Pozytywizm

Odrzuca romantyczne ideały.

  • Rzeczywiście, ideał walki został wówczas zastąpiony hasłami pracy, miłość romantyczną uznano za destrukcyjną (Lalka), a bohater romantyczny jest wyśmiewany, jak Emilia Korczyńska czy Różyc z Nad Niemnem.
  • Franciszek Krupiński w swoim artykule Romantyzm i jego skutki nazywa poezję romantyczną studenckim kwileniem przy bladym blasku księżyca, a bohatera romantycznego – karykaturą człowieka.
  • Jednocześnie w literaturze pozytywistycznej znajdziemy szacunek i dla romantycznego patriotyzmu (Gloria victis), i dla romantycznej literatury (Latarnik).
  • W Trylogii Sienkiewicza powracają romantyczne mity.
  • Najbardziej wyważone stanowisko wobec romantyzmu znajdziemy w poezji Adama Asnyka, który w wierszu Do młodych pisał:
    Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,
    […]
    Na nich się jeszcze święty ogień żarzy.

 

Młoda Polska

Wskrzesza romantyczne ideały.

  • Ten okres nazywany neoromantyzmem – czas powrotu romantycznych ideałów. Sprzyja temu sytuacja polityczna: znów pojawi się motyw walki narodowowyzwoleńczej. Ponadto zainteresowanie ludzką duszą, kult artysty i sztuki.
  • Na scenę trafiają polskie dramaty romantyczne (prapremiera Dziadów w 1901 r.!), Zenon Przesmycki odkrywa poezję Norwida.
  • Wyraźną fascynację romantyzmem można zobaczyć w twórczości Stanisława Wyspiańskiego (Wesele, Noc listopadowa, Warszawianka), a także Stefana Żeromskiego, który często porusza motyw walki narodowowyzwoleńczej (Wierna rzeka, Echa leśne), a swoich bohaterów wyposaża w cechy typowe dla romantyków (Ludzie bezdomni).
  • Romantyczne hasła pojawiają się także w poezji legionowej (legiony Piłsudskiego).

 

Dwudziestolecie międzywojenne

Znów odwrót od romantyzmu. Czy nie pozorny?

  • Dowody wyraźnego odwrotu od tradycji romantyzmu:
    • skamandryci cieszą się, że można wreszcie zrzucić „płaszcz Konrada”;
    • futuryści zapowiadają, że będą usuwać z ulic „nieświeże mumie mickiewiczów i słowackich”,
    • Witold Gombrowicz wyśmiewa w Ferdydurke dwór szlachecki jak z Pana Tadeusza i pewność niewzruszoną, że „Słowacki wielkim poetą był”.
  • Zarazem jednak romantyzm pozostaje dla wielu ważnym źródłem inspiracji.
  • Przykładami mogą być poezje Bolesława Leśmiana, Władysława Broniewskiego, a przede wszystkim Jana Lechonia (Mochnacki, Pani Słowacka, Ostatnia scena z „Dziadów”, Śmierć Mickiewicza…).

 

Okres wojny i okupacji

  • Powraca poezja tyrtejska i romantyczny ideał poświęcenia za ojczyznę. Tradycję romantyczną znajdziemy na przykład w poezji Baczyńskiego.
  • Motyw poświęcenia, zaczerpnięty z wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój, znajdziemy w tytule książki Aleksandra Kamińskiego o bohaterach II wojny światowej – Kamienie na szaniec.

 

Literatura współczesna

Romantyzm pozostaje wciąż żywym źródłem inspiracji. Różnie bywa interpretowany: jedni go odrzucają, traktując jako „narodowy garb”, inni wprost przeciwnie – uważają za podstawę narodowej tożsamości.

  • Do romantycznych motywów odwołują się Konwicki, Bryll, Barańczak, Mrożek i Szczypiorski.
  • Wiek XX rozwija nową gałąź sztuki, jaką jest film. Warto zwrócić uwagę na dorobek Andrzeja Wajdy – wielkiego spadkobiercy romantyzmu w filmie.

 

Znaczenie romantyzmu

Umowną datą końca polskiego romantyzmu jest rok 1864 (klęska powstania styczniowego).
Upadek powstania styczniowego przyniosła ostateczne rozczarowanie romantycznymi hasłami. Koniec epoki nie oznacza jednak całkowitego odejścia tych ideałów w przeszłość. W kulturze polskiej romantyzm okazał się wyjątkowo długowieczny. Sprzyjały temu zwłaszcza uwarunkowania historyczne – głoszone przez epokę hasła buntu, walki, kult wolności współgrały z polskimi staraniami narodowowyzwoleńczymi.

  • Romantyzm pozostawił po sobie wiele narodowych mitów i przeświadczenie o wyższości uczucia nad rozumem („Łam, czego rozum nie złamie”).
  • Pozostawił też całą galerię ważnych bohaterów: romantycznych kochanków i bojowników o wolność ojczyzny. Czasem ich wpływ można dostrzec nawet w dziełach kultury masowej (czy kapitan Kloss nie przypomina Konrada Wallenroda?).
    Konrad, Kordian, Ksiądz Robak należą do „polskich świętych”…
  • Mimo że minęły już bezpowrotnie czasy, gdy Pana Tadeusza uczono się w całości na pamięć, w świadomości przeciętnego Polaka pozostaje nadspodziewanie dużo cytatów z romantycznej literatury: od „Miej serce i patrzaj w serce” po „Nazywam się Milijon” i „Nasz naród jak lawa”.

Spuścizna po romantyzmie

  • Stereotyp nieszczęśliwej miłości romantycznej.
  • Kreacja bohatera romantycznego.
  • Mit o wyjątkowości artysty i sztuki.
  • Mit o wyjątkowości narodu polskiego.
  • Szacunek dla postawy romantyka – wrażliwego, szlachetnego, zdolnego do poświęceń nawet nieracjonalnych.

 

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Nawiązania literackie do romantyzmu

Nawiązania do romantyzmu w późniejszych epokach literackich

Jakie nawiązania do epoki romantyzmu możesz wskazać w literaturze Młodej Polski?

Mity polskiego romantyzmu. Ich kontynuacje – akceptacje i polemiki z nimi – w dziełach spadkobierców.

Mity romantyzmu umarłe czy ciągle żywe? Uzasadnij swój sąd.

Charakterystyka epoki romantyzmu

Romantyzm – TEST 5