Platon – pierwszy idealista
Platon był uczniem Sokratesa, ale stworzył własne teorie, które zaważyły na całej późniejszej filozofii.
Najważniejszy pomysł to jaskinia platońska. Oto wyobraźmy sobie, że żyjemy w jaskini, skuci kajdanami. Nie możemy obejrzeć się za siebie, patrzymy tylko na ścianę przed sobą, jak na ekran. A z tyłu bije światło jak w kinie. Co widzimy na ekranie? Tylko cienie – prawdziwych przedmiotów czy osób nie możemy dostrzec.
Co z tego wynika?
Jaskinia platońska ma udowadniać pogląd filozofa o istocie bytu. Platon twierdził, że to prawda o nas, ludziach.
- Oto istnienie jest jaskinią, wszystko, co widzimy, to cienie idei, jesteśmy bowiem jak ci związani ludzie w jaskini, za którymi płonie światło. Człowiek swoimi zmysłami postrzega tylko cienie, ślady wielkich idei – a ich samych zobaczyć nie może. Prawdziwe idee są ukryte, tak jak dusza – ale są na pewno, ważniejsze od tego, co widać. A dusza ludzka musiała kiedyś przebywać w świecie idealnym, więc posiada pamięć tych wielkich idei. Przeczuwamy ich istnienie, choć dotknąć się ich nie da…
- Cienie idei, które dostrzegamy, to świat zjawisk względny. Natomiast idee stanowią wartość bezwzględną i prawdziwą.
Najważniejszy wniosek
- Podział świata na dwie warstwy – realną i idealną.
- Każda idea ma swój odpowiednik realny. Albo odwrotnie, każdy przedmiot, który znamy, ma swoją ideę, wersję duchową, idealną.
- Oczywiście ważniejszy jest świat idealny, a my, ludzie, żyjemy w nieprawdziwym świecie rzeczy – marnych cieni.
Tę teorię nazywa się idealizmem platońskim. Idealizm stanie się jednym z najważniejszych nurtów w filozofii, literaturze i sztuce. Jaki nurt będzie jego przeciwnikiem? Oczywiście materializm – uznający, że materia i dotykalne, znajome nam rzeczy są ważne.
Inna pomysłowa przenośnia Platona to porównanie duszy ludzkiej do rydwanu zaprzężonego w dwa konie.
- Jeden ma skłonności raczej przyziemne – ciągnie ku cieniom, ku zmysłowości, pożądaniu.
- Za to drugi – symbolizuje dzielność, poświęcenie, wyższe cnoty człowieka.
Czasem zwycięża ten drugi. Czasem rozum-woźnica potrafi zachować równowagę.
Zobacz:
Filozofia antyczna. Co sobie myśleli filozofowie starożytni o życiu i o… nas?