Proza a program pozytywizmu.
Inne sformułowania tematu:
• Pozytywistyczny program walki o ojczyznę i jego echa w prozie epoki.
• Wielkie idee pozytywistów europejskich w publicystyce i literaturze polskiej (scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm).
• Idee organicyzmu w literaturze i publicystyce pozytywizmu.
• Problematyka nowelistyki doby pozytywizmu.
Treści podstawowe:
Pakiet postulatów pozytywistycznych:
scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, organicyzm, praca u podstaw, idea pracy, idea ziemi przeciw idei walki, emancypacja kobiet, równouprawnienie Żydów.
Proza i jej założenia.
• Marta Orzeszkowej – emancypacja kobiet
• Nad Niemnem Orzeszkowej: idea pracy, nowy typ walki (ziemia), krytyka póz romantycznych
• Szkice węglem Sienkiewicza: scjetyzm, praca u podstaw
• Antek Prusa – praca u podstaw
• Mendel Gdański Konopnickiej – kwestie żydowskie
• Lalka Prusa- organicyzm, kwestia żydowska, scjentyzm, zderzenie ideałów romantycznych i pozytywistycznych.
• Emancypantki Prusa – dyskusja nad emancypacją kobiet
Jak uatrakcyjnić odpowiedź?
Znajomością nazwisk i teorii myślicieli zachodnich. Wzmianka, iż August Comte w Wykładach filozofii pozytywnej głosił program użyteczności ludzkich działań, że Hipolit Taine propagował determinizm (rasa, środowisko, moment dziejowy), Herbert Spencer ideę ewolucjonizmu, a John Stuart Mill – utylitaryzmu na pewno zrobi dobre wrażenie.
Można wspomnieć również polskie wypowiedzi programowe, szczególnie Aleksandra Świętochowskiego My i wy, Pracę u podstaw. Poza tym wypowiedzi pisarzy – Prusa, Orzeszkowej (Kilka słów o kobietach).
Inne tematy
- Poezja pozytywizmu
Głównie Asnyk i Konopnicka. Warto wyeksponować filozoficzną wymowę utworów Asnyka, który zestawia przeszłość i przyszłość, stare i nowe. Konopnicka dostarcza tematów społecznikowskich.
- Nowelistyka
Nowele pozytywistów często były obrazkami, które ilustrowały potrzebę danych reform, spełniały zatem utylitarne idee programowe.
Niemniej ich kompozycja wcale nie jest identyczna. Mówiąc o nowelach trzeba przypomnieć starą teorię sokoła rodem z Boccaccia (stosuje ją często Prus) i prześledzić modyfikacje gatunku. U Sienkiewicza (Szkice węglem) zauważyć ironię, humor, dystans, parodię. U Orzeszkowej (Gloria victis) operację przestrzenią, antropomorfizację lasu, specyficzną narrację, itp.
- Pozytywizm a powstanie
Nowe pokolenie proponuje nowe formy walki o polskość, lecz o czynie powstańczym wypowiada się z czcią i szacunkiem. Tak pokrótce można ująć istotę sprawy. A potwierdzają to asy ówczesnej literatury: Nad Niemnem, Gloria victis, Lalka, poezja Asnyka.
Zobacz:
W jaki sposób i przez kogo realizowany jest w Lalce program pozytywistów?
Jakie hasła programowe pozytywizmu propaguje Orzeszkowa w Nad Niemnem?