Autor tego utworu poeta Torquato Tasso jest ważną postacią włoskiej literatury, interesującą także ze względu na biografię – ciężką chorobę nerwową, napady szaleństw, manię prześladowczą – przez te cierpienia umieszczono go nawet w szpitalu, gdzie spędził 7 lat. Jerozolima wyzwolona to słynne dzieło wieku XVI, epos rycerski. Opowiada o końcowej fazie pierwszej krucjaty rycerstwa chrześcijańskiego pod wodzą Godfreda de Bouillon, o tym, jak krzyżowcy oblegali i zdobyli Jerozolimę. Postacie eposu przeżywają rozmaite przygody i trudności: rycerz Rinaldo pogrąża się w miłosnej niewoli i opuszcza obóz, Baldwin, brat Godfreda, zazdrości mu, rozgrywają się dwa wątki miłosne – tragiczne i nieszczęśliwe – miłość rycerza Tankreda do Saracenki Kloryndy i Saracenki Erminii do Tankreda. Odrębne zagadnienie to działania sił pozaziemskich: zaklęcia czarnoksiężnika Ismena, zaklęty las, cudowne ogrody Armidy. We wszystkich przeżyciach bohaterów współuczestniczy przyroda. Ideałem, wzorem rycerza chrześcijańskiego jest tu natomiast samotny Godfred – wódz krzyżowców.
Tasso podejmuje w Jerozolimie wyzwolonej następujące zagadnienia:
- Cierpienie człowieka, które wynika z samotności, z nieszczęśliwej miłości, przeczucia klęski, śmierci.
- Introspekcja – czyli autoanaliza własnej psychiki, gdyż opisuje Tasso marzenia, wspomnienia, namiętności, często utożsamiając się ze swoimi bohaterami.
- Atmosfera smutku, zagubienia, bezradności człowieka.
- Złożoność i rozdarcie wewnętrzne człowieka, który często staje przed trudnym wyborem, przed konfliktem między pragnieniami duszy a pożądaniami ciała.
- Dwoisty świat – w utworze Tassa przestrzeń jest niejako podwójna – prawdziwa i fantastyczna, historyczna i baśniowo-magiczna. Osoby ze świata nadprzyrodzonego swobodnie poruszają się w świecie żołnierzy, miasta posiadają podziemne krainy, drzewa to zaklęte, potępione dusze.
Kompozycja utworu
Mówiąc o kompozycji, można nadmienić, że jest to epos rycerski, utrzymany w konwencji tego gatunku.
Posiada takie cechy, jak:
- podniosły styl wypowiedzi,
- ozdobność i uroczystość języka,
- nieprzeciętne postacie,
- jedność akcji głównej i szereg epizodów,
- ograniczoną liczbę postaci i nikłą rolę intrygi,
- napisany jest w 20 pieśniach oktawą.
Kilka słów o twórczości Tassa
Torquato Tasso – tułacz, dworzanin, obłąkaniec, nie żył długo, bo zaledwie 51 lat. Zaznał wielu cierpień i upokorzeń – jego udręki psychiczne wynikały często z przemyśleń i wątpliwości religijnych, moralnych czy dotyczących sztuki. Tasso miewał napady niepohamowanego gniewu – w innych chwilach jego umysł pracował bez zarzutu, a nawet genialnie. Tasso w jednym z ataków szału znieważył księcia – za to siedem lat spędził w szpitalu dla obłąkanych, niektórzy badacze twierdzą, iż przetrzymywany był tam zbyt długo i celowo. Cóż – był dworakiem, pochodził z rodziny dworaków, na dworach książęcych przyszło mu żyć, a te, jak wiadomo, aż kipiały od intryg i rozmaitych porachunków. Przy tym wszystkim Tasso pisał i tworzył bohaterów także nękanych psychicznymi rozterkami.
Uważa się go za przedstawiciela włoskiego manieryzmu – wprowadza do poezji wymyślne metafory, antytezy i inne figury stylistyczne.
Jest autorem liryków Rimme, poematu Rinaldo, tragedii Torismondo – choć niewątpliwie jego największym osiągnięciem jest Jerozolima wyzwolona. Po jej opublikowaniu powstał pewien „krytyczny szum” – chętnie porównywano epos Tassa z Orlandem szalonym Ariosta, a odbiorcy dzielili się na zwolenników jednego lub drugiego twórcy.
