Jan Kochanowski
Tren VII
Nieszczęsne ochędóstwo, żałosne ubiory
Mojej namilszej cory!
Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie,
Żalu mi przydajecie?
Już ona członeczków swych wami nie odzieje –
Nie masz, nie masz nadzieje!
Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany…
Już letniczek pisany
I uploteczki wniwecz, i paski złocone,
Matczyne dary płone.
Nie do takiej łożnice, moja dziewko droga,
Miała cię mać uboga
Doprowadzić! Nie takąć dać obiecowała
Wyprawę, jakąć dała!
Giezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkę;
Ojciec ziemie brełeczkę
W główki włożył. – Niestetyż, i posag, i ona
W jednej skrzynce zamkniona!
Czas powstania utworu
Około 1580 roku.
Gatunek literacki
Tren – gatunek poezji żałobnej, wyrażający żal z powodu czyjejś śmierci, wychwalający zmarłego. Należy do liryki osobistej, zawiera elementy biograficzne (w przedstawianiu bohatera) i autobiograficzne (w przedstawianiu podmiotu lirycznego).
Tytuł wiersza
Brak tytułu – jedynie oznaczenie numeryczne.
Postać mówiąca w wierszu
Podmiot liryczny w wierszu śmiało można utożsamiać z autorem – to częsty zabieg w trenach jako gatunku literackim. Podmiot liryczny ujawnia się poprzez liczne zaimki („mojej”, „me”, „mi”).
Nastrój wiersza
Pełen rozpaczy, buntu przeciwko straszliwym wyrokom losu. Podmiot liryczny rozpamiętuje swoją stratę. Widok ubrań i rzeczy należących do zmarłej córki jest bezpośrednią przyczyną jego łez.
Symbole w wierszu
skrzynka – inaczej trumna, symbol śmierci
sen żelazny – inaczej śmierć
Przesłanie wiersza
Uczucia ojca: rozczulenie na widok ubiorów dziecka, utrata nadziei, rozpacz, żal. Rodzice marzyli o wspaniałej przyszłości swego dziecka, o wydaniu córki za mąż, obdarzeniu jej posagiem. Śmierć zniweczyła te plany. Pozostałe po córce ubiory są źródłem bólu i smutku oraz przypomnieniem o niespełnionych nadziejach.
Środki poetyckie
- Apostrofa do ubrań (letnia sukienka, wstążki, złocone paski), które przypominają zmarłą dziewczynkę.
- Personifikacja ubiorów Urszuli (mają zdolność wykonywania: „ludzkich” czynności – ciągną oczy, przydają żalu, towarzyszą ojcu w przeżywaniu tragicznych chwil po śmierci córki).
- Epitety – odnoszące się do ubrań, np. „nieszczęsne ochędóstwo”, „żałosne ubiory”.
- Kontrast – wyprawka ślubna i trumienna (zamiast weselnego wiana córka otrzymała od matki trumienną sukienkę, a od ojca bryłkę ziemi).
- Zdrobnienia („członeczki”, „letniczek”, „uploteczki”) – świadczą o tkliwości, czułości, wzruszeniu ojca.
Jan Kochanowski
Tren VIII
Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim!
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.
Tyś za wszytki mówiła, za wszytki spiewała,
Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała.
Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować
Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować,
To tego, to owego wdzięcznie obłapiając
I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.
Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu,
Nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu.
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,
A serce swej pociechy darmo upatruje.
Postać mówiąca w wierszu
Ojciec zwracający się do swojej zmarłej córki. Rozpoczyna swe wyznanie od przedstawienia dominującego w nim uczucia pustki wywołane śmiercią córki. Następnie istniejącej pustce przeciwstawia wspomnienie o córce – gwar i ożywienie, jakie zawsze jej towarzyszyły.
Nastrój wiersza
W monologu tym oddana jest atmosfera czarnoleskiego domu po śmierci Urszuli– panuje w nim głucha cisza, martwa pustka. Następnie poeta opisuje zachowanie Urszuli przed śmiercią – skontrastowane z pustką i nieprzyjazną atmosferą po jej odejściu. Dom Kochanowskich za życia Urszuli przepełniony był gwarem, śmiechem, ruchem, radością.
Przesłanie wiersza
Pociechy, o której mowa w ostatnim wersie, nie przynosi już filozofia. Trudno bowiem zachować spokój, kiedy umiera ukochane dziecko.
Budowa wiersza
Wiersz stychiczny (bez podziału na zwrotki), czternastowersowy, trzynastozgłoskowiec, średniówka po siódmej sylabie.
Środki poetyckie
Epitety: „maluczką duszą”, „myśleniem zbytnim”, „uciesznym śmiechem”, „szczere pustki”.
Kontrast: teraźniejszość i przeszłość, dzisiejsza pustka i dawniejszy gwar, radość.
Pytania do wiersza
Jaki portret Urszulki wyłania się z trenu (dotyczy Trenu VIII)? Jakie jej cechy zostały wysunięte na pierwszy plan?
Urszulka została przedstawiona jako niezwykle pogodne dziecko. Pełna wdzięku, zawsze uśmiechnięta, nigdy nie marudziła. Starała się pomóc wszystkim domownikom, każdemu umiała poprawić nastrój. Na pierwszy plan zostały wysunięte następujące cechy Urszulki: miłość do rodziny, optymizm, pogoda ducha.
Jak rozumiesz fragment „Pełno nas, a jakoby nikogo nie było”?
Brak Urszulki jest tak boleśnie odczuwany przez wszystkich domowników, iż wydaje im się, że dom jest pusty. Obecność innych osób nie ma znaczenia, kiedy zabrakło tej najbardziej ukochanej istoty.
W Trenie VIII została zastosowana kompozycja ramowa. Zastanów się, co łączy dwa pierwsze i cztery ostatnie wersy.
Pierwsze dwa i ostatnie cztery wersy to opis pustki panującej w domu po śmierci Urszulki. Wersy środkowe natomiast to przedstawienie całkiem innego domu – „pełnego”, ponieważ żyłą w nim Urszulka.
Zobacz:
Treny Jana Kochanowskiego – tematyka i okoliczności powstania
Na podstawie Trenów Jana Kochanowskiego sporządź pisemny portret Urszulki.