Proza a program pozytywizmu.

Inne sformułowania tematu:

• Pozytywistyczny program walki o ojczyznę i jego echa w prozie epoki.
• Wielkie idee pozytywistów europejskich w publicystyce i literaturze polskiej (scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm).
• Idee organicyzmu w literaturze i publicystyce pozytywizmu.
• Problematyka nowelistyki doby pozytywizmu.

Treści podstawowe:

Pakiet postulatów pozytywistycznych:
scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, organicyzm, praca u podstaw, idea pracy, idea ziemi przeciw idei walki, emancypacja kobiet, równouprawnienie Żydów.

Proza i jej założenia.

Marta Orzeszkowej – emancypacja kobiet
Nad Niemnem Orzeszkowej: idea pracy, nowy typ walki (ziemia), krytyka póz romantycznych
Szkice węglem Sienkiewicza: scjetyzm, praca u podstaw
Antek Prusa – praca u podstaw
Mendel Gdański Konopnickiej – kwestie żydowskie
Lalka Prusa- organicyzm, kwestia żydowska, scjentyzm, zderzenie ideałów romantycznych i pozytywistycznych.
Emancypantki Prusa – dyskusja nad emancypacją kobiet

Jak uatrakcyjnić odpowiedź?

Znajomością nazwisk i teorii myślicieli zachodnich. Wzmianka, iż August Comte w Wykładach filozofii pozytywnej głosił program użyteczności ludzkich działań, że Hipolit Taine propagował determinizm (rasa, środowisko, moment dziejowy), Herbert Spencer ideę ewolucjonizmu, a John Stuart Mill – utylitaryzmu na pewno zrobi dobre wrażenie.
Można wspomnieć również polskie wypowiedzi programowe, szczególnie Aleksandra Świętochowskiego My i wy, Pracę u podstaw. Poza tym wypowiedzi pisarzy – Prusa, Orzeszkowej (Kilka słów o kobietach).

Inne tematy

  • Poezja pozytywizmu
    Głównie Asnyk i Konopnicka. Warto wyeksponować filozoficzną wymowę utworów Asnyka, który zestawia przeszłość i przyszłość, stare i nowe. Konopnicka dostarcza tematów społecznikowskich.
  • Nowelistyka
    Nowele pozytywistów często były obrazkami, które ilustrowały potrzebę danych reform, spełniały zatem utylitarne idee programowe.
    Niemniej ich kompozycja wcale nie jest identyczna. Mówiąc o nowelach trzeba przypomnieć starą teorię sokoła rodem z Boccaccia (stosuje ją często Prus) i prześledzić modyfikacje gatunku. U Sienkiewicza (Szkice węglem) zauważyć ironię, humor, dystans, parodię. U Orzeszkowej (Gloria victis) operację przestrzenią, antropomorfizację lasu, specyficzną narrację, itp.
  • Pozytywizm a powstanie
    Nowe pokolenie proponuje nowe formy walki o polskość, lecz o czynie powstańczym wypowiada się z czcią i szacunkiem. Tak pokrótce można ująć istotę sprawy. A potwierdzają to asy ówczesnej literatury: Nad Niemnem, Gloria victis, Lalka, poezja Asnyka.

 

Zobacz:

Program pozytywistów warszawskich

Program pozytywistów

Program społeczny polskiego pozytywizmu

W jaki sposób i przez kogo realizowany jest w Lalce program pozytywistów?

Jakie hasła programowe pozytywizmu propaguje Orzeszkowa w Nad Niemnem?