Wielka Improwizacja rozgrywa się według zupełnie prostego scenariusza. Natchniony, owładnięty duchem tworzenia Konrad kieruje gorące słowa ku Bogu. Nie są to słowa modlitwy, lecz słowa poezji, nieuporządkowane, niepoddawane technicznej obróbce, lecz płynące z potrzeby serca, z natchnienia – czyli właśnie improwizowane. Słowa te to żądanie, cała improwizacja to pojedynek z Bogiem. Konrad pragnie „rządu dusz”, by móc wyzwolić i zbawić naród. Uważa, że uprawnia go do tego fakt, iż jest poetą – bowiem poezja jest boską siłą tworzenia, zapewnia nieśmiertelność.
W szaleńczym uniesieniu Konrad bliski jest bluźnierstwu – milczenie Boga potęguje jego gniew – grozi Bogu i już prawie nazywa go carem… lecz słowo to dopowiada diabeł. Konrad krańcowo wyczerpany mdleje, spór o jego duszę wiodą złe i dobre moce (diabły i anioły). Ratuje tę obolałą duszę ksiądz Piotr.
Oto ważne problemy, które porusza Konrad w Wielkiej Improwizacji:
- Poezja – czym jest i jaką ma siłę? Oto nie jest to pieśń dla ludzi – moc twórcza prawdziwego mistrza sprawia, że nikt go nie rozumie, jest on samotny, lecz za to obdarzony wielką siłą – tworzy (jak Bóg) i jest nieśmiertelny (też j ak Bóg). Jest przy tym poeta groźny, gdyż może swoją pieśnią poruszyć serca i umysły społeczeństw, wezwać je do buntu – nawet przeciw Bogu.
- Miłość – lecz nie miłość jednostkowa, prywatna, tylko miłość do całego narodu, zjednoczenie się z całym narodem – wcielenie w ojczyznę – Konrad reprezentuje tu każdego z członków cierpiącego społeczeństwa.
Mówi:
Nazywam się Milijon – bo za milijony
Kocham i cierpię katusze.
- Wyzwanie wobec Boga. Prośba o „rząd dusz”, o możliwość walki z uczuciem, wreszcie groźba i bluźnierstwo – na które Bóg odpowiada milczeniem.
- Polemika – konflikt: mądrość a uczucie. Konrad w uniesieniu przypisuje Bogu cechy klasyczne, wrogie romantykom: mądrość, wiedzę, potęgę. Sam natomiast przepełniony jest uczuciem, które niejako rekompensuje przemijalność i kruchość życia podobnego do iskry.
Najważniejsze w III części Dziadów:
- wątek patriotyczny – martyrologia młodzieży polskiej, prześladowania spiskowców, opór wobec zaborcy;
- romantyczny bunt Konrada przeciw Bogu;
- Wielka Improwizacja zawiera typowy dla epoki indywidualizm i mesjanizm
- mesjanizm narodowy – realizuje hasło „Polska Chrystusem narodów” – Widzenie księdza Piotra;
- ocena społeczeństwa polskiego – słynne porównanie do lawy poczynione w końcu sceny pt. Salon warszawski;
- ocena społeczeństwa wroga – zawarta w scenach: Sen Senatora, Pan Senator, a także w Ustępie.
Zapamiętaj!
Wielkie tematy romantyczne Wielkiej Improwizacji:
- poezja – jej siła;
- konflikt mądrości i uczucia;
- wolność ojczyzny;
- dylematy moralne – pycha czy pokora wobec Boga;
- bunt wybitnej jednostki (i jej samotność).
Zobacz:
Wskaż w postaci Konrada typowe cechy bohatera romantycznego.
Na czym polega mesjanizm narodowy w Widzeniu księdza Piotra?
Jakie wielkie tematy romantyczne porusza Mickiewicz w Wielkiej Improwizacji?