Informacje wstępne.
- Jest to najsłynniejsza i najstarsza opowieści o podróży.
- Autorstwo utworu przypisuje się Homerowi.
- Powstał około połowy VIII w. p.n.e.
- Gatunek literacki – epos.
- Tytuł utworu pochodzi od imienia głównego bohatera – Odyseusza.
- Na Odyseję Homera składają się 24 księgi.
- Inne imiona Odyseusza – Odys, Ulisses.
- Utwór opowiada o tułaczce Odyseusza spod Troi do ojczyzny – Itaki po wojnie trojańskiej.
Co obejmuje fabuła?
To ciąg zdarzeń, o których mowa w utworze (nie tylko te fakty, które dzieją się na oczach czytelnika).
Do fabuły Odysei zaliczamy:
- Naradę bogów, którzy postanawiają położyć kres tułaczce Odysa.
- Podróż Telemacha w poszukiwaniu zaginionego ojca.
- Opowieść o przygodach Odysa w czasie wędrówki z wyspy Ogigii, na której przez siedem lat był więziony przez nimfę Kalipso – na wyspę Feaków.
- Pierwszoosobowa (!) relacja Odysa o wcześniejszych przygodach.
- Pojawienie się Odysa na Itace w żebraczym przebraniu.
- Pobyt Odysa w domu.
- Zemsta na zalotnikach.
Treść Odysei?
- Zeus rozkazuje zakochanej w Odyseuszu nimfie Kalipso, goszczącej bohatera na swojej wyspie, by zezwoliła podróżnikowi na powrót do ojczyzny. Mija dziesięć lat od końca wojny trojańskiej. Odys buduje tratwę, opuszcza wyspę nimfy i rusza w dalszą podróż. Dociera do krainy Feaków, którym opowiada swą historię (tu zaczyna się opowieść Odyseusza w pierwszej osobie!).
- Odyseusz wyruszył spod Troi do domu, do rodzinnej Itaki na dwunastu okrętach. Niestety, burza oddzieliła jego flotę od okrętów Agamemnona i rzuciła go ku trackim wybrzeżom, a potem do kraju Lotofagów. W obu miejscach Odys stracił towarzyszy. Kraj Lotofagów zamieszkiwali ludzie żywiący się kwiatami lotosu, które powodowały utratę pamięci. Bohater ustrzegł się przed nimi, ale jego druhom to się nie udało.
- Potem Odyseusz trafił na wyspę Kiklopów (cyklopów). Tam spotkał się z jednookim Polifemem (cyklopem, synem Posejdona). Niektórzy podróżnicy podczas tej przygody zginęli, innym, w tym samemu bohaterowi, udało się zbiec. Opuścili jaskinię Polifema przywiązani do brzuchów baranów. Jednak potwór Polifem rzucił na Odysa klątwę, która utrudniła mu dalszą podróż.
- Władca Itaki trafił na wyspę Eola, króla wiatrów, który był mu życzliwy i podarował wór złych wiatrów. Odys płynął wreszcie w kierunku rodzinnej ziemi, jednak ciekawscy marynarze rozwiązali wór, co spowodowało uwolnienie złych wiatrów i zawrócenie załogi z okolic Itaki z powrotem do Eolii.
- Następnie Odys ze swymi towarzyszami w wyniku tego zawirowania znaleźli się wśród ludożerców na sąsiedniej wyspie, gdzie Lestrygonowie pożarli ludzi z załóg innych okrętów uczestniczących w wyprawie, oprócz tych z okrętu Odysa. Wtedy znękany podróżnik trafił na wyspę czarodziejki Kirke, która poczęstowała gości ziołami zapomnienia. Towarzysze Odyseusza zamienieni zostali w świnie. On sam zdradził żonę Penelopę, narodził mu się wówczas syn, Telegonos. W końcu udało się Odysowi odczarować swych kompanów.
- Czekała go jednak kolejna mrożąca krew w żyłach przygoda. Była to wizyta w krainie cieni, w państwie umarłych, Hadesie. Odys udał się tam do Tejrezjasza, by ten wskazał mu drogę do domu. Spotkał tam, prócz niego, także własną zmarłą matkę, co było dla niego ogromnym przeżyciem, a także bohatera spod Troi, Achillesa. Przy okazji w Hadesie bohater dowiedział się, że Penelopa wciąż na niego czeka w ojczystej Itace. Tejrezjasz przepowiedział królowi Itaki, że w końcu do ojczyzny powróci, ale czeka go jeszcze długa droga, w której straci towarzyszy, a także że w domu prócz żony spotka wielu zalotników. Rozprawi się z nimi i dokona zemsty.
- Następnie Odys wraz ze swymi towarzyszami udał się w dalszą podróż. Niestety, spotkali w niej syreny, pół kobiety, pół ptaki wabiące ludzi swym śpiewem. Oszołomionych tym śpiewem żeglarzy syreny pożerały, ale podróżnik za radą Kirke kazał żeglarzom pozalepiać uszy woskiem, co uchroniło ich przed niechybną śmiercią. Sam, chcąc wysłuchać kuszącego śpiewu syren, kazał się przywiązać do masztu, co pozwoliło mu i usłyszeć piękny śpiew, i nie zginąć.
- Potem podróżnicy natknęli się na Scyllę i Charybdę, dwa potwory siedzące po obu stronach cieśniny. Odys wybrał drogę bliżej Scylli, dzięki czemu ocalał, stracił jednak kilku towarzyszy. Później załoga Odyseusza naraziła się bogu słońca Heliosowi, i wtedy już zginęli wszyscy pozostali kompani króla Itaki, on jednak ocalał – śpiącego odnalazła nimfa Kalipso. Tu kończy się opowieść Odyseusza.
- Feakowie, słuchający jej, obsypują go darami i odwożą na Itakę.
- Król podstępnie bada teren, nie może bowiem tak po prostu wrócić do domu pełnego adoratorów jego żony. Uchodzi bowiem za zaginionego, a zalotnicy nie dają Penelopie spokoju i nakłaniają ją do wyboru jednego z kandydatów na męża i zawarcia małżeństwa. Odys potajemnie spotyka się z synem Telemachem, który informuje matkę, że jej mąż niedługo przybędzie. Pewnego dnia bohater przybywa w przebraniu żebraka, nierozpoznany przez nikogo prócz wiernego psa. Bierze udział w turnieju dla zalotników, w którym należy wypuścić strzałę z łuku Odysa. Jako jedyny z powodzeniem napina łuk i zwycięża. Dopiero jako zwycięzca ujawnia się żonie i jej konkurentom, zrzuca łachmany i przystępuje do rzezi mężczyzn pragnących zająć jego miejsce.
Kompozycja Odysei?
- Epos jest podzielony na 24 pieśni.
- Zastosowano tu kompozycję ramową, w której w narrację wpleciona została opowieść bohatera, samodzielnie referującego swe losy. To pierwszy utwór, w którym losy postaci zostają opowiedziane bezpośrednio, w pierwszej osobie, przez nią samą, a nie za pośrednictwem narratora.
- Akcja obejmuje 40 dni i można podzielić ją na sześć części:
- pieśni I–IV to Telemachia, czyli opowieść o wyprawie syna Odysa, Telemacha, w poszukiwaniu ojca;
- pieśni V–VIII obejmują pobyt Odysa u Feaków;
- pieśni IX–XII opowiadają o przygodach na dworze władcy Alkinoosa;
- pieśni XIII–XVI przedstawiają pobyt Odysa na Itace;
- pieśni XVII–XX ukazują czyny nierozpoznanego Odysa we własnym domu.
- pieśni XXI–XXIV opisuje rzeź zalotników i stanowi zakończenie.
Jak można opisać cechy eposu?
- To utwór epicki, mający fabułę, ale pisany wierszem.
- Przedstawia wydarzenia z przeszłości z pewnego dystansu czasowego.
- Opowiada o bogach i bohaterach.
- Nieśmiertelni i śmiertelnicy są do siebie podobni – ludzie obdarzeni zostają przymiotami boskimi, a bogowie zachowują się jak ludzie.
- Niektórzy bohaterowie doświadczają szczególnego wsparcia lub opieki poszczególnych bogów.
- Światy bogów i ludzi przenikają się, to znaczy akcja toczy się równolegle w świecie ludzi i bogów, postanowienia i kaprysy mieszkańców Olimpu mają wpływ na życie śmiertelników.
- Świat realistyczny współistnieje z fantastyką, pojawiają dziwne postacie, na przykład syreny, czarodziejki.
- Styl narracji jest wysoki, podniosły, występuje wiele hiperboli (wyolbrzymień).
- Inną charakterystyczną cechą eposu są rozbudowane porównania, tzw. porównania homeryckie.
- Równie ważnym środkiem stylistycznym są epitety, często są to epitety stałe, np. gromowładny Zeus, przemyślny Odys.
- Epos rozpoczyna inwokacja skierowana do muz lub bóstw.
Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi
Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej
Siła różnych miast widział, poznał tylu ludów
Zwyczaje, a co przygód doświadczył i trudów!
Tłum. Lucjan Siemieńsk
Uwaga! Możesz znać inwokację w innym brzmieniu, gdyż Odyseję tłumaczyło wielu różnych tłumaczy – wierszem i prozą.
Co możesz powiedzieć o czasie akcji Odysei?
Mamy w utworze dwa czasy.
- Jeden z nich jest mierzony wschodami i zachodami słońca lub określony pewną liczbą minionych dni. Wynosi on trochę więcej niż miesiąc (od narady bogów i wizyty Ateny pod postacią Mentesa u Telemacha, przez wizytę u Feaków, do ostatnich wydarzeń na Itace, po powrocie Odysa).
- Drugi czas to dziesięć lat przygód Odysa, od zburzenia Troi aż po powrót do rodzinnego kraju.
Te dwa nurty zlewają się ze sobą: choć właściwa akcja obejmuje tylko trzydzieści parę dni, jednak czytelnik zapamiętuje całą 10-letnią podróż Odysa, całą fabułę.
Uwaga!
Z Odysei pochodzą potocznie słowa i sformułowania: Penelopa, Itaka, odyseja, między Scyllą a Charybdą?
- Penelopa – wierna żona.
- Itaka – symbol wymarzonej ojczyzny.
- Odyseja – wielka wędrówka.
- Między Scyllą a Charybdą – znaczy między jednym zagrożeniem a drugim, sytuacja bez wyjścia.
Zobacz: