Jak pisze się partykułę przeczącą „nie” z rzeczownikiem?
- REGUŁA 1 (najczęstsza) – pisownia łączna
NIERZECZOWNIK
- REGUŁA 2 – pisownia rozdzielna
NIE + rzeczownik, który jest wyraźnie przeciwstawiony w zdaniu innemu rzeczownikowi
- REGUŁA 3 – pisownia z łącznikiem
NIE – rzeczowniki, które są nazwami własnymi, a więc pisane są wielką literą.
Uwaga! Te rzeczowniki mimo łącznika zachowują wielką literę.
Przyjrzyjmy się dokładnie tym trzem regułom
REGUŁA 1:
„NIE” + RZECZOWNIK = PISOWNIA ŁĄCZNA
Reguła jest prosta, ale czasem pojawiają się wątpliwości. Kłopotliwe są dla nas tzw. rzeczowniki konkretne i abstrakcyjne.
Rzeczowniki konkretne
Nazywają przedmioty, które mają wymiary przestrzenne: ławka, tablica, kreda, książka, komputer, budynek… Może zbyt rzadko używamy zaprzeczonych rzeczowników konkretnych – stąd ortograficzne rozterki.
Oto dwie grupy wyrazów, których pisownia z „nie” jest zgodna z regułą pierwszą:
- nieławka, nietablica, niekreda, nieksiążka, niekomputer, niebudynek
- nieowoce na niepółmisku
niejabłko, niegruszka, nieśliwka, nieczereśnia, niewiśnia, niebrzoskwinia, niemorela, nieorzech.
Rzeczowniki abstrakcyjne
To takie rzeczowniki, które nie mają wymiarów przestrzennych, a są nazwami czynności, stanów bądź cech. Oto ich zaprzeczone formy oraz przykłady użycia w zdaniach:
- niezapamiętanie
- nieprzestrzeganie
- nieoddanie
- niewykonanie
- niepalenie
- niewyrzucanie
- nieśmiecenie
- niemycie
Oto zastosowanie niektórych zaprzeczonych rzeczowników odczasownikowych w zdaniach:
Niezapamiętanie pierwszej zasady ortograficznej może zaszkodzić ocenie z języka polskiego.
Nieprzestrzeganie przepisów drogowych może zakończyć się wypadkiem.
Pożyczał pieniądze na wieczne nieoddanie.
Niewykonanie pracy domowej nie przynosi chluby uczniowi.
Niepalenie papierosów jest zdrowe i modne.
Utrwal REGUŁĘ 1:
Zwroty frazeologiczne:
- Mieć szczęście w nieszczęściu.
- Przechodzić wspólną dolę i niedolę.
- Zdać się na łaskę i niełaskę nieprzyjaciela.
- Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.
Krótka historyjka o nietakcie i takcie.
Korzystając z ogólnej nieuwagi, uczeń wybiegł z klasy. Następnego dnia, gdy nauczyciel wezwał go do odpowiedzi, usprawiedliwiał się i tłumaczył nieobecnością. Z gestem niecierpliwości uczeń drapał się po głowie i przepraszał za nieposłuszeństwo.
szczęście nieszczęście Czy czarny kot wróży nieszczęście?
prawda nieprawda Czy „nieprawda” to brak zgodności z rzeczywistością?
pogoda niepogoda Czy zimowa niepogoda odstrasza cię od spacerów?
punktualność niepunktualność Czy niepunktualność jest twoją słabą stroną?
palenie niepalenie Czy w twojej klasie modne jest niepalenie?
Uwaga! Nie myl rzeczowników odczasownikowych z czasownikami!
NIE + rzeczowniki zakończone na -anie, -enie, -cie pochodzące od czasowników = PISOWNIA ŁĄCZNA.
REGUŁA 2:
„NIE” + RZECZOWNIK WYRAŹNIE PRZECIWSTAWIONY W ZDANIU INNEMU RZECZOWNIKOWI = PISOWNIA ROZDZIELNA
Aby zrozumieć, przypatrz się zestawom. Każdy z nich (I, II, III, IV) składa się z dwóch zdań z tym samym rzeczownikiem. W każdym pierwszym zdaniu zastosowana jest reguła 1, w każdym drugim zdaniu zestawu – reguła 2.
Zestaw I
1. Nieprzyjaciel przekroczył granice naszego państwa. (łącznie)
2. Nie przyjaciel jest z niego, lecz wróg. (rozdzielnie)
Zestaw II
1. Dzisiaj w twoim pokoju jest nieporządek. (łącznie)
2. Nie porządek, ale bałagan panuje w twoim pokoju. (rozdzielnie)
Zestaw III
1. Niepewność często utrudnia mu podjęcie decyzji. (łącznie)
2. Nie pewność, lecz wahanie towarzyszył mu w podejmowaniu decyzji. (rozdzielnie)
Zestaw IV
1. Wyczuł nieszczerość w jej zachowaniu. (łącznie)
2. Nie szczerość, ale fałsz przemawiał przez niego. (rozdzielnie)
W każdym drugim zdaniu jednemu rzeczownikowi jest przeciwstawiony inny rzeczownik. Zwróć uwagę na użycie współrzędnych spójników przeciwstawnych: lecz, ale (zawsze stawiamy przed nimi przecinek).
nie przyjaciel, lecz wróg
nie porządek, ale bałagan
nie pewność, lecz wahanie
nie szczerość, ale fałsz
Inne przykłady:
Zobaczył nie psa, ale kota.
Nie torba, lecz wór mu potrzebny.
Nie praca, ale harówka cię czeka.
Nie stałość, lecz zmienność jest cechą kobiet.
REGUŁA 3:
„NIE” + RZECZOWNIKI, KTÓRE SĄ NAZWAMI WŁASNYMI = PISOWNIA Z ŁĄCZNIKIEM
Nazwy własne to nazwy określonych osób, miejsc, przedmiotów itp. Do nazw własnych należą: imię i nazwisko osoby, przydomek, nazwa geograficzna, imię zwierzęcia, nazwa konkretnej instytucji, organizacji itp. Nazwy własne piszemy wielką literą.
Dla wyjaśnienia zasady 3. posłużmy się następującym przykładem: nie-Polak. Odmieńmy ten rzeczownik przez przypadki i liczby:
Liczba pojedyncza Liczba mnoga
M. nie-Polak M. nie-Polacy
D. nie-Polaka D. nie-Polaków
C. nie-Polakowi C. nie-Polakom
B. nie-Polaka B. nie-Polaków
N. nie-Polakiem N. nie-Polakami
Msc. nie-Polaku Msc. nie-Polakach
W. nie-Polaku! W. nie-Polacy!
Ale jak wygląda zastosowanie tego typu rzeczowników w zdaniu? Oto przykład:
Dwa razy wyszła za mąż za nie-Polaka: raz za Rosjanina, drugi raz za Węgra.
Inne przykłady:
nie-Hiszpan
nie-Murzyni
nie-Francuzi
nie-Mazur
nie-Ślązak
nie-Kaszub
nie-Słowacki
nie-Polska
nie-Mruczek
nie-Szybki Bill
Zobacz:
Odmień następujące rzeczowniki: Włochy, sanie, mieszczaństwo, miłość.