Rafał Wojaczek debiutował w połowie lat 60. Miał wtedy niespełna 20 lat. Twórczość młodego poety – obrazoburcza, buntownicza i prowokacyjna – szybko stała się symbolem młodego pokolenia – wyrazem buntu przeciwko skostniałej i uładzonej kulturze lat 60. zwanej od dramatu Tadeusza Różewicza okresem małej stabilizacji. Postać Wojaczka szybko urosła do rangi mitu. Przyczyniło się do tego jego skandalizujące, ale przecież ogromnie nieszczęśliwe życie oraz samobójcza śmierć w wieku 26 lat. Przez jednych uważany był za alkoholika, pozera i zręcznego gracza, który swą sławę budował na skandalach i burzliwym życiu, w oczach drugich urastał do rangi buntownika, kontestatora i poety przeklętego, skłóconego ze światem i z własnym życiem. Mówiono o nim, że „flirtował ze śmiercią”, rzeczywiście nie unikał jej: kilkakrotnie skakał przez okno, wieszał się, by w końcu przedawkować środki nasenne. Stał się on wzorem artysty przeklętego, niepogodzonego ze światem buntownika, czym zyskał sobie tyleż zwolenników, co przeciwników.
Biografia
Urodził się 7 grudnia 1945 roku w Mikołowie. Wywodził się ze znanej i szanowanej w mieście rodziny inteligenckiej. Matka, z ukończonym wyższym wykształceniem, pracowała w wydawnictwie, ojciec poety był profesorem w gimnazjum. Szkołę podstawową ukończył w Mikołowie i tu rozpoczął naukę w szkole średniej, jednak kłopoty wychowawcze, jakie sprawiał nauczycielom, i złe zachowanie sprawiły, że przenoszono go ze szkoły do szkoły. Naukę w szkole średniej kontynuował w Katowicach, a maturę zdawał w Kętrzynie.
W 1963 roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, jednak przerwał je, nie ukończywszy nawet pierwszego roku, i przeniósł się do Wrocławia, gdzie pozostał do końca życia. Po przeprowadzce podjął pracę w MPO na stanowisku dyspozytora, jednak wytrzymał tam tylko miesiąc. Potem właściwie nie pracował, utrzymywał się dzięki rodzicom i zapomogom oraz stypendiom i tantiemom literackim.
Bardzo wcześnie, właściwie już jako 16-letni chłopiec, zaczął pić, co skończyło się później nałogowym alkoholizmem. W 1965 roku ujawniły się pierwsze symptomy jego choroby psychicznej, która uniemożliwiła poecie między innymi kontynuowanie studiów i zmusiła go do poddania się leczeniu w Akademii Medycznej we Wrocławiu. Tam poznał pielęgniarkę, z którą ożenił się i miał z nią córkę, jednak ich małżeństwo nie wytrzymało roku i skończyło się rozwodem. Z rodziną się nie kontaktował. Dalsze życie Wojaczka we Wrocławiu obfitowało w ekscesy i skandale obyczajowe. Poeta kreował swój mit poety przeklętego. Kilkakrotnie podejmował próby odebrania sobie życia. Brak środków stałego utrzymania oraz problemy osobiste skłoniły go do ostatecznej decyzji o samobójstwie. Wojaczek zmarł we Wrocławiu w nocy z 11 na 12 maja 1971 roku po przedawkowaniu środków nasennych.
Najważniejsze wydarzenia
- 1963 – rok, w którym Rafał Wojaczek po trzykrotnej zmianie szkoły zdał egzamin dojrzałości.
- 1963 – początek studiów polonistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
- 1964 – przeprowadzka do Wrocławia, gdzie poeta pozostał już do końca życia.
- 1965 – debiut na łamach pierwszego numeru miesięcznika Poezja, pod redakcją Tymoteusza Karpowicza, uznanego poety wrocławskiego.
- 1965 – rozpoczęcie leczenia w klinice psychiatrycznej wrocławskiej Akademii Medycznej; tam zakochał się w pielęgniarce, ożenił się i miał z nią córkę, jednak małżeństwo rozpadło się w ciągu roku.
- 1971 – samobójcza śmierć po przedawkowaniu środków nasennych.
Twórczość
Pisać zaczął Wojaczek już w szkole średniej. We wspomnieniach z tamtych lat pojawia się jako chłopiec niezwykle inteligentny i oczytany. W zestawie jego lektur znaleźli się między innymi: Charles Baudelaire, Arthur Rimbaud, Franz Kafka, Tomasz Mann, Fiodor Dostojewski i Fryderyk Nietzsche – poeci przeklęci, obrazoburcy i burzyciele świętości, ci najbardziej wpłyną na jego styl. Debiutował w 1965 roku na łamach pierwszego numeru miesięcznika Poezja, którego redaktorem naczelnym jest wówczas Tymoteusz Karpowicz, znany i ceniony poeta wrocławski. On też był autorem pierwszych rekomendacji wierszy poety.
Od momentu debiutu Wojaczek stał się natychmiast znanym poetą młodego pokolenia. Publikował w poważnych czasopismach literackich, aczkolwiek druk jego książek poetyckich spotykał się z kłopotami wydawniczymi i cenzuralnymi. W 1969 roku Wojaczek wydał pierwszy tom poetycki Sezon, w rok później drugi, zatytułowany Inna bajka, a po śmierci poety, w 1972 roku ukazały się przygotowane jeszcze za życia kolejne tomy: Nie skończona krucjata i Którego nie było.
O popularności poety zadecydował fakt, iż jego twórczość świetnie wpisywała się w klimat społeczno-polityczny tamtych lat. W Polsce był to czas małej stabilizacji oraz pękania systemu totalitarnego, na świecie okres ruchów kontestacyjnych i rewolty młodych kształtowanych przez ruch hipisowski. Dla młodego czytelnika poezja Wojaczka, jak i całe jego życie, utożsamiała postawę buntu, samotności, skłócenia ze światem i poszukiwania sensu życia. Efektem tego odbioru było zaistnienie jej twórczości w oficjalnym kanonie poezji współczesnej. Wiersze poety zaczęły ukazywać się w antologiach i wypisach, a w 1976 roku pojawiła się jego edycja Utworów zebranych.
Najważniejsze dzieła
Wojaczek zadebiutował w 1965 roku w pierwszym numerze Poezji. Za jego życia ukazały się dwa tomiki poetyckie: Sezon (1969) oraz Inna bajka (1970). Po śmierci opublikowano między innymi zbiory Którego nie było (1972), Nie skończona krucjata (1972), a także Utwory zebrane (1976), Poezje wybrane (1983) oraz List do nieznanego poety (1985). Wiersze te odczytywano jako zapis lęków i zagrożeń, które są symptomami nękającej poetę choroby. Patrzono na nie jako na próbę oswojenia czy wręcz unicestwienia dręczących go strachów.
Tematyka tych wierszy
zamyka się wokół dwóch wielkich tematów: śmierci i miłości. Ich język jest brutalny, często wręcz obsceniczny. Przywołuje motywy ginekologiczno-seksualne, opisując je sterylnym, medyczno-naukowym językiem.
Fenomen twórczości Wojaczka bierze swój początek w specyficznej kreacji legendy biograficznej twórcy. Jest ona postrzegana przez pryzmat jego życia naznaczonego ekscesami i atakami samobójczymi. Wierszom tym towarzyszy sława poety przeklętego i kaskadera literatury – jak nazywała Wojaczka krytyka.
Jego poezja wykazuje wiele podobieństw z turpistyczną estetyką Grochowiaka, w podobny sposób eksponującą brzydotę i koncentrującą opis wokół metaforyki cielesnej czy wręcz fizjologiczno-obscenicznej. Z drugiej strony podkreśla się podobieństwa zbliżające twórczość Wojaczka do poezji Bursy. Są to świat przepełniony przemocą i cierpieniem oraz sarkazm i autoironia podmiotu lirycznego przejawiająca się w skłonności do czarnego humoru i makabry.
Uwaga
Twórczość Wojaczka formalnie zaliczana jest do grupy Pokolenia Współczesności, chociaż w syntezach literackich chętniej identyfikowany jest z twórcami Nowej Fali, tj. Adamem Zagajewskim, Ewą Lipską, Stanisławem Barańczakiem czy Ryszardem Krynickim. W rzeczywistości jednak daleko ją wyprzedza (zauważ, że twórcy zaliczani do tego ruchu zyskują sławę w momencie, kiedy Wojaczek już dawno nie żyje). Poeta ten pozostaje outsiderem funkcjonującym na obrzeżach poetyckiego obiegu. Jego poezja dobrze tłumaczy się w swoim rodowitym kontekście lat 60. Jest bowiem na swój sposób społeczna i polityczna, tkwi w klimacie ruchów kontestacyjnych i pod tym względem również wyprzedza ruch Nowej Fali.
Zapamiętaj utwory
Za życia poety ukazały się następujące tomiki poetyckie:
- 1969 Sezon
- 1970 Inna bajka
pośmiertnie zaś:
- 1970 Którego nie było
- 1972 Nie skończona krucjata
a także:
- 1976 Utwory zebrane
- 1983 Poezje wybrane
- 1985 List do nieznanego poety
Miejsca
- Mikołów – rodzinna miejscowość poety, tu się urodził, wychował i ukończył szkołę podstawową.
- Kraków – tu podjął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, nauki jednak nie ukończył, po roku rzucił polonistykę.
- Wrocław – najważniejsze chyba miejsce w życiu poety. Tutaj debiutował i tu zyskał sławę jako poeta. Tutaj zakochał się i tu urodziło mu się dziecko. Tutaj również podjął leczenie i tu umarł śmiercią samobójczą.
Jego 5 minut
Największą sławę uzyskał poeta po śmierci, w latach 70. Przyczyniło się do tego jego burzliwe życie i samobójcza śmierć po przedawkowaniu środków nasennych. Twórczość Wojaczka postrzegano przez pryzmat tej biografii, jako poety przeklętego i kaskadera literatury. To ona sprawiła, że wpisał się on w kanon współczesnej poezji.
Uwaga
Twórczość Wojaczka formalnie zaliczana jest do grupy Pokolenia Współczesności, chociaż w syntezach literackich chętniej identyfikowany jest z twórcami Nowej Fali, tj. Adamem Zagajewskim, Ewą Lipską, Stanisławem Barańczakiem czy Ryszardem Krynickim. W rzeczywistości jednak daleko ją wyprzedza (zauważ, że twórcy zaliczani do tego ruchu zyskują sławę w momencie, kiedy Wojaczek już dawno nie żyje). Poeta ten pozostaje outsiderem funkcjonującym na obrzeżach poetyckiego obiegu. Jego poezja dobrze tłumaczy się w swoim rodowitym kontekście lat 60. Jest bowiem na swój sposób społeczna i polityczna, tkwi w klimacie ruchów kontestacyjnych i pod tym względem również wyprzedza ruch Nowej Fali.
Zobacz: