Romantyzm
- dominacja poezji i dramatu w literaturze
- serce, uczucie, wiara
- dusza
- fantastyka
- idea: „mierz siły na zamiary”
- idea walki
- ekspresja i wyobraźnia w sztuce
- poeta – mistrz, wódz, indywidualna jednostka
- profetyzm, mistycyzm
- natura – wielkim tematem literatury
Pozytywizm
- dominacja prozy (powieść, nowela, opowiadanie)
- wiedza, scjentyzm
- rozum
- realizm
- praktycyzm, utylitaryzm
- idea pracy
- twórca – w służbie idei społecznych reform i potrzebnych ideałów
- agnostycyzm
- miasto, cywilizacja jako nowe tematy literatury
Co pozytywiści przejęli od romantyków?
- Ideał patriotyzmu – choć inaczej realizowany. Odrzucając metodę walki zbrojnej, składali hołd powstaniom i ich bohaterom (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz).
- Umiłowanie piękna natury, litewskiego i polskiego pejzażu, motyw polskiego dworku szlacheckiego.
- Sentymentalne spojrzenie na romantyzm (Henryk Sienkiewicz).
- Szacunek dla romantycznych wieszczów, zwłaszcza dla Adama Mickiewicza.
Mistycyzm pozytywizmu
Nie sam realizm rządził literaturą tej epoki. Dominował, to fakt, ale przecież cudowności i fantazje też istniały. Oto dowody:
- Robert Louis Stevenson – pisze opowiadanie Doktor Jekyll i pan Hyde. Rozdwojenie jaźni doktora Jekylla – potwora i kulturalnego lekarza godne jest współczesnego horroru (1886).
- Juliusz Verne – pisze swoje fantastyczne powieści. Większość wymyślonych przez niego cudów uważamy dziś za rzeczy normalne. Wówczas jednak łódź podwodna i podróż na księżyc mogły istnieć tylko w sferze fantastyki.
- Tworzy pierwszy naprawdę znany pisarz amerykański Edgar Allan Poe. A tworzy opowieści niesamowite. Statek widmo, sny, wizje, przywidzenia, zjawiska wymykające się naukowym wyjaśnieniom – oto krąg jego tematów. Praojciec Archiwum X? Być może. Na pewno ojciec noweli detektywistycznej i jeden z prekursorów literatury s.f.
Zobacz: