830 – rewolucja lipcowa we Francji.
1830– rewolucja sierpniowa w Belgii.
1848 – Wiosna Ludów – walki o wolność na terenie Włoch, Austrii, Węgier i innych państw Europy.

Historia pierwszej połowy XIX wieku

Spiski, bunty, powstania narodowowyzwoleńcze – to obraz tej epoki. Wolnościowe dążenia romantyzmu doprowadzą do zmian na mapie politycznej: zjednoczą się Włochy, niepodległość odzyskają Belgia czy Grecja. Romantyzm to także czas pokonania pozostałości feudalnych, ścierania się konserwatyzmu z liberalizmem.

Europa – romantyzm zabłyśnie modą na Wertera i Weltschmerz, zwróci uwagę świata na uczucia jednostki, wrażliwość i miłość – i dość szybko ustąpi realizmowi – a to, jak wiemy, współgra z ideologią epoki. Polska – ideologia romantyzmu pada na podatny grunt.

Polski nie ma na mapie Europy – podzielona jest między zaborców, dążenie do wolności staje się zatem podstawowym dążeniem Polaków. Dlatego romantyzm staje się jedną z najważniejszych epok w historii literatury – wyda wiekopomne dzieła narodowe, zaobfituje dokonaniami wieszczów formatu Mickiewicza, Słowackiego, Norwida. Tradycja literacka nazwie ich potem olbrzymami.

Specyfika polskiego romantyzmu!

Polega na tym, że ideologia buntu i wolności pada na bardzo podatny grunt – sytuację świeżo utraconej wolności. Dlatego w Polsce temat narodowowyzwoleńczy, powstańczy, mesjanizm narodowy będą szczególnie ważne.

Romantyzm urasta do rangi jednej z najbardziej znaczących epok literackich. Nie tylko dlatego, że tworzyli wówczas romantyczni wieszczowie: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid. Dlatego, że romantyzm wpłynął na polską świadomość, ukształtował polską postawę polityczną, a nawet pewien typ psychologiczny Polaka – powstańca romantyka (jego spadkobiercą będzie inteligent).

Romantyczna wyobraźnia

To romantycy wprowadzają do literatury świat fantazji. Do tej pory o duchach, zjawach, rusałkach i podobnych widmach nie pisano w poważnej literaturze. Owszem, opowiadano sobie w ludowych bajaniach, ale na przykład starsi panowie tworzący klasyczną literaturę w duchu oświecenia uważali to wszystko za zabobon, za skandal i za dziedzinę niegodną pióra. Romantycy – wykpili ich „uczynność”.

W końcu cała ta wiedza nie odpowiadała człowiekowi na najważniejsze pytania: o sens śmierci, o niewyjaśnione zjawiska. A poza tym świat wyobraźni: wizje, sny, umarlaki, rusałki – to świat piękny, straszny, tajemniczy. Stworzony dla poezji, a poeci romantyczni dobrze się w nim czuli.

Uwaga!
Nigdy później w dziejach literatury nie będziemy mieć do czynienia z taką ilością postaci fantastycznych: widm, zjaw i upiorów. Romantycy zaprosili do literatury i sztuki zjawy i zjawiska nadprzyrodzone, z czym nie mogli się pogodzić klasycy.

Świat

Rzeczywistość materialna
- sprawdzalna metodami nauki,
- sprawdzalna świadectwem zmysłów,
- ulubiona przez racjonalistów, ludzi uczonych.

Rzeczywistość duchowa
- sprawdzalna tylko poprzez wiarę i uczucie,
- powoływana przez wyobraźnię, intuicję, fantazję,
- ukochana przez romantyków.

Romantyczne postawy

Bajronizm to postawa na wzór Byrona i jego bohaterów. Określa się tak zachowanie człowieka dumnie odwróconego od świata, samotnego, niepospolitego, lecz nierozumianego przez tłumy.

Werteryzm to postawa na wzór Wertera z powieści słynnego i bardzo modnego wówczas Goethego. Typ werterowski to człowiek pełen emocji, wręcz nadwrażliwy, odczuwający Weltschmerz i nieszczęśliwie zakochany. Ukojenie znajduje blisko natury. Niemniej rozczarowanie światem, jego bezduszność prowadzi go do samobójstwa. Wśród młodzieży romantycznej zapanowała moda na strój werterowski, czyli niebieski frak i żółtą kamizelkę, a nawet na… samobójstwa!

Weltschmerz to powszechne odczucie młodych, rozgoryczonych twórców. Dosłownie znaczy: „ból z powodu świata”, a oznacza depresję, smutek wynikające z myśli o niedoskonałości świata, przyjmowanie na siebie i odczuwanie cierpień całej ludzkości, rozgoryczenie, zwątpienie w dotychczasowe wartości.

Wallenrodyzm to polska odmiana postawy romantycznej, stworzona przez Adama Mickiewicza. Chodzi o bohatera, który, walcząc o słuszną ideę, postępuje nieetycznie, jest spiskowcem, zdrajcą, sabotażystą.

Zobacz:

45. Bajronizm, wallenrodyzm, prometeizm, mesjanizm – wyjaśnij pojęcia, odwołując się do wybranych utworów literackich.

Romantyczna wizja świata. Porównanie z ideologią oświecenia

W epoce oświecenia wierzono, że świat jest skończonym doskonałym mechanizmem, niby zegar nakręcony przez Wielkiego Zegarmistrza – Boga, a ludzie różnią się tylko rozumem. Panowało przekonanie, że rośliny, zwierzęta i ludzie są mechanizmami. Za pomocą matematyki wyjaśniano wszystko. Świat postrzegano jako gigantyczne laboratorium. Celem nauki było poznawanie praw rządzących przyrodą. Wszystko opierało się na nauce, a sztuka była jedynie naśladowaniem natury. Uważano, że jeżeli ludzie będą kierowali się rozumem – na ziemi zapanuje prawdziwy raj. Człowiek nie był jednostką, ale gatunkiem. Przyznawano, że istotnie pojedynczy człowiek czasami cierpi, ale jest to bardzo małe zło służące ogólnemu dobru. Jeżeli podporządkuje się racjonalnym regułom, będzie szczęśliwym członkiem społeczeństwa.

Romantyczna wizja świata była zupełnie inna. Świat pojmowano jako żywy, dynamiczny organizm. Nie wszystko da się zważyć, zmierzyć i wyliczyć. Romantycy wierzyli w duchy, tzn. w takie zjawiska, których człowiek nie jest w stanie ogarnąć rozumem, a jeśli chce je poznać, musi wykorzystać wyobraźnię i podświadomość. Uważali, że człowiek jest istotą zakorzenioną w kosmosie przez podświadomość, elementy irracjonalne. Powinien dążyć do odkrycia swej natury, odnaleźć tożsamość własnej duszy i ducha kosmosu. Każdy człowiek jest niepowtarzalnym indywiduum, w związku z czym konflikt między nim a społeczeństwem z jego skostniałymi normami jest nieunikniony.

Porównanie epok

Oświecenie

Wiara w rozum, wiedzę i zmysły (racjonalizm) oraz doświadczenie (empiryzm).
Zaufanie do ksiąg i autorytetu uczonych i osiągnięć starożytnych.
Poszukiwanie wzorców i wartości w antyku, starożytne reguły w tworzeniu sztuki (Poetyka Arystoteles).
Ideały: klasycyzm, ład, harmonia, spokój spokój jako ideały piękna (mechanistyczne postrzeganie wszechświata), mimetyzm w sztuce.
Klasyk – człowiek uczony, erudyta, wolnomyśliciel, filozof.
Człowiek (bohater) oświeceniowy to wolnomyśliciel, erudyta, filozof i uczony hołdujący księgom i nauce.
Zamknięta kompozycja dzieł: kunszt, logika zdarzeń, dydaktyzm.
Gatunki klasyczne: oda, pieśń, hymn, tragedia, komedia, bajka, poemat heroikomiczny.
Patriotyzm w postaci działań reformatorskich, legalizmu, działań parlamentarnych.
Temat: rozum, człowiek, filozofia.

Romantyzm

Zaufanie do przeczuć, intuicji, mocy wyobraźni i uczucia, ludowej wyobraźni i etyki prostego ludu.
Zwątpienie w wiedzę książkową i naukę mędrców, autorytet wiary prostego ludu.
Obalenie klasycystycznych kanonów sztuki. Nawiązanie do twórczości Szekspira, wskrzeszenie dramatu szekspirowskiego.
Ideały: niepokój, dysharmonia, bunt, ekspresja uczuć w sztuce, tajemniczość, noc scenerią wydarzeń, fascynacja kulturą średniowiecza.
Romantyk – szalony poeta targany namiętnościami, uczuciowy, zbuntowany, indywidualista.
Bohater romantyczny – gwałtowny, uczuciowy indywidualista, człowiek wyobcowany, samotny, mistyk, często poeta, zbuntowany przeciw światu.
Kompozycja dzieł otwarta, tajemniczość, brak chronologii zdarzeń, luki w fabule, uczucie i wyobraźnia zamiast pouczeń.
Gatunki nowe: ballada, poemat epicki, dramat romantyczny, poemat dygresyjny.
Bunt, spisek, konspiracja, walka. W konsekwencji uwięzienie, zesłanie, śmierć za ojczyznę.
Temat: miłość, walka, ojczyzna.

Pokrewieństwa z poprzednimi epokami

Antyk

• harmonia, symetria, mimetyzm w sztuce
• zasada decorum, Arystoteles w Poetyce definiuje
gatunki literackie
• człowiek podmiotem rozważań
• mecenat, sława twórcy, ideał doczesnego życia

Renesans

• człowiek w centrum (humanizm)
• umysł wszechstronny wzorem, szacunek dla wiedzy
• odrodzenie ideałów antyku
• mecenat, sława twórcy, ideał pieniądza

Średniowiecze

• prymat wiary nad wiedzą
• ekspresja uczuć w sztuce
• miłość, wiara, walka rycerska jako tematy dzieł

Barok

• człowiek cierpi i przemija, jest zaledwie kruchą trzciną
• sztuka ma dać wyraz uczuciom artysty, zaszokować odbiorcę
• dysharmonia, niepokój, tajemniczość w sztuce
• odrzucenie zaufania wobec wiedzy i nauki
– tylko wiara w Boga może być pociechą

Nowe autorytety!

Nigdy ich nie słuchano – teraz ich głos to wyrocznia:

Dziecko – czysta istota, która interpretuje świat prawdziwie, bo nie jest spaczona wiedzą, nauką.

Prosty lud – rozumie prawa rządzące światem, bo nie jest skażony racjonalizmem, umie odnaleźć prawdę „sercem”.

Szaleniec – obłęd jest dowodem wielkości duszy, a nie choroby! Przez szaleńca przemawia wyższa siła!

Artysta – w tej epoce porównywany do Boga.

Najważniejsze tematy literatury romantycznej:

miłość romantyczna,
walka o wolność,
poezja i misja poety,
natura, jej piękno i duchowa istota,
natura, Orient, historia,
świat fantazji, wizji, wyobrażeń.

Charakter epoki romantyzmu

daje się ująć w kilka charakterystycznych pojęć i postaw. Można podporządkować je sobie według następujących pytań:

Co głosili?

mistycyzm,
mesjanizm,
irracjonalizm,
romantyczne JA

Do czego się odwoływali?

historia,
Szekspir,
kultura ludowa
Jakie postawy przyjmowali?
werteryzm,
wallenrodyzm,
bajronizm

Gatunki romantyczne

ballada
dramat romantyczny
powieść poetycka
poemat dygresyjny

Romantyczne przestrzenie:

Jeśli pejzaż…
to przyroda dzika i ponura, pełna tajemnic, ożywiona i współodczuwająca – jak człowiek. Ten ulubiony – orientalny, egzotyczny (np. Akerman czy Bakczysaraj). Może być górski.

Jeśli budowle…
to najchętniej ruiny, pamiątki przeszłości, stare opustoszałe opactwo albo zamczysko z naprawdę koszmarną tajemnicą.

Jeśli sceneria spotkania…
to noc. Przy blasku księżyca, pod osłoną ciemności, w ogrodowej altanie. Najlepiej – o północy. Za dnia – nie bywa romantycznie.

Z historii Europy

1815 – kongres wiedeński (nowy porządek w Europie po czasach Napoleona)
(wrzesień) – Święte Przymierze (Rosja, Austria i Prusy)
Ludwik XVIII na tronie Francji
1821 – powstanie w Grecji
1825 – powstanie dekabrystów w Rosji (Mikołaj I carem)
1830 – rewolucja w Belgii
1830 – powstanie listopadowe w Polsce
1837 – królowa Wiktoria na tronie Anglii (początek epoki wiktoriańskiej)
1848 – Wiosna Ludów
1852 – Ludwik Napoleon ogłasza się cesarzem Napoleonem III (Drugie Cesarstwo)
1853-1856 – wojna krymska
1860 – Garibaldi walczy o zjednoczenie Włoch
1861 – Królestwo Włoch
1861–1865 – wojna seceyjna w Ameryce Północnej
1862 – Bismarck premierem Prus (dążenia zjednoczeniowe Niemiec)

Z historii Polski

1815 – na kongresie wiedeńskim utworzono Królestwo Polskie podległe Rosji (car królem)
1818 – teoretyczny początek romantyzmu: Kazimierz Brodziński wydał traktat O klasyczności i romantyczności
1822 – praktyczny początek romantyzmu: Adam Mickiewicz wydał Ballady i romanse
1825 – śmierć cara Aleksandra, władzę w Rosji obejmuje car Mikołaj
1829 – car Mikołaj koronowany na króla Polski
1830 – powstanie listopadowe, zakończone w 1831 klęską; w konsekwencji żałoba narodowa, represje popowstaniowe, zsyłki, konfiskaty dóbr i Wielka Emigracja
1846 – rebelia Jakuba Szeli
1848 – Wiosna Ludów, walki Polaków w Europie
1863 – powstanie styczniowe, zakończone w 1864 klęską

Wielki patron romantyków – Szekspir

Romantycy odnaleźli w twórczości Szekspira inspirację i natchnienie. Na wzór mistrza budują mroczną atmosferę swoich utworów, podejmują podobne tematy, fantastykę i grozę, przejmują kompozycję dramatu, odbiegającego od uporządkowanych norm klasycznych.

Nawiązania do Szekspira

Fantastyka – na wzór Szekspira romantycy wprowadzili do swoich utworów postacie fantastyczne, zjawy i wizje – dowodem choćby Dziady Mickiewicza (obrzęd dziadów).

Podobnie jak Szekspir romantycy przyjęli metodę czerpania tematów ze starych kronik i przekazów historycznych, sięgania do historii swojego kraju jako źródła inspiracji.

Szczególne pokrewieństwo romantyzmu z metodą twórczą Szekspira ujawnia się w kompozycji dramatu romantycznego, gdyż jest on „unowocześnioną wersją” dramatu szekspirowskiego. To Szekspir pierwszy zerwał z regułami tragedii antycznej, „rozprzestrzenił” świat dramatu, zlikwidował jedność miejsca, akcji i czasu, wprowadził sceny zbiorowe i synkretyzm uczynił cechą dramatu.

Tragiczna miłość Romea i Julii odradza się w perypetiach bohaterów romantycznych, na przykład Gustawa, do niej nawiązuje też Cyprian Kamil Norwid w pięknym wierszu pt. W Weronie.

William Szekspir

Artysta i sztuka według romantyków

Kodeks romantyków

Twórca ma całkowitą swobodę wyrażania swych uczuć i myśli. Przede wszystkim natchnienie i wyobraźnia!
Sztuka rodzi się z natchnienia, które jest „pierwiastkiem boskim w człowieku”.
Żadnych granic, reguł, schematów!
Odrzucone zostają wszystkie antyczne zasady krępujące literaturę: zasada trzech jedności, decorum, mimesis.
Romantycy chcą łączyć sprzeczności, bo przecież świat się z nich składa! – stąd synkretyzm, synteza sztuk, komizm z tragizmem, realizm z fantastyką. Ich celem jest raczej kreowanie świata, a nie jego naśladowanie.

Kim jest artysta?

Jednostką wybraną, kimś stojącym ponad rzeczywistością. Artysta tłumaczy innym tajemnice świata – jest nauczycielem, przewodnikiem, kapłanem, wieszczem.
Świat go nie rozumie – ale on i tak poświęci się dla społeczności, jest bowiem jednostką obdarzoną misją. „Jam jest posąg człowieka na posągu świata” – tak wyrazi to Słowacki w Kordianie.

Czym jest sztuka?

Absolutem. Tajemnicą niemożliwą do jednoznacznego zdefiniowania.
Wielką siłą, która tworzy i niszczy.
Dla romantyków sztukami najdoskonalszymi – bo najlepiej wyrażającymi ludzkie uczucia: od miłości do rozpaczy i buntu – są literatura i muzyka.
W epoce tej ceni się wirtuozów i improwizatorów – panuje kult geniuszu i natchnienia.

W romantycznym świecie trzeba:

Wyglądać i czuć jak Werter

Literatura ma teraz ogromny wpływ na życie. Młodzi romantycy chcą być tacy jak bohaterowie dzieł Goethego czy Byrona – marzą o niezwykłych uczuciach i przygodach. Pozują na romantycznych kochanków i poetów, zakładają niebieski frak i żółtą kamizelkę jak cierpiący Werter. Karierę robi także suknia Lotty: biała z różowymi kokardami. Czasami to naśladowanie literatury przynosi tragiczne skutki: po wydaniu Cierpień młodego Wertera wyraźnie wzrosła liczba samobójstw; jeden z biskupów kazał nawet z tego powodu zniszczyć wszystkie egzemplarze powieści. A nawet bez tak drastycznych gestów – modny Weltschmerz (czyli odczuwanie bólu świata) nie jest raczej radosną postawą – wiąże się z cierpieniem i apatią, nazwany jest tez chorobą wieku.

Ubrać się – to wyraz indywidualizmu…

Przez ubranie romantycy starają się podkreślić swoją oryginalność, odmienność czy nawet zamanifestować głoszone poglądy. Przyjaciółka Fryderyka Szopena, pisarka George Sand, szokowała współczesnych, nosząc męskie spodnie i paląc cygara. Słowacki – jak studenci i rewolucyjna młodzież – nosił swobodne kołnierzyki zamiast mozolnie wiązanych krawatów. Romantyczni krawcy szukali inspiracji w historii – w gotyku! – i kulturze orientalnej. Mężczyźni podobnie jak damy ubierają się kolorowo, zakładają wąskie spodnie, frak z kamizelką, noszą cylinder – ostatni krzyk mody.

Być zakochanym… najlepiej nieszczęśliwie…

Romantyczna miłość to wielki temat – uczucie staje się symbolem epoki, motorem działań, tematem dzieł. Ale – jest to, niestety, miłość niemożliwa do spełnienia. Albo konwenanse stoją jej na przeszkodzie, albo sytuacja polityczna – ukochana musi ustąpić ojczyźnie. Werter z miłości popełni samobójstwo, po nim Gustaw-Konrad, Kordian. Konrad Wallenrod opuści ukochaną dla walki za ojczyznę… Z tęsknoty za ukochaną powstanie piękna liryka miłosna.

Trzeba podróżować!

Podróż romantyczna to jeden z podstawowych motywów epoki. Podróże (czasem podejrzane, bo pirackie) Byrona, wielka podróż Słowackiego na Wschód, Mickiewicza na Krym, do Szwajcarii. Romantycy uwielbiali podróże i znajdowali w nich inspiracje do dzieł. Ale – istniała też tułaczka przymusowa – konieczność emigracji politycznej. Emigracja Polaków po powstaniu listopadowym okazała się tak ważnym zjawiskiem w dziejach, że otrzymała miano Wielkiej Emigracji – ortograficzny przywilej pisania wielką literą.