Bogumił
Bohatera poznajemy w chwili, kiedy jest już dojrzałym, trzydziestosześcioletnim mężczyzną obciążonym bagażem doświadczeń. Jego przeszłość – nieco mroczną, pełną luk i niedomówień – określają zarówno elementy uwznioślające (udział w powstaniu styczniowym, niewola niemiecka), jak i mniej afirmatywne (długa włóczęga, wykonywanie wielu zawodów: tragarza, górnika, stelmacha, pomocnika fryzjera itp.) czy wręcz negatywne (hulanka, awanturniczy tryb życia). W planie czasu teraźniejszego Bogumił jawi się jednak jako ideał człowieka, chociaż jego postać nie zostaje tak bogato scharakteryzowana jak osoba Barbary.
Świat wartości Bogumiła określa przede wszystkim praca. To właśnie ona, a nie wspomnienie patriotycznego czynu, zatarte raczej w pamięci, staje się dla bohatera szansą na uzyskanie tożsamości, odnalezienie swojego miejsca w świecie.
Praca pozwala osiągnąć spokój, godzi go z życiem, jest źródłem mądrości. Zresztą gospodarzem okazuje się Bogumił nie byle jakim, wprowadza nowoczesne metody gospodarowania, zaniedbany, pełen chwastów Serbinów zamienia szybko w kwitnący, dający duże dochody majątek. Zgodnie z horacjańską zasadą carpe diem stara się żadnej chwili swego życia nie zmarnować, pracy nadając jakiś wyższy wymiar. „Ja to robię historię” – oświadczy, może ze zbyt przesadną dumą. W pewnym sensie uosabia bohater ideał pozytywistyczny, niechętny polityce i chyba jednak nieco ograniczony, zamknięty w ramach Serbinowa, nie dostrzega żadnych innych aspektów życia.
Niewątpliwie cenne w postawie Bogumiła są otwartość wobec świata, przyjmowanie z godnością i pogodą przeciwności losu („Na to ja nie mam rady”), radość, jaka płynie z każdego dnia, równowaga wewnętrzna. Być może tak harmonijna postawa jest wynikiem wcześniejszych doświadczeń życiowych. Niespokojna, wypełniona długą tułaczką i tragizmem przeszłość rodzi przekonanie o bezsilności człowieka wobec historii i budzi potrzebę spokoju, stabilizacji, odnalezienia swojego miejsca. Rola Odysa poszukującego bezskutecznie swojej Itaki w świecie wypełnionym przez chaos przestała mu w pewnym momencie wystarczać, zrozumiał, że tylko obojętność wobec najbardziej nikczemnych pomysłów losu pozwala człowiekowi osiągnąć szczęście.
Barbara
Córka Jadwigi i Adama Ostrzeńskich, ziemian wysadzonych z siodła. Wychowała się w Kalińcu. W chwili zamążpójścia miała dwadzieścia pięć lat.
Na osobowości Barbary zaważyły dwie rzeczy, dwa wspomnienia młodości. Pierwszym była nieszczęśliwa miłość do Józefa Toliboskiego, który porzucił Barbarę dla innej.
Pamięć bohaterki mitologizuje postać kochanka, uporczywie wskrzesza obraz, kiedy to rozmarzony Toliboski, zanurzony w wodzie po pas, zrywał cudowne nenufary i na oczach całej kalinieckiej młodzieży składał je u stóp Barbary. Tak poetyckie wspomnienie młodzieńczej miłości nie pozwala młodej kobiecie odnaleźć się w małżeństwie. Bogumił w porównaniu z Józefem wydaje się jej zbyt prozaiczny, a nawet niekiedy prostacki.
Drugim elementem kształtującym osobowość był romantyzm polityczny, kultywowany w domu rodzinnym matki, światopogląd, który niósł ze sobą wartości wyższe, pochwalał bezkompromisowość, nakazywał niezgodę ze światem, wnosił niepokój i kształtował postawy poszukujące.
Z tych dwóch względów Barbara nie jest w stanie zaakceptować swojego życia, pełnego powszedniości i przeciętności. Niczym madame Bovary dusi się w wiejskiej przestrzeni Krępy, a potem Serbinowa, wyobrażając sobie, że spełnić mogłaby się tylko w mieście. Kompleks prowincjuszki pogłębia w niej bratowa Michalina, która w oczach bohaterki urasta do rangi niedoścignionego wzoru kobiety realizującej swoje ambitne zamierzenia.
Zobacz:
Na czym polega kontrast psychologiczny głównych postaci Nocy i dni – Bogumiła i Barbary?
Wskaż nawiązania Nocy i dni do innych dzieł polskiej literatury
Do jakich refleksji na temat człowieka skłania lektura Nocy i dni Marii Dąbrowskiej?