Ramy czasowe epoki
- Rok 1850 – termin „realizm” staje się hasłem młodych pisarzy francuskich (to także data śmierci Balzaka!).
- Rok 1880 – data śmierci Flauberta, około tego roku debiutują symboliści i pojawiają się powieści Zoli.
Z datami granicznymi epok literackich jest ten kłopot, że trudno podać konkretną datę i być pewnym, że skończył się na przykład romantyzm, a nastał pozytywizm. Jeśli chodzi o pozytywizm – w Polsce łatwiej ustalić te daty. W Europie – najwygodniej będzie przyjąć, że z pozytywizmem (zwanym też realizmem) mamy do czynienia od połowy XIX wieku (1850 rok) do lat 80. (kiedy to literaturę zdominował nurt zwany naturalizmem).
Dlaczego tak?
Badacze przyjęli powyższy podział ze względu na nasilenie się w połowie wieku nowych tendencji filozoficznych, ogłoszenie programu młodych twórców (m.in. Flauberta) oraz fakt, że od roku 1850 realizm stał się hasłem programowym i metodą twórczą. Oczywiście te daty nie są ścisłe – w latach 30. ubiegłego stulecia (a zatem w dobie romantyzmu) tworzyli wielkie powieści realistyczne Stendhal i Balzak. Więc jak to – romantyzm czy pozytywizm? Cóż! Do dziejów literatury trzeba podejść z należytą cierpliwością. Był to jeszcze romantyzm, a realiści już pisali – obserwujemy zatem współbrzmienie nurtu romantycznego i realistycznego. Pamiętajmy także, że romantyzm europejski był bardziej ulotny, nie tak silny jak romantyzm polski.
Skąd pochodzi nazwa pozytywizm?
Od tytułu dzieła jednego z głównych filozofów nowej epoki – czyli od Wykładów filozofii pozytywnej Augusta Comte’a. Wykłady owe zawierały i wyjaśniały zasady nowego myślenia o świecie, August Comte (czyt. Komt) zapoczątkował szereg teoretycznych wypowiedzi pozytywistycznych.
Uwaga!
Pozytywny – oznaczało dla ówczesnych ludzi: realny, praktyczny, życiowy. Dziś słowo to ma inny sens, pozytywny to dla nas – dodatni, dobry. Element realności i praktyczności pozostał tylko w nazwie epoki – pozytywizm.
Pozytywista
Prawdziwego pozytywistę cechuje postawa aktywna, a nie kontemplacyjna – aprobuje to, co witalne, żywe, dynamiczne, zdrowe, rozwijające się prawidłowo. Opuszcza romantyczne ruiny, zwraca się ku przyszłości. (…) Dla pozytywisty wiedza to instrument przekształcenia świata – przekształcenia, ale nie rewolucji.
(Jan Tomkowski Mój pozytywizm)
Zobacz:
Wyjaśnij znaczenie nazwy pozytywizm filozoficzny i omów podstawy jego ideologii.