Kurtz
Jądro ciemności jest dziełem, które wywarło ogromny wpływ na kulturę. Niektórzy badacze wskazują na inspiracje Eneidą Wergiliusza, Rocznikami Tacyta, biografią Rimbauda. Ale czy Kurtza nie można skojarzyć z niektórymi bohaterami Szekspirowskimi, którzy owładnięci namiętnościami, zatracają się w nich? Można także zauważyć podobieństwo do bohaterów bajronicznych – podobnie jak np. Giaur Kurtz jest indywidualistą, kryje w sobie jakąś mroczną tajemnicę, wiadomo o nim w gruncie rzeczy niewiele, a jego biografia jest pełna luk.
1. Znaczenie postaci
Kurtz jest bardzo ważnym bohaterem, który trochę przypomina Szekspirowskiego Makbeta. Podobnie jak bohater tragedii mistrza ze Stradfordu, jest szlachetnym, podziwianym przez wszystkich człowiekiem. Z czasem jednak traci kontrolę nad sobą i staje się bezdusznym tyranem. Obserwując Kurtza, Marlow formułuje podstawowe pytania dotyczące kondycji ludzkiej i natury człowieka: dlaczego niektórzy ludzie z łatwością tracą hamulce moralne, a inni nigdy ich nie tracą? Dlaczego człowiek z niektórymi ludźmi czuje silną więź, a innych instynktownie unika?
Metaforyczny tytuł utworu może mieć związek z tym, co zaszło w duszy Kurtza – może oznaczać zło, do którego zdolny jest człowiek, ciemne i groźne zakamarki jego duszy, uśpione zło, które może się obudzić nawet w ludziach uznawanych za wybitnie zdolnych i szlachetnych – jak Kurtz… Natura ludzka kryje w sobie „jądra ciemności”, czyli mroczne zakamarki. Nie wiadomo, jak zachowa się człowiek na obcym terenie, gdzie nie obowiązują znane mu prawa i nie ma groźby kary. W takich warunkach może się okazać, że jest zdolny do bestialstwa.
2. Charakterystyka
- Nazwisko: Kurtz (imienia nie znamy).
- Zajęcie: jeden z głównych agentów francuskiej spółki handlowej skupującej kość słoniową w dorzeczu Konga – jeden z najlepszych. Człowiek morza. Potem – samozwańczy, despotyczny władca w murzyńskiej osadzie.
- Stan cywilny: wolny, ale ma kochającą narzeczoną, która opiekuje się jego matką. Ma również przepiękną kochankę.
- Majątek: znaczny, podporządkował sobie całą osadę i zdobył mnóstwo kości słoniowej.
- Stosunek do tubylców: nieludzki, okrutny – ale oddawana jest mu niemal boska cześć.
- Wygląd: wysoki, ale bardzo wymizerowany, cień człowieka, trawiony ciężką chorobą.
- Cecha charakterystyczna: piękny, głęboki, niski, charyzmatyczny głos.
- Mocne strony: przed przemianą wewnętrzną, którą przeszedł w osadzie, podziwiano i jednocześnie otaczano zawiścią, gdyż nie miał sobie równych. Okazał się najlepszym agentem, człowiekiem energicznym i z głową do interesów, był również szlachetny, koleżeński, mądry, pełen charyzmy. Nie można mu było niczego zarzucić. Po przemianie zachował charyzmę i umiejętność przemawiania – umiał porwać słuchaczy.
- Słabe strony: przed przemianą właściwie nie miał słabych stron. Imponował wszystkim, wszyscy go lubili i szanowali. Po upadku moralnym staje się zwyrodniały: despotyczny, okrutny, pełen pogardy dla dzikusów, zastraszający swoich „poddanych” – palisadę wokół jego siedziby zdobiły ludzkie głowy. Gardził „dzikusami”. Stał się megalomanem żądnym władzy, stracił hamulce moralne, z dawnego szlachetnego człowieka nic już nie zostało.
3. Biografia
Kurtz jest jednym z agentów spółki handlowej skupującej kość słoniową w dorzeczu Konga w Afryce. W Europie zostawił narzeczoną, szlachetną i zakochaną w nim bez pamięci kobietę.
O niezwykłej aktywności handlowej, jego energii i talencie do handlu krążą legendy. Bohatera otacza podziw i zazdrość. Ale wszyscy są raczej spokojni o jego los, szanują go jako prawego człowieka, zawsze wiernego swoim zasadom, o silnej woli i harcie ducha. Kurtz jest kimś wyjątkowym i nikt w to nie wątpi, nawet zawistnicy.
Kurtz tymczasem wcale nie pełni misji cywilizacyjnej na dzikich terenach i nie realizuje swojej idei, że „Każda stacja powinna być jakby pochodnią na drodze ku lepszemu jutru, ośrodkiem handlu także, rzecz prosta, ale jakby przy tym i humanitaryzmu, ulepszenia oświaty”. Jego referat dla Towarzystwa Tępienia Dzikich Obyczajów kończy uwaga: „Wytępić wszystkie te bestie!” – ma pogardliwy, pełen nienawiści stosunek do plemion, wśród których żyje.
Kurtz ustanowił coś na kształt własnego państwa i był czczony jak bóstwo. Bardzo mu to odpowiadało. Bezwzględnie tępił każdy przejaw buntu (dowodem na to – palisada z głów). Zgromadził olbrzymie ilości kości słoniowej i zupełnie uniezależnił się od spółki. Postępował okrutnie, był żądny władzy, hołdów, bogactwa.
Ciężko zachorował – z trudem już oddychał i był na wykończeniu – ale wciąż sprawował władzę i traktowany był jak bóg. W chorobie Kurtzem zajmował się młody Rosjanin, zafascynowany jego osobowością i rozmowami z nim.
Takim znajduje go Marlow. Przeniesiony na jego parowiec, bohater ucieka, ale potem daje się wywieźć ze swego królestwa. Umiera w drodze. Jego ostatnie słowa to: „Zgroza! Zgroza!”.
4. Ważne momenty w życiu bohatera
- Wyjazd z Europy – zostaje agentem spółki skupującej kość słoniową w dorzeczu Konga. Rozstanie z narzeczoną.
- Podporządkowanie sobie mieszkańców wyspy, krwawa tyrania.
- Przyjmowanie hołdów, pozwalanie na oddawanie mu boskiej czci.
- Ciężka choroba.
- Spotkanie z Marlowem.
- Śmierć na parowcu.
5. Bohater a inne postacie utworu
- Ukochana Kurtza – związkowi z Kurtzem sprzeciwiała się rodzina dziewczyny, która uważała, że Kurtz jest zbyt biedny. Mimo to kobieta nadal go kochała, pamiętała go jako szlachetnego, dobrego i mądrego człowieka (rzeczywiście, Kurtz był niegdyś niemal ideałem, budził podziw i szacunek wszystkich, którzy się z nim zetknęli). Okazała się szlachetna i opiekuńcza, zajmowała się chorą matką narzeczonego aż do jej śmierci. Ubierała się na czarno, była skromna, delikatna, pełna godności. Marlow traktował ją z wielkim szacunkiem i oszczędził jej bolesnej prawdy o Kurtzu. Przeciwnie, potwierdził nadzieję kobiety, że ostatnim słowem wypowiedzianym przez ukochanego było jej imię. Oczywiście, nie wspomniał ani słowem o murzyńskiej nałożnicy. Kobieta zachowała Kurtza w sercu i w pamięci, myślała o nim ze czcią i miłością.
- Charlie Marlow – narrator Jądra ciemności. Doświadczony żeglarz i świetny gawędziarz. O Kurtzu słyszał wiele dobrego. Był pewien, że to niezwykła osobowość. Ta postać zafrapowała go. Postarał się o posadę kapitana jednego z tankowców francuskiej spółki handlowej, kursującego po rzece Kongo. Udało mu się dotrzeć do stacji kierowanej przez Kurtza. Ujrzał tam człowieka, który nie miał nic wspólnego z legendą – okrutnego, despotycznego, megalomańskiego, zdziczałego moralnie. Kurtz był już wtedy ciężko chory, wyniszczony cierpieniem. Zachował jednak charyzmatyczny, głęboki, niski głos. Nie miał już siły chodzić. Bohater nie przeżył podróży tankowcem, na który zabrał go Marlow.
Marlow nie zdezawuluował legendy Kurtza. Nie potępił go, ale z przestrachem myślał o zmianie, która zaszła w tym człowieku.
- Młody Rosjanin – fanatyczny wielbiciel Kurtza, jego zdolności i osobowości. Mówił o nim w samych superlatywach, był mu bardzo oddany. Wierny słuchacz. Opiekował się Kurtzem, starał się go leczyć. Nie mieściło mu się w głowie, że ktoś mógłby nie darzyć uwielbieniem jego mistrza.
6. Bohater a inne postacie literackie
- Makbet (tytułowy bohater dramatu Williama Szekspira) – szlachetny rycerz z czasem staje się zwyrodnialcem. Żądza władzy sprawia, że znikają hamulce moralne. Podobnie rzecz się ma z Kurtzem, który zmienia się w bestię pełną pogardy dla innych ludzi.
- Bohaterowie powieści Josepha Conrada, np. Lord Jim – Conrad często stawia swoich bohaterów w trudnych sytuacjach, przed trudnymi wyborami. Są to dla nich swego rodzaju próby charakteru. Sytuacje ekstremalne pozwalają im więcej dowiedzieć się o sobie samych. Nie wszyscy wychodzą zwycięsko z prób charakteru – Kurtz np. przegrał z kretesem.
- Bohaterowie bajroniczni, np. Giaur (Giaur George’a Byrona) – są tajemniczy, mroczni, ich biografia pełna jest luk. Kryją się przed światem i mają do niego mnóstwo pretensji. Są gwałtowni i dumni. Bohaterów bajronicznych bardzo wiele łączy z Kurtzem.
O utworze źródłowym
Jądro ciemności trudno zaklasyfikować – czy to powieść, czy rozbudowana nowela? Zdania badaczy literatury są podzielone. Pewne jest to, że dzieło zostało wydane w 1902 r. (rok po Lordzie Jimie). Jądro… ma ścisły związek z biografią Conrada, który pracował jako dowódca parowca w Belgijskiej Spółce Akcyjnej do Handlu z Górnym Kongiem i miał okazję obserwować stosunki panujące w koloniach, barbarzyństwa, jakich dopuszczali się biali, upodlenie plemion murzyńskich. W Jądrze ciemności ten temat stał się punktem wyjścia do rozważań na temat zawiłości ludzkiej psychiki i tego, do czego zdolny jest człowiek.
Dzieło: Jądro ciemności
Autor: Joseph Conrad
Czas i miejsce akcji
Wydarzenia rozgrywają się w czasach współczesnych autorowi – kwitł wtedy kolonializm i handel w koloniach. Historię Kurtza opowiada przyjaciołom Marlow – wszyscy ci ludzie morza znajdują się na zakotwiczonym na Tamizie niedaleko Londynu jachcie Nellie. Wydarzenia, o których opowiada Marlow, rozgrywają się w Kongu belgijskim.
Co to za typ bohatera?
- Wybitny, szlachetny człowiek, który uległ degradacji moralnej.
- Bohater, który przeszedł przemianę moralną.
- Bohater, który został owładnięty żądzą władzy i bogactwa.
- Wyzyskiwacz, tyran.
Pojęcie związane z tym bohaterem
Sytuacja conradowska – sytuacja bardzo trudna, dramatyczna, stawiająca bohatera w sytuacji trudnego wyboru, sprawdzająca jego człowieczeństwo i hart ducha. To pojęcie wiąże się ze swego rodzaju kodeksem moralnym zaproponowanym przez Conrada – to kodeks ludzi morza, który wiąże się z poczuciem odpowiedzialności za siebie i za innych.
Kurtz symbolizuje:
- jądro ciemności w duszy człowieka,
- upadek moralny szlachetnego człowieka,
- drzemiący w ludziach potencjał zła,
- człowieka, który staje przed trudnym wyborem,
- człowieka owładniętego żądzą władzy, który zmienia się w bestię.
Zobacz:
Na czym polegał problem Lorda Jima – tytułowego bohatera powieści Conrada?
Dlaczego Josepha Conrada nazywa się wielkim moralistą literatury światowej?