11.
Czym różni się zasób form fleksyjnych czasowników dokonanych od niedokonanych?
Czasowniki dokonane nie mają form czasu teraźniejszego.
Skoro jakaś czynność została dokonana, skoro się skończyła, nie odbywa się w teraźniejszości, czyli w sytuacji, w której dochodzi do wypowiedzi. Możemy mówić natomiast o tej samej czynności w odniesieniu do przyszłości, tyle tylko, że wówczas stawiamy hipotezę. Mówimy, że coś zakończy się, zostanie dokonane w przyszłości, choć nie wiemy, czy tak się stanie na pewno.
Czasownik dokonany zrobić odmienimy więc w czasie przeszłym i w czasie przyszłym prostym. Czas prosty to taki czas, którego formy są jednowyrazowe.
| czas przeszły | |||||
| liczba pojedyncza rodzaj | liczba mnoga rodzaj | ||||
| męski | żeński | nijaki | męskoosobowy | niemęskoosobowy | |
| 1.os. | zrobiłem | zrobiłam | zrobiliśmy | zrobiłyśmy | |
| 2.os. | zrobiłeś | zrobiłaś | zrobiliście | zrobiłyście | |
| 3.os. | zrobił | zrobiła | zrobiło | zrobili | zrobiły |
| czas przyszły | |||||
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
| 1.os. | zrobię | zrobimy | |||
| 2.os. | zrobisz | zrobicie |
|||
| 3.os. | zrobi |
zrobią | |||
Uwaga! Formy czasu przyszłego prostego w żadnej z liczb nie są zróżnicowane pod względem rodzaju.
Natomiast czasowniki niedokonane mają formy trzech czasów:
- przeszłego,
- teraźniejszego
- przyszłego złożonego.
Czynność niedokonana to czynność, która trwa. Trwanie mogło odbywać się w przeszłości, może odbywać się teraz, może także wydarzyć się w przyszłości. Trzeba podkreślić, że dla czasowników niedokonanych formy czasu przyszłego są dwuwyrazowe. Poniżej więc – koniugacja czasownika robić:
| czas przeszły | |||||
| liczba pojedyncza rodzaj | liczba mnoga rodzaj | ||||
| rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki | męskoosobowy | niemęskoosobowy | |
| 1.os. | robiłem |
robiłam | robiliśmy | robiłyśmy | |
| 2.os. | robiłeś | robiłaś | robiliście | robiłyście | |
| 3.os. | robił | zrobiła | robiło | robili | robiły |
| czas teraźniejszy | |||||
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
| 1.os. | robię | robimy | |||
| 2.os. | robisz | robicie |
|||
| 3.os. | robi |
robią | |||
| czas przyszły | |||||
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
| rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki | męskoosobowy | niemęskoosobowy | |
| 1.os. | będę robił | będę robiła | będę robiło |
będziemy robili | będziemy robiły |
| 2.os. | będziesz robił | będziesz robiła | będziesz robiło |
będziecie robili | będziecie robiły |
| 3.os. | będzie robił | będzie robiła | będzie robiło | będą robili | będą robiły |
W obu liczbach można utworzyć formy nie zróżnicowane pod względem rodzaju. Zarówno mężczyzna, jak i kobieta powiedzą: będę robić.
Za podział czasowników na dokonane i niedokonane odpowiedzialna jest kategoria aspektu. Przy jej opisywaniu można łatwo popełnić błąd. Dlatego porównajmy formy czasu przyszłego prostego (dokonane) i czasu teraźniejszego (niedokonane). Mają one identyczne końcówki fleksyjne – nie po tym więc odróżniamy te dwa typy czasowników. Decyduje znaczenie.
Wśród form czasowników dokonanych znajdziemy ponadto inne typy imiesłowów niż w zasobie form czasowników niedokonanych.
Zobacz: