Mini-CV

  • 1889 – Maria Szumska przychodzi na świat w Russowie koło Kalisza.
  • 1906-1907 – studia przyrodoznawcze w Lozannie.
  • Od 1908 – studia w Brukseli. Interesuje się sprawami społecznymi, poznaje przyszłego męża Mariana Dąbrowskiego, współpraca z wieloma pismami.
  • 1911 – ślub Marii i Mariana Dąbrowskich.
  • 1914 – wybuch wojny i pobyt w Polsce; Maria jest zaangażowana czynnie w pracę społeczno-oświatową.
  • 1918-1824 – praca w Ministerstwie Rolnictwa.
  • 1925 – Nagroda Związku Księgarzy i Wydawców; śmierć Mariana Dąbrowskiego, depresja Marii.
  • 1929 – pobyt u rodziny, powrót do pisania, zaangażowanie w sprawy spółdzielcze, związek ze Stanisławem Stempowskim.
  • Lata wojny – zaangażowanie w walkę z okupantem. Pomoc przy ukrywaniu ludzi poszukiwanych przez gestapo, odczyty w Polsce.
  • Do 1952 – zaangażowanie społeczne, członkini Pen Clubu, związku Literatów Polskich itd.
  • 1952 – śmierć Stanisława Stempowskiego, apatia, z której nie wychodzi już nigdy.
  • 1954 – Nagroda Państwowa I Stopnia.
  • 1956 – przenosi się do Komorowa i mieszka tam do końca.
  • 1965 – śmierć Marii Dąbrowskiej.

Maria Dąbrowska (1889-1965) jest jedną z najważniejszych polskich pisarek XX wieku. Zasłynęła obszerną powieścią Noce i dnie, lecz jest też autorką szeregu mniejszych, równie ważnych tekstów (m.in. Ludzie stamtąd), artykułów, esejów. Była działaczką społeczną, zaangażowaną w edukację i uświadamianie społeczeństwa. Mimo to jej twórczość wciąż wydaje się niedoceniana. Noce i dnie niesłusznie traktowane są jako powielanie wzorów XIX-wiecznej prozy. Ale Maria Dąbrowska jest wciąż pisarką czekającą na odkrycie i docenienie jej miejsca w świecie literatury polskiej, szczególnie literatury kobiecej. A to za sprawą opublikowanych dopiero niedawno Dzienników, które są prawdopodobnie największym dziełem zdolnej pisarki i wrażliwego człowieka.

Na tle epoki

Maria Dąbrowska to pisarka trudna do zaklasyfikowania. Przede wszystkim dlatego, że i jej twórczość jest dość nierówna. Największa powieść Dąbrowskiej, Noce i dnie przenosi czytelników w czasy powstania styczniowego i opisuje losy rodziny przez kolejne lata. Dlatego też traktuje się tę powieść często jako kontynuację realistycznego spojrzenia XIX-wiecznego. Z kolei zbiór jej świetnych opowiadań Ludzie stamtąd został zbyt łatwo zaklasyfikowany jako literatura wiejska. Dąbrowska była bardzo zaangażowana w sprawy społeczno-oświatowe, co odbiło się w jej twórczości. Wyjątkowe natomiast są Dzienniki pisarki, w których ukazuje siebie jako żywą, myślącą kobietę, przybitą losem, kolejnymi nieszczęściami, ale jednocześnie o niezwykłym charakterze i intelekcie.

Biografia

Maria Dąbrowska z domu Szumska urodziła się w 1889 roku w rodzinie administratora majątku Russów koło Kalisza. Rodzice Marii nie utrzymywali kontaktów z miejscowymi, byli raczej odcięci od życia wiejskiego. Już jako młodziutka dziewczyna Maria czyni pierwsze zapiski literackie. Uczyła się w domu pod opieką guwernantki, a w 1901 roku rodzice wysłali ją na prywatną pensję do Kalisza. Po ukończeniu czwartej klasy pensji została zapisana do rosyjskiego liceum w Kaliszu. Miała jednak poczucie, że pozbawiają ją tam godności i wolności. Po wybuchu strajków nie wróciła tam, ale wyjechała do szkoły, do Warszawy. Rodzina zadecydowała, że dalsze nauki będzie pobierać za granicą.

W 1907 roku pojechała do Lozanny w Szwajcarii i rozpoczęła studia przyrodoznawcze. Zaprzyjaźniła się z polską młodzieżą emigracyjną. Po roku zdecydowała się na kontynuację studiów w Brukseli, uczęszczała też na zajęcia z nauk społecznych i filozofii. Zaczęła się interesować sprawami związanymi ze spółdzielczością, została też członkiem spółdzielni La Maison du Peuple.

W Belgii poznała dwudziestodwuletniego Mariana Dąbrowskiego, z którym połączyły ją zainteresowania i silne uczucie. Snuli plany małżeńskie, na drodze których stał brak pieniędzy, mieszkania, pozycji, a także zakaz powrotu do ojczyzny ciążący na Marianie. Maria nie poddała się. Podczas wakacyjnego pobytu w Polsce nawiązała współpracę z pismami „Prawda” i „Kurier Lwowski”, pisała do „Zarania” (tam wcześniej publikowała Listy z Belgii pod pseudonimem Jan Stęk).

W 1911 roku, w Brukseli Maria i Marian Dąbrowscy pobrali się i, choć nadal borykali się z problemami finansowymi, byli szczęśliwi. Dąbrowska bardzo dużo pisała i publikowała, m.in. o spółdzielczości, uniwersytetach ludowych, robotnikach rolnych.

Na wieść o śmierci ojca w 1912 roku wróciła do Polski i zamieszkała z rodziną. Szybko jednak wróciła do Belgii. W tym czasie mąż jej przeniósł się do Londynu. Dąbrowska tęskniła, lecz nie mogła za nim pojechać. Dopiero w 1913 roku dostała stypendium Towarzystwa Kooperatystów i pojechała na spotkanie z mężem. Szczęście nie trwało jednak długo – wybuchła I wojna światowa i Maria wróciła do Polski. W Kaliszu przeżywa bombardowanie, w końcu wraz z rodziną wyruszyła do Warszawy. W tym czasie Marian dostał się do Krakowa, później Kielc i w końcu udało się im spotkać w Częstochowie. W czasie wojny wciąż czynnie uczestniczyła w życiu społecznym, jeździła z wykładami, pisała artykuły, przygotowywała powstanie Polskiego Stronnictwa Ludowego. Przez pewien czas mieszkała w Lublinie – współpracowała z Polską Ludową, nie czuła się tam jednak szczęśliwa i wróciła do Warszawy. Podjęła współpracę z Sekcją Kursów dla Dorosłych, gdzie kształciła analfabetów, zajmowała się popularyzowaniem nauki. Na pisanie miała mało czasu. W związku z kłopotami finansowymi podjęła pracę w Ministerstwie Rolnictwa, gdzie pracowała od 1918 do 1924 roku. Zrezygnowała z tej posady, by móc całkowicie poświęcić się pisarstwu. W ciągu kilku miesięcy napisała wiele opowiadań i artykułów. W 1925 roku otrzymała nagrodę Związku Księgarzy i Wydawców ex aequo z Jarosławem Iwaszkiewiczem za Uśmiech dzieciństwa. Radość przerwała jednak śmierć ukochanego męża Mariana Dąbrowskiego. Maria zupełnie się załamała, po roku zaczęła się otrząsać z apatii, lecz pisała mało i popadła w kłopoty finansowe. W 1929 roku zamieszkała z rodziną, pisała opowiadania. Pracowała też nad Nocami i dniami. Wreszcie związała się ze Stanisławem Stempowskim, który podtrzymywał ją na duchu, gdy jej utwory, w związku z represjami ze stron władzy, były odrzucane.

Opiekowała się rodziną, zabezpieczała jej byt, brała udział w kulturalnych pracach konspiracyjnych. W czasie wojny pisywała do pisma „Polska walczy”, pomagała ukrywać poszukiwanych przez gestapo ludzi. Po klęsce powstania warszawskiego opuściła ze Stanisławem Warszawę, trochę się tułali, by w 1945 powrócić do stolicy. Po wojnie angażowała się w prace Związku Literatów Polskich, jeździła z odczytami i wykładami, była członkiem zarządu Pen Clubu i Głównej Komisji do Spraw Kultury przy Prezydium Rady Ministrów.

Gdy Stanisław na początku lat 50. zaczął chorować, całkowicie poświęciła się opiece nad nim. Duchowo i fizycznie wspierała ją przyjaciółka, pisarka – Anna Kowalska. Śmierć Stanisława Stempowskiego w 1952 r. była dla Marii szokiem, z którego już się nigdy nie otrząsnęła. Przestała pisać. W 1954 roku dostała Nagrodę Państwową I Stopnia. Mieszkała z przyjaciółką. Na krótka wyjeżdżała do Szwajcarii, później kupiła domek w Komorowie.

Do aktywności zmusiły ją uroczyste obchody 70-lecia urodzin, ale była słaba, rzadko pisała jakieś artykuły. Zmarła 19 maja 1965 roku.

Najważniejsze wydarzenia

  • Maria Dąbrowska urodziła się w 1889 roku pod Kaliszem.
  • Za granicą studiowała nauki ścisłe, 1906-1907 w Lozannie, od 1908 roku w Brukseli.
  • W Belgii poznaje Mariana Dąbrowskiego, swego przyszłego męża. Maria jest bardzo silną kobietą, podejmuje się wielu prac zarobkowych, angażuje w sprawy społeczne, szczególnie te związane ze spółdzielczością.
  • Po wybuchu I wojny światowej wraca do Polski. W okresie międzywojennym dużo pisze, jest również czynną i aktywną działaczką społeczną. Ma jednak pecha: choroby i konieczność utrzymywania rodziny, wreszcie śmierć męża każą jej podejmować różne prace, oddalające ją od twórczości literackiej. Z apatii wyciąga ją przyjaciel Stanisław Stempowski, z którym wiąże swe losy.
  • II wojnę światową spędza w Polsce, głównie w Warszawie. Po śmierci przyjaciela w 1952 roku odsuwa się od życia towarzyskiego, prawie przestaje pisać. Mieszka w Komorowie pod Warszawą do śmierci w 1965 roku.

Twórczość

Maria Dąbrowska jako pisarka zadebiutowała w 1910 roku tekstami publicystycznymi. Na początku wojny opublikowała dwa zbiory opowiadań patriotyczno-edukacyjnych, Dzieci ojczyzny (1918) i Gałąź czereśni (1922). Pierwszy utwór literacki, Uśmiech dzieciństwa (1923), za który otrzymała nagrodę Związku Księgarzy i Wydawców, to opowieść o powrocie do dzieciństwa, ale więcej niż wspomnienia. Następna książka, Ludzie stamtąd (1926) to już dzieło dojrzałe, które jednak długo było tendencyjnie interpretowane. Składające się na zbiór opowieści przedstawiają szereg postaci, bohaterów ze wsi, którzy borykają się z przeciwnościami losu, wystawieni są na ciężkie próby miłości, tęsknoty, pożądania. Książka ta wzbudziła zainteresowanie współczesnych, choć próbowano sklasyfikować ją jako literaturę wiejską. Tymczasem Dąbrowska zarysowuje w niej najważniejsze cechy ludzkiej egzystencji.

Największe i najobszerniejsze dzieło literackie, Noce i dnie (1932-1934) to powieść o losach dwóch rodzin, Niechciców i Ostrzeńskich, rozgrywających się w tle wydarzeń między powstaniem styczniowym a pierwszą wojną światową. Zarzucano Dąbrowskiej, że wraca do realistycznej powieści dziewiętnastowiecznej, że opisuje rzeczy tyle już razy w literaturze polskiej przerabiane. W utworze tym akcenty położone są jednak gdzie indziej, na ciągłości zdarzeń i losów, konieczności uczestnictwa, dokonywaniu trudnych wyborów moralnych. Siła twórcza Dąbrowskiej po napisaniu tego dzieła została mocno osłabiona, choć nie możemy zapominać, że prócz twórczości literackiej pisała wciąż wiele artykułów publicystycznych.

W 1938 roku wydane zostają Znaki życia, w których autorka kontynuuje wiele wątków z Nocy i dni. Ciągle rośnie też rola Dzienników, które pochłaniają pisarce coraz więcej czasu i coraz więcej zużywa na nie sił twórczych. Te zapisy rozpoczęte w 1914 roku trwają aż do śmierci. Autorka nie zgodziła się jednak na wydanie ich wcześniej niż czterdzieści lat po jej śmierci, dlatego też czytelnicy dopiero od niedawna (pierwsze wydanie w 1988 roku) mogą się zaznajamiać z tym niezwykłym dziełem, kryjącym w sobie portret niesamowitego człowieka, ale przede wszystkim kobiety – pisarki, żony, kochanki.

Po wojnie pisała mało. Poza eseistyką, na którą warto zwrócić uwagę (np. Szkice o Conradzie, 1959), wydała zbiór opowiadań Gwiazda zaranna, zaliczany do literatury odwilżowej. Ostatnia powieść Dąbrowskiej Przygody człowieka myślącego (1970) nie wzbudziła wśród czytelników dużego zainteresowania. Można wspomnieć jeszcze o dwóch dramatach historycznych: Geniusz sierocy (1939) oraz Stanisław i Bogumił (1945-1946), oba te utwory odeszły jednak w zapomnienie.

Najważniejsze dzieła

Najważniejszym dziełem Marii Dąbrowskiej jest obszerna powieść rzeka Noce i dnie. Drukowana była najpierw we fragmentach w czasopismach. Akcja utworu rozpoczyna się w latach osiemdziesiątych XIX wieku i kończy wybuchem I wojny światowej. Poprzez retrospekcje dzieje dwóch rodzin, Niechciców i Ostrzeńskich, przedstawione są od powstania styczniowego w 1863 roku. Powieść ta, mimo pewnego podobieństwa do twórczości XIX-wiecznej, jest dziełem oryginalnym i dojrzałym. Dotyczy ona, jak mówiła autorka, „dekompozycji pewnej formy życia polskiego”. Odchodzący świat to świat szlachecki. Reprezentanci tej grupy muszą od początku uczyć się życia, szukać zajęć, zarabiać. W nowym świecie dominuje kapitalistyczne mieszczaństwo, pojawia się inteligencja. Każda postać ma inne postawy życiowe, inne priorytety, ich spojrzenie na życie i działalność splatają się ze sobą bądź ścierają. I tak panie Michalina Ostrzeńska i Stefania Olszańska prowadzą działalność społeczną, Bogumił pracuje dla przyjemności. Każda postać wśród powtarzalności i przemijania kolejnych dni i nocy musi sama znajdować odpowiedzi na ważne pytania, szukać swojego miejsca. Perspektywa socjologiczno-historyczna przeplata się w powieści z subiektywną perspektywą poszczególnych postaci. Mamy tu do czynienia z polifonią narracji – narrator przedstawia punkty widzenia różnych postaci, przez co jego oceny nie są jednoznaczne. Noce i dnie to przykład współczesnej epopei – ukazuje przełomowy dla społeczeństwa moment poprzez działalność i życie całej galerii postaci, bohater jednostkowy wpisany jest w rzeczywistość społeczną, utwór jest wielowątkowy, charakteryzujący się szczegółowością opisów i realizmem.

Dzienniki – przykład niesamowitej i skrupulatnie prowadzonej prozy autobiograficznej. Pisarka zapisywała swe życie i przemyślenia od 1914 roku do śmierci. Tam znajdujemy najważniejsze rysy intelektualne postaci, poprzez jej słowa poznajemy ją jako człowieka, kobietę i intelektualistę.

Do jakich refleksji na temat człowieka skłania lektura Nocy i dni Marii Dąbrowskiej?

Zapamiętaj utwory

  • Dzieci ojczyzny (1918) – zbiór opowiadań patriotycznych dla młodzieży;
  • Gałąź czereśni (1922) – moralistyczne opowiadania oświatowo-dydaktyczne;
  • Uśmiech dzieciństwa (1923) – opowiadania o charakterze autobiograficzne, w których autorka wraca do czasów dzieciństwa;
  • Ludzie stamtąd (1926) – opowiadania o ludziach mieszkających na wsi, borykających się z różnymi problemami, namiętnościami, dylematami;
  • Noce i dnie (1932-1934) – powieść w dwóch tomach o losach rodzin Niechciców i Ostrzeńskich, na tle wydarzeń historycznych między rokiem 1863 a I wojną światów;
  • Znaki życia (1938) – opowiadania o ludziach, którzy mają problemy ze znalezieniem swojego miejsca w życiu;
  • Dzienniki (wydanie 1988) – zapiski Marii Dąbrowskiej prowadzone od 1914 roku do śmierci.

Miejsca

  • Okolice Kalisza – tu Dąbrowska spędza pierwsze lata swego życia, kształci się w różnych szkołach.
  • Lozanna (Szwajcaria) – roczny pobyt (1907) i studia na uniwersytecie (nauki przyrodnicze).
  • Bruksela (Belgia) – Dąbrowska kontynuuje tu studia przyrodnicze, interesuje się sprawami społecznymi, filozofią, poznaje swego przyszłego męża Mariana Dąbrowskiego (tam biorą ślub).
  • Londyn – krótki pobyt na stypendium w 1913 roku.
  • Warszawa – dalsze losy Marii Dąbrowskiej wiążą się głównie z Warszawą, choć pomieszkuje również w innych miejscach.
  • Białystok – tu mieszkała matka pisarki, którą ta często odwiedzała, opiekowała się nią w chorobie. Sama też dochodziła tam do siebie po rodzinnych tragediach.
  • Komorów – w 1956 roku pisarka, która odsunęła się od oficjalnego życia, kupuje tam domek i mieszka do śmierci.

Ludzie

  • Marian Dąbrowski – mąż Marii, którego jako młoda kobieta poznała w czasie studiów w Belgii. Znosili razem wiele przeciwności losu, koniecznych rozstań, trudne lata I wojny światowej. Maria opiekuje się nim w chorobie, podejmuje się różnych prac, by utrzymać rodzinę. Gdy Marian Dąbrowski umiera w 1925 roku, pisarka zupełnie się załamuje. W stanie apatii żyje kilka lat.
  • Stanisław Stempowski – długoletni przyjaciel rodziny Dąbrowskich, powiernik i dobry duch Marii, z którym wiąże się w latach trzydziestych. Łączy ich silne uczucie i głębokie zrozumienie. Stanisław wspiera Marię, gdy jej utwory z powodu represji rządu są do II wojny wstrzymywane. Razem przechodzą piekło wojny, uciekają po powstaniu warszawskim ze stolicy, by w 1945 roku znów do niej powrócić. Jego śmierć w 1952 roku była dla Marii poważnym ciosem, z którego już nigdy tak na dobre się nie otrząsnęła.
  • Anna Kowalska – przyjaciółka Marii, pisarka. Wspomagała Marię w czasie choroby Stanisława Stempowskiego, zamieszkała z nią w 1953 roku, gdy Maria była w stanie krańcowego załamania psychicznego.

Zajęcia

Maria Dąbrowska w swoim życiu imała się bardzo wielu zajęć. Oprócz działalności pisarskiej i oświatowo-społecznej (prowadziła wykłady i odczyty na temat m.in. spółdzielczości), podejmowała szereg prac zarobkowych, by utrzymać rodzinę. Pracowała i pisała artykuły do wielu czasopism, pracowała w Sekcji Kursów dla Dorosłych, zajmując się kształceniem analfabetów i popularyzowaniem nauki. W latach 1918 – 1924 pracowała w Ministerstwie Rolnictwa, po II wojnie światowej była członkiem Pen Clubu i Głównej Komisji do spraw Kultury przy Prezydium Rady Ministrów.

Jej 5 minut

Czas sławy Marii Dąbrowskiej to głównie dwudziestolecie międzywojenne. Wtedy wydaje najlepsze utwory, zdobywa nagrody i jest lubiana przez czytelników. Nie jest jednak nigdy wielką sławą. Zainteresowanie jej osobą i ponowne odczytywanie twórczości datuje się od wydania jej Dzienników, które są dziełem wielkim, zasługującym na uwagę.

Zobacz:

Noce i dnie – Maria Dąbrowska

Bogumił i Barbara – dwie główne postacie Nocy i dni Marii Dąbrowskiej

Przedstaw fabułę Nocy i dni Marii Dąbrowskiej