TEST ze słowotwórstwa
1. Połącz pojęcie z definicją.
a) rdzeń
b) wyraz podzielny słowotwórczo
c) formant
d) podstawa słowotwórcza
A. – element, za pomocą którego został utworzony wyraz pochodny i którym różni się on od wyrazu podstawowego
B. – wyraz, który ma znaczenie słowotwórcze i który możemy odnieść do innych wyrazów
C. – część wyrazu pochodnego, która jest wspólna dla wyrazu podstawowego i pochodnego
D. – niepodzielna słowotwórczo, wspólna część wszystkich wyrazów wchodzących w skład rodziny słowotwórczej
Odp. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. W wyrazie podstawowym laser wyróżnij temat i końcówkę.
Odp. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. W wyrazie pochodnym poczekalnia wyróżnij podstawę słowotwórczą i formant.
podstawa słowotwórcza …………………………………………………….. formant ………………………………………………………….
4. Do podanych wyrazów pochodnych dopisz wyrazy podstawowe.
ciotka – …………………………………………………………………………………………
koteczek – …………………………………………………………………………………….
mądrość – ……………………………………………………………………………………..
nochal – ………………………………………………………………………………………..
5. Do podanych wyrazów podstawowych dopisz wyrazy pochodne.
oko – …………………………………………………………………………………………..
lampa – ……………………………………………………………………………………….
lew – ……………………………………………………………………………………………
zjeżdżać – …………………………………………………………………………………….
6. Przyporządkuj wyrazy z ramki do właściwych kategorii rzeczowników odczasownikowych.
a) nazwy narzędzi – ………………………………………………………………………………………………………………
b) nazwy wykonawców czynności – ………………………………………………………………………………………….
c) nazwy miejsc, w których wykonuje się czynność – …………………………………………………………………..
rozdzielnia, dyktafon, pracownia, sprzedawca, pływak, zmywarka, powiększalnik, wysypisko, donosiciel
7. Podkreśl rdzenie w rodzinie wyrazów. Wypisz oboczności.
chmura, chmurka, chmureczka, chmurny, zachmurzyć, zachmurzenie
8. Posiłkując się podanymi formantami, utwórz dowolne wyrazy pochodne z grupy rzeczowników i czasowników.
rzeczowniki czasowniki
………………………………………………………………… -acz z- ……………………………………………………………………..
………………………………………………………………… -ca pod- ………………………………………………………………….
………………………………………………………………… -ka w- ……………………………………………………………………..
………………………………………………………………… -erz prze- …………………………………………………………………
9. Utwórz zgrubienie od wyrazu uszy oraz zdrobnienie od wyrazu lektura.
uszy – …………………………………………………………………………………………………….
lektura – …………………………………………………………………………………………………
10. Od podanych rzeczowników utwórz nazwy mieszkańców miast, regionów, krajów.
Kaszuby, Afryka, Łódź, Francja, Białystok, Ameryka, Szkocja, Warszawa, Śląsk, Pomorze
11. Podaj znaczenia słowotwórcze nazw wykonawców zawodów.
cymbalista – „to ten, kto”……………………………………………………………………………..
ciastkarz – ………………………………………………………………………………………………..
stoczniowiec – …………………………………………………………………………………………..
zegarmistrz – …………………………………………………………………………………………….
12. Narysuj wykres rodziny wyrazów. Zaznacz rdzenie. Podkreśl podstawy słowotwórcze.
kot, kotek, kotka, koteczka, koteczek, kocur, koci, kociak, kociaczek
13. Podaj znaczenia słowotwórcze wszystkich wyrazów pochodnych z polecenia 12.
Odp.
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
14. Podaj 5 rzeczowników będących nazwami wykonawców zawodów.
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………….
15. Zestaw formanty (1–4) z nazwami (A–D). Obok każdej zestawionej pary podaj jeden przykład rzeczownika należącego do danej kategorii.
Nazwy: Formanty:
(A) wykonawców czynności …………….. 1. -anie, -enie, -cie
(B) czynności ………………………………. 2. -ak, -anin
(C) mieszkańców ………………………….. 3. -stwo, -ctwo
(D) gałęzi przemysłu ……………………… 4. -arz, -acz
16. Podziel wyrazy na złożenia, zrosty, zestawienia.
Wielkanoc, samowolny, dobranoc, Biała Podlaska, ostrosłup, Białystok, koń mechaniczny, żywopłot, Stary Sącz, listonosz, półkula
złożenia ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
zrosty …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
zestawienia …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
17. Co oznaczają podane skrótowce? Zapisz pełne nazwy.
WOPR – …………………………………………………………………………………………………………………………
SGH – ……………………………………………………………………………………………………………………………
NIP – ………………………………………………………………………………………………………………………………
OBOP – …………………………………………………………………………………………………………………………..
PESEL – ………………………………………………………………………………………………………………………….
NIK – ………………………………………………………………………………………………………………………………
BOR – ……………………………………………………………………………………………………………………………
PWN – …………………………………………………………………………………………………………………………….
18. Zapisz, jak należy wymawiać podane niżej skrótowce. Podziel je na literowce, głoskowce, sylabowce, skrótowce mieszane.
NIK – ……………………………………………………………………………………………………………………………….
Pagart – …………………………………………………………………………………………………………………………..
Polfilm – …………………………………………………………………………………………………………………………..
SPATiF – ………………………………………………………………………………………………………………………….
ONZ – ………………………………………………………………………………………………………………………………
ZUS – ……………………………………………………………………………………………………………………………….
PAH – ……………………………………………………………………………………………………………………………….
OIOM – ……………………………………………………………………………………………………………………………..
19. Zastąp podkreślone wyrazy skrótami. Pamiętaj o zasadach interpunkcji.
– W szkole odbyło się spotkanie z generałem Wacławem Małeckim. …………………………………………….
– Chodzę do Gimnazjum numer 2 w Pułtusku. …………………………………………….
– Moja wychowawczyni to magister Katarzyna Popławska. …………………………………………….
– Studenci uwielbiają wykłady profesora Nowackiego, a doktor Musiałek nie cieszy się ich uznaniem. …………………………………………….
– Przyjdź do mnie około godziny 19.00. …………………………………………….
– Podobał mi się film pod tytułem „Podwójne życie Weroniki”. …………………………………………….
– W tym gabinecie przyjmuje docent doktor habilitowany Sławomir Wieczorek. …………………………………………….
20. Wyjaśnij, co oznaczają następujące skróty, które znajdują się w słownikach.
a. – …………………………………………………………………………………………………………………………………
por. – ………………………………………………………………………………………………………………………………
zob. – ………………………………………………………………………………………………………………………………
p. – ………………………………………………………………………………………………………………………………….
21. Od podanych wyrazów utwórz wskazane części mowy:
a) czytać – rzeczownik – …………………………………………… rzeczownik – ……………………………………..
b) grzeczny – przymiotnik – ………………………………………. przysłówek – ……………………………………..
c) mądry – rzeczownik – …………………………………………… przysłówek – ……………………………………..
d) pływać – rzeczownik – ………………………………………….. rzeczownik – ……………………………………..
22. Wskaż wyrazy podstawowe dla wyrazów pochodnych:
rybak – ………………………………………………………………………….
bielutki – ………………………………………………………………………..
śnieżynka – …………………………………………………………………….
płotek – …………………………………………………………………………
nauczycielka – ……………………………………………………………….
licznik – …………………………………………………………………………
stolarz – …………………………………………………………………………
podskórny – ……………………………………………………………………
wyścigówka – ………………………………………………………………….
poetycki – ……………………………………………………………………….
23. Od podanych wyrażeń przyimkowych utwórz pochodne przymiotniki:
pod ziemią – ……………………………………………………………………
przy brzegu – ………………………………………………………………….
przed szkołą – …………………………………………………………………
pod Warszawą – ………………………………………………………………
nad morzem – …………………………………………………………………
na rogu – ………………………………………………………………………..
24. Za pomocą różnych przedrostków utwórz po trzy czasowniki pochodne od następujących czasowników:
a) pisać – ……………………………………… …………………………………. ………………………………….
b) gotować – …………………………………. …………………………………. ………………………………….
c) prosić – ……………………………………… …………………………………. ………………………………….
d) kłócić – …………………………………….. …………………………………. ………………………………….
e) wołać – …………………………………….. …………………………………. ………………………………….
f) uczyć – ……………………………………… ………………………………… ………………………………….
g) spać – ……………………………………… …………………………………. ………………………………….
26. Dopisz pasujący wyraz. Nazwij kategorię słowotwórczą.
a) gotowanie, pranie, mycie ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
b) piekarnia, czytelnia, jadalnia ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
c) pracowitość, mądrość, głupota …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
27. Podziel wyrazy złożone:
wiercipięta, wieczne pióro, Zielona Góra, Białystok, samolot, grzybobranie, karygodny, prostokąt, rzezimieszek, Boże Narodzenie, Unia Europejska, rurociąg
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
28. Utwórz rodzinę wyrazów od wyrazu ręka. Zaznacz rdzeń i oboczności.
29. Dopisz wyrazy podstawowe. W wyrazach pochodnych podkreśl podstawy słowotwórcze i zaznacz głoski oboczne (jeśli takie występują).
a) ………………………………………………….. – ruszać – …………………………………………………….
b) …………………………………………………… – leśny – ………………………………………………………
c) ……………………………………………………. – śnić – ………………………………………………………..
d) …………………………………………………….. – braciszek – ………………………………………………..
e) …………………………………………………….. – dróżka – …………………………………………………….
f) ……………………………………………………… – potężny – …………………………………………………..
g) ……………………………………………………… – roczny – …………………………………………………….
h) ……………………………………………………… – mosiądz – ………………………………………………….
30. Dopisz po trzy wyrazy pokrewne. Podkreśl w nich rdzenie.
a) góra – ……………………………………, ………………………………….., ……………………………….
b) dom – ……………………………………., ………………………………….., ……………………………….
c) wóz – …………………………………….., ………………………………….., ……………………………….
d) książka – …………………………………, ………………………………….., ……………………………….
e) pies – ……………………………………., ………………………………….., ……………………………….
31. Podane wyrazy uporządkuj w kolejności od podstawowego do pochodnego.
A. nauczyciel, nauczać, uczyć, nauczycielka – ………………………………………………………………….
B. uwierzyć, wiara, wierzyć – …………………………………………………………………………………………..
C. zakopać, kopać, zakopany – ………………………………………………………………………………………
32. Od podanych wyrazów utwórz nazwy wykonawców zawodów:
a) stocznia – ……………………………………………………………………………………………………………….
b) kiosk – ……………………………………………………………………………………………………………………
c) urząd – …………………………………………………………………………………………………………………….
d) kuchnia – …………………………………………………………………………………………………………………
e) sklep – …………………………………………………………………………………………………………………….
f) apteka – ……………………………………………………………………………………………………………………
g) piekarnia – ………………………………………………………………………………………………………………..
33. Utwórz po dwa wyrazy pochodne, raz dodając przedrostek, raz przyrostek:
a) pływać – …………………………………………. ……………………………………………………………………..
b) spać – …………………………………………. …………………………………………………………………………
c) most – …………………………………………. ………………………………………………………………………….
34. Podane wyrazy podziel na pochodne i podstawowe:
mama, gospodyni, domownik, wierszokleta, pies, dom, gospodarz, nauczać, podręcznik, pilność, wysypisko, kwiatek, podskoczyć, słowo
a) wyrazy podstawowe: ……………………………………………………………………………………………………
b) wyrazy pochodne: …………………………………………………………………………………………………………
35. Do podanych wyrazów dopisz zdrobnienia:
głowa – ………………………. dom – …………………………. słowo – ……………………………………
but – ……………………………. pies – …………………………. kran – ……………………………………..
Odpowiedzi
1. a) D., b) B., c) A., d) C.;
2. laser (temat) – Ø (końcówka); – Wyraz laser to rzeczownik zakończony na spółgłoskę, a więc cały wyraz jest tematem;
3. podstawa słowotwórcza poczek -alnia formant (przyrostek);
4. ciotka – ciocia, koteczek – kotek, mądrość – mądry, nochal – nos;
5. oko – oczko, lampa – lampka, lew – lwica, zjeżdżać – zjeżdżalnia;
6. a) dyktafon, zmywarka, powiększalnik, b) sprzedawca, pływak, donosiciel, c) rozdzielnia, pracownia, wysypisko;
7. chmura, chmurka, chmureczka, chmurny, zachmurzyć, zachmurzenie (r : rz);
8. rzeczowniki: pal -acz, rad -ca, rącz -ka, tanc -erz; czasowniki: z -jechać, pod -nieść, w -paść, prze -mówić;
9. uszy – usz -yska, lektura – lektur -ka;
10. Kaszuby – Kaszub, Afryka – Afrykańczyk, Łódź – łodzianin, Francja – Francuz, Białystok – białostoczanin, Ameryka – Amerykanin, Szkocja – Szkot, Warszawa – warszawiak, Śląsk – Ślązak, Pomorze
– Pomorzanin;
11. cymbalista – „ten, kto gra na cymbałach”, ciastkarz – „ten, kto piecze ciastka”, stoczniowiec – „pracownik stoczni”, zegarmistrz – „ten, kto naprawia zegarki”
12. kot
kotek kotka kocur koci kociak
koteczek koteczka kocurzysko kociaczek
13. kotek – „mały/miły kot” , koteczek – „mały/miły kotek”, kotka – „samica kota”, koteczka
– „mała/miła kotka”, kocur – „duży/zły kot”, koci – „należący do kota”/ „związany z kotem”, kociak – „dziecko kota”, kociaczek – „mały/miły kociak”;
14. basista – „ten, kto gra na basie”; muzyk – „ten, kto się zajmuje muzyką”; fizyk – „ten, kto się zajmuje fizyką”; pszczelarz
– „ten, kto się zajmuje pszczołami”; garncarz – „ten, kto wyrabia garnki”;
15. A – 4 , palacz, B – 1, mycie, C – 2, Rosjanin, D – 3, ślusarstwo;
16. złożenia – samowolny, ostrosłup, żywopłot, listonosz; zrosty – Wielkanoc, dobranoc, Białystok, półkula; zestawienia – Biała Podlaska, koń mechaniczny, Stary Sącz;
17. WOPR – Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe; SGH – Szkoła Główna Handlowa; NIP – Numer Identyfikacji Podatkowej; OBOP – Ośrodek Badania Opinii Publicznej; PESEL – Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności; NIK – Najwyższa Izba Kontroli; BOR – Biuro Ochrony Rządu; PWN – Polskie Wydawnictwo Naukowe;
18. NIK – czyt. Nik, głoskowiec; Pagart – czyt. Pagart, skrótowiec mieszany, Polfilm – czyt. Polfilm, sylabowiec; SPATiF – czyt. Spatif, głoskowiec; ONZ – czyt. Oenzet,
literowiec; ZUS – czyt. Zus, głoskowiec; PAH – czyt. Pah, głoskowiec; OIOM – czyt. Ojom, głoskowiec;
19. generałem – gen., numer – nr, magister – mgr, profesora – prof., doktor – dr, około godziny – ok. godz., pod tytułem – pt., docent doktor habilitowany – doc. dr hab.;
20. a. – analogicznie, por. – porównaj, zob. – zobacz, p. – patrz;
21. a) czytanie, czytelnia, b) grzeczny, grzecznie, c) mądrość, mądrze, d) pływanie, pływak;
22. ryba, biały, śnieżyna, płot, nauczyciel, liczyć, stół, pod skórą, wyścig, poetyka;
23. podziemny, przybrzeżny, przedszkolny, podwarszawski, nadmorski, narożny;
24. a) napisać, zapisać, podpisać, b) zagotować, przegotować, nagotować, c) zaprosić, przeprosić, poprosić, d) zakłócić, pokłócić, zkłócić, e) zawołać, powołać, odwołać, f) nauczyć, oduczyć, przeuczyć, g) zaspać, odespać, przespać;
26. a) sprzątanie – kategoria nazw czynności, b) ciastkarnia – kategoria miejsc wykonywania czynności, c) skrupulatność – kategoria cech ludzkich
27. A. wiercipięta, samolot, grzybobranie, prostokąt, rzezimieszek, rurociąg, B. Białystok, karygodny, C. Unia Europejska, Boże Narodzenie, Zielona Góra, wieczne pióro;
28. rączka, rękaw, ręcznik, ręczny, wręczać, podręczny, rękawiczka, zaręczyny oboczność (ę : ą);
30. a) góral, górny, podgórski, b) domowy, domek, domownik, c) wóz, wozić, podwozić, d) książkowy, księgarnia, księgarz, e) pies, psiak, psiarnia;
31. A. uczyć, nauczać, nauczyciel, nauczycielka, B. wierzyć, wiara, uwierzyć, C. kopać, zakopać, zakopany;
32. a) stoczniowiec, b) kioskarz, c) urzędnik, d) kucharz, e) sklepikarz, f) aptekarz, g) piekarz;
33. a) pływać – przepłynąć, pływanie, b) spać, zaspać, spanie, c) most – pomost, mostek;
34. a): mama, pies, dom, słowo, pilność; b) gospodyni, domownik, wierszokleta, gospodarz, nauczać, podręcznik, wysypisko, kwiatek, podskoczyć;
35. głowa – główka, dom – domek, słowo – słówko, but – bucik, pies – piesek, kran – kranik;
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c185-slowotworstwo/jak-powstaja-slowa-2