Wisława Szymborska
Nienawiść
Spójrzcie, jaka wciąż sprawna,
jak dobrze się trzyma
w naszym stuleciu nienawiść.
Jak lekko bierze wysokie przeszkody.
Jakie to łatwe dla niej – skoczyć, dopaść.
Nie jest jak inne uczucia.
Starsza i młodsza od nich równocześnie.
Sama rodzi przyczyny,
które ją budzą do życia.
Jeśli zasypia, to nigdy snem wiecznym.
Bezsenność nie odbiera jej sił, ale dodaje.
Religia nie religia –
byle przyklęknąć na starcie.
Ojczyzna nie ojczyzna –
byle się zerwać do biegu.
Niezła i sprawiedliwość na początek.
Potem już pędzi sama.
Nienawiść. Nienawiść.
Twarz jej wykrzywia grymas
ekstazy miłosnej.
Ach, te inne uczucia –
cherlawe i ślamazarne.
Od kiedy to braterstwo
może liczyć na tłumy?
Współczucie czy kiedykolwiek
pierwsze dobiło do mety?
Zwątpienie ilu chętnych porywa za sobą?
Porywa tylko ona, która wie.
Zdolna, pojętna, bardzo pracowita.
Czy trzeba mówić ile ułożyła pieśni.
Ile stronic historii ponumerowała.
Ile dywanów z ludzi porozpościerała
na ilu placach, stadionach.
Nie okłamujmy się:
potrafi tworzyć piękno.
Wspaniałe są jej łuny czarną nocą.
Świetne kłęby wybuchów o różanym świcie.
Trudno odmówić patosu ruinom
i rubasznego humoru
krzepko sterczącej nad nimi kolumnie.
Jest mistrzynią kontrastu
między łoskotem a ciszą,
między czerwoną krwią a białym śniegiem.
A nade wszystko nigdy jej nie nudzi
motyw schludnego oprawcy
nad splugawioną ofiarą.
Do nowych zadań w każdej chwili gotowa.
Jeżeli musi poczekać, poczeka.
Mówią, że ślepa. Ślepa?
Ma bystre oczy snajpera
i śmiało patrzy w przyszłość –
– ona jedna.
Temat wiersza
Określony w tytule, krótki, jednym celnym słowem – nienawiść. Wiersz jest poświęcony, nie jak większość utworów poetyckich, miłości, patriotyzmowi, przyjaźni czy zachwytowi – uczuciom pozytywnym, chętnie wychwalanym w poezji, lecz właśnie przekornie – uczuciu bardzo negatywnemu – nienawiści.
Tematem wiersza jest charakterystyka tego uczucia, jego opis, porównanie z innymi uczuciami i… prognoza jego rozwoju.
Jeśli głębiej potraktujemy tematykę wiersza, jego tematem okaże się także diagnoza współczesnych czasów, ludzkości, podsumowanie dotychczas toczących się dziejów i prognoza na przyszłość.
Kto mówi w wierszu?
Podmiot liryczny jest „schowany” za pozornie chłodnym opisem, raz tylko ujawnia się: „nie okłamujmy się”. Na początku wiersza pojawia się wyraźne „ty” liryczne: „patrzcie, jaka wciąż sprawna”.
Wywód, w którym niekiedy stosuje się liczbę mnogą i często przytacza argumenty, przypomina jakiś wykład, ciąg myślowy, rozważanie na jakiś temat w obecności szeregu słuchaczy.
Pod jakimi maskami, zdaniem osoby mówiącej w wierszu, kryje się nienawiść? Co może być pretekstem do nienawiści?
Religia, ojczyzna, sprawiedliwość. A więc wielkie idee, wielkie słowa.
Jakie uczucia przegrywają z nienawiścią?
Braterstwo, zwątpienie, współczucie.
Jaka jest wymowa wiersza?
Głęboko pesymistyczna. Nienawiść wygrywa w świecie z innymi uczuciami, i tylko ona może być pewna, że przetrwa, może „śmiało patrzeć w przyszłość”.
Jaki główny chwyt – sposób mówienia o rzeczywistości – zastosowano w wierszu?
To ironia. Za pozornym zachwytem, pochwałą nienawiści: „Spójrzcie, jaka wciąż sprawna”, „Nie jest jak inne uczucia” kryje się dramatyczna diagnoza: dominującym uczuciem ludzkości jest – na tle historii – nienawiść.
Pozornie nieprzychylnie mówi się o innych uczuciach, bagatelizuje ich rolę: „Ach, te inne uczucia – / cherlawe i ślamazarne”. Ale jeśli tak mówi się o współczuciu czy braterstwie, to wymowa tej diagnozy jest bardzo pesymistyczna.
Za pomocą jakiego środka stylistycznego przedstawiono nienawiść? Jaki to daje efekt?
Za pomocą personifikacji (uosobienia). Nienawiść zostaje przedstawiona jak człowiek. Zasypia, ale nigdy snem wiecznym, ma bystre oczy snajpera, pisze pieśni, numeruje stronice historii, tworzy piękno. Czyni to, co czynią ludzie i nie są to prozaiczne czynności, raczej te wielkie, będące najtrudniejszym powołaniem ludzkości. Taki sposób ukazania nienawiści eksponuje jej wielkość, niezwykłość, siłę i moc, jej doniosłą rolę.
O co może zapytać Cię nauczyciel?
1. Jakie frazeologizmy wykorzystano w wierszu, z jakimi prowadzi się grę?
Zasnąć snem wiecznym.
Ślepa nienawiść (z tego frazeologizmu wypływa paradoks – ma bystre oczy snajpera, wcale nie jest ślepa).
Śmiało patrzeć w przyszłość.
2. Który wers wiersza mówi o reifikacji (urzeczowieniu) człowieka?
„Ile dywanów z ludzi porozpościerała
na ilu placach, stadionach”.
3. Które ze spostrzeżeń dotyczących nienawiści wywarło na Tobie największe wrażenie? Nazwij uczucie, które Ci towarzyszyło, gdy czytałeś ten fragment wiersza.
- Największe wrażenie zrobiło na mnie…
Na przykład spostrzeżenie:
Nie okłamujmy się:
potrafi tworzyć piękno.
Wspaniałe są jej łuny czarną nocą.
Świetne kłęby wybuchów o różanym świcie.
Trudno odmówić patosu ruinom
i rubasznego humoru
krzepko sterczącej nad nimi kolumnie.
- Zaskoczyło mnie, że nienawiść może tworzyć piękno, a nawet w pewnym sensie być siłą napędową świata.
Uczucie, jakie towarzyszyło mi, gdy czytałem ten fragment to zaskoczenie i… przerażenie, które przyszło później.
Jakie wypracowanie może zadać Ci nauczyciel?
Interpretacja porównawcza wiersza Nienawiść i hymnu Krasickiego Święta miłości kochanej ojczyzny…
Uwzględnij
- Tematykę wierszy – oba mówią o abstraktach, uczuciach, jednak wiersz noblistki o uczuciu negatywnym, wiersz Krasickiego o pozytywnym.
- Główne chwyty zastosowane w tekstach – utwór Szymborskiej bazuje na ironii, Krasickiego na patosie (zresztą jako hymn już z założenia tekst Krasickiego jest patetyczny, wpisuje się w pewną, wielowiekową tradycję), chwyty w tekście Szymborskiej to prócz ironii m.in. rozbijanie związków frazeologicznych.
- Wymowę wierszy – tekst Krasickiego niesie pozytywne przesłanie – warto cierpieć i umierać dla ojczyzny, wiersz Szymborskiej negatywne, nienawiść rządzi światem.
Zobacz:
Wypisz w punktach charakterystyczne cechy poezji Szymborskiej