Pisarz, którym szczycą się Anglicy, którego dorobek literacki stał się własnością świata, był z pochodzenia Polakiem – nazywał się Józef Konrad Korzeniowski, a urodził się w Berdyczowie w roku 1857. Pisał w języku angielskim. Wypada pamiętać, że jest autorem następujących powieści: Lord Jim, Tajfun, Korsarz, Murzyn z załogi „Narcyza”, Uśmiech szczęścia, Smuga cienia.
Cechy charakterystyczne prozy Conrada:
- Tematyka „morska”. Pisarz umieszcza akcję swoich powieści najczęściej na morzu, a bohaterami jego dzieł są ludzie morza. Conrad zdradza wciąż fascynację siłą morskiego żywiołu, przestrzenią wód, lecz zarazem groźbą i wyzwaniem, jakie stawia człowiekowi. Specyfika życia marynarzy stwarza szczególną atmosferę tych powieści. Sam pisarz wiódł pełne przygód życie marynarza – stąd zapewne jego zamiłowanie do tematyki tego typu.
- Problematyka moralna. Conrad znany jest z tego, że wciąż stawia swoich bohaterów w trudnych, ostatecznych sytuacjach, w których muszą dokonywać wyboru. Te decyzje nigdy nie przychodzą łatwo, lecz przyświeca im idea wierności kodeksowi moralnemu, który przyjęli. W imię czystego sumienia należało poświęcić wartości inne – odstępstwo od zasad nie wchodziło w grę, dyskwalifikowało człowieka i pociągało niebagatelne skutki. Punkty zasadnicze Conradowskiej etyki to natomiast: honor, obowiązek, wierność przyjętym zasadom, poczucie odpowiedzialności, odwaga, prawość.
- Bohater – sam przeciw światu. Jest to typowa dla Conrada kreacja postaci – wiodą pojedynczą walkę z żywiołem (np. Tajfun), ze złem, z ludźmi, wreszcie z pokusą… Są to postacie samotne, gdyż nie znajdują zrozumienia innych, muszą podjąć decyzję samodzielnie, same też ponoszą za nią odpowiedzialność. Pisarz poddaje swoje postacie psychologizacji, wnika w głąb odczuć i przemyśleń, otacza je aurą tajemniczości, co widać na przykładzie Lorda Jima.
Z powyższej charakterystyki wynika już, dlaczego Conrada nazywa się wielkim moralistą.
- Za swój cel i centralny temat przyjął ów pisarz wierność zasadom bez względu na okoliczności i motywacje.
- Nie uznawał żadnych okoliczności łagodzących, nie uznawał słabości, kreował mit dumy, uczciwości, odwagi, które stały się wzorem dla wielu pokoleń.
Interesująco pisze o tym Jan Józef Szczepański w eseju W służbie Wielkiego Armatora, choć podaje w wątpliwość żelazną postawę proponowaną przez pisarza (Przed nieznanym Trybunałem). Ukazuje inną sytuację conradowską – z czasów okupacji, kiedy to młody człowiek za wierność swoim ideałom zapłacił życiem, choć nie musiał i choć jego postępowanie było lekkomyślne – rycerskie, ale lekkomyślne. Rzeczywiście. Zauważmy, że jest tu temat do rozważań i dyskusji. Wierność wobec zwierzchników, pracodawcy, obowiązku – idea szczytna, lecz czy za wszelką cenę? Czy życie – zresztą pełne sytuacji conradowskich, nie stawia zadań jeszcze trudniejszych i bardziej dwuznacznych niż te, w których wierność idei jest rozwiązaniem? Bezwzględne i bezdyskusyjne podporządkowanie się ideałom, takim jak dane słowo czy obowiązek, porządkuje i upraszcza życie, w gruncie rzeczy pozbawia jednak wyboru. Zrób tak, jak obiecałeś i nie myśl – a czasem przecież dzieje się to kosztem innych. Po prostu życie prawdziwe wydaje się czasem bardziej złożone. Warto więc myśleć: co zrobiłbym na miejscu Jima… Czy jesteś pewien? To w tym dylemacie upatrujemy największą wartość prozy Conrada.
Zapamiętaj!
- Sytuacja conradowska – to trudna, wymagająca wyboru, ostateczna, w której został postawiony bohater. Na przykład decyzja kapitana z Tajfuna – omijać żywioł i spóźnić się czy ryzykować podróż w czasie tajfunu?
- Conradowska przestrzeń – to najczęściej morze. Conrad sam służył w brytyjskiej marynarce handlowej, żeglował po Morzu Śródziemnym, Pacyfiku, Oceanie Indyjskim, poznał Austrię i Wyspy Archipelagu Malajskiego.
- Tragiczna koncepcja losu człowieka – w duszy ludzkiej kryją się mroczne tajemnice, natura ludzka, czyny człowieka są trudne do przewidzenia. Jednakże wierność zasadom moralnym popłaca, a złamanie którejkolwiek z zasad kodeksu pociąga za sobą nieodwracalne skutki: nie można uniknąć konsekwencji swoich czynów.
- Absolutyzm moralny – postępuj według „kilku prostych zasad”: bądź wierny honorowi, powziętym postanowieniom, nieś pomoc innym, spełniaj obowiązki, bądź odważny. Moralność jest obowiązkiem jednostki.
Zobacz:
Na czym polegał problem Lorda Jima – tytułowego bohatera powieści Conrada?