Nie ma romantyzmu bez bohatera romantycznego. Jest to postać zrośnięta z epoką, organizująca większość utworów – symbol młodego człowieka pierwszej połowy XIX w. Jest czymś na wzór znajomego, to symbol, uosobienie, do którego ciągle powracamy. Jest może dziwaczny, czasem nie wiadomo, czy żywy, czy martwy – ale na pewno nie jest nudny. Zarysujmy schemat ogólny
Młodość bohatera romantycznego określona jest przez:
-
- samotność,
- poczucie wyobcowania wśród ludzi,
- wrażliwość,
- bunt wobec świata.
- Młody romantyk kocha, lecz jest to uczucie tragiczne, bez szans powodzenia. Młodzieniec ten z reguły jest poetą i reprezentuje romantyczną interpretację istnienia: dopuszcza irracjonalizm, metafizykę, mistycyzm. Punkt przełomowy w jego biografii to samobójstwo, popełnione w wyniku zawodu miłosnego, często poprzedzone ślubem ukochanej z kimś innym (tzw. „lepszą partią”).
- Druga część biografii bohatera to „życie” po samobójstwie. Moment śmierci z reguły jest niejasno określony – nasz bohater żyje dalej. Następuje w nim wielka metamorfoza. Przeistacza się z nieszczęśliwego kochanka w bojownika o sprawę ojczyzny. W walce o wolność sięga po wszelkie środki (spisek, bunt, zamach), czasem dwuznaczne moralnie. Teraz przymioty bohatera to: prometeizm, mesjanizm, tytanizm. Bohater prywatnie przegrywa, lecz jego idea pozostaje zwycięska, przyszłość zaś jest nieokreślona.
Powyższy schemat realizują, z pewnymi odstępstwami:
- Konrad Wallenrod – bohater specyficzny, to jeszcze typ postaci byronicznej, miłość jego realizuje się w małżeństwie i dopiero wskutek obowiązku walki staje się tragiczna, nie ma tu dosłownej metamorfozy, samobójstwo na końcu jest nieodwołalne. Czyn dyskusyjny – to zdrada przysięgi, nierycerski podstęp wobec wroga.
- Gustaw-Konrad z Dziadów Adam Mickiewicza.
To idealny typ bohatera romantycznego. Kocha i jest odrzucony, bo jest zbyt nikłą partią. Popełnia samobójstwo. W części IV daje wyraz ogromowi swojego cierpienia graniczącego z obłędem – tu funkcjonuje jako Gustaw-poeta-nieszczęśliwy kochanek. W części III „zapisuje” na ścianie swoją metamorfozę („Umarł Gustaw, narodził się Konrad”). Konrad jest już „żołnierzem sprawy narodowej”, spiskowcem i więźniem. W imię ojczyzny występuje nawet przeciw Bogu – to jego zły czyn. Jest dumny, poezję pragnie wykorzystać jako oręż. Pojedynek z Bogiem przegrywa, lecz życie nie jest zakończone – wizja ostatnia to Konrad w szeregu sybirskich skazańców.
- Jacek Soplica – z Pana Tadeusza Adam Mickiewicza
Mickiewiczowski bohater romantyczny przechodzi swoją ewolucję. Jacek Soplica jest już inny niż Gustaw-Konrad. Nie jest poetą, inna jest jego młodość. Inaczej wygląda jego walka patriotyczna – jest emisariuszem, działa wśród tłumu, nie jako wybitna jednostka. Nie próbuje się zabić po miłosnym zawodzie, a gdy umiera w końcu utworu – umiera naprawdę. Tym niemniej jego związek z bohaterem romantycznym jest silny – ta sama tragedia miłosna, przeistoczenie z bojowego, dumnego Soplicy w skromnego Księdza Robaka, zamiana miłości na walkę.
- Kordian – tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego.
To znów typ idealny. Młody, wrażliwy, o poetyckiej naturze – Kordian zakochany jest w starszej nieco Laurze. Odrzucony, strzela do siebie. Żyje dalej – zwiedza Europę i przeistacza się w bojownika o wolność kraju, bierze udział w spisku, decyduje się zabić cara. To właśnie to – królobójstwo jest dyskusyjnym czynem Kordiana i nie dochodzi do skutku. Finał także jest niejasny. Trwa egzekucja. Kordian ma zostać stracony, pędzi już posłaniec z ułaskawieniem, lecz nie wiadomo, czy zdąży.
- Hrabia Henryk – główna postać Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego.
Bardzo dużo ma z bohatera romantycznego, właściwie jest bohaterem romantycznym, tyle że zauważamy pewne odstępstwa:- Hrabia Henryk żeni się – zakłada rodzinę, ma syna Orcia. Dopiero po tych szczęśliwych wydarzeniach rozpoczyna się dramat poety, który nie potrafi żyć normalnie.
- Gdy podejmuje walkę, jest to ideał nie narodowy, lecz klasowy – Henryk jest przywódcą arystokratów w walce z rewolucjonistami.
I tak, od byronicznego Konrada Wallenroda po naczelne postacie dramatu romantycznego i eposu, przebiega ewolucja bohatera romantycznego. Wypada wspomnieć, że wyśmiał go Aleksander Fredro. Trzeba zaznaczyć, że stał się ten typ wzorcem postawy syna walczącego narodu polskiego. Mit bohatera romantycznego jest podobno zakorzeniony w psychice każdego Polaka, choć są tacy, którzy twierdzą, że ostatnio w dobie komputerów i biznesu – zanika.
Zapamiętaj!
Ów „typ psychologiczny”, jakim był bohater romantyczny, utrwalił się w świadomości odbiorców jako młody zapaleniec, idealista pragnący przenosić góry i walczyć sam jeden przeciw potęgom. Jako taki rozumiany jest wzorcowy typ Polaka – kierującego się uczuciem, ideą, mniej zaś rozsądkiem. Całe pokolenia pisarskie będą na nowo podejmować ten temat, polemizować z taką konstrukcją postaci literackiej lub ją powielać.
Spadkobiercy bohatera romantycznego:
- Andrzej Kimicic (Potop). Losy podobne do Jacka Soplicy.
- Stanisław Wokulski (Lalka). Schemat odwrócony, realizuje w pewnym stopniu, losy romantycznego kochanka.
- Konrad z Wyzwolenia Wyspiańskiego.
- Tomasz Judym z Ludzi bezdomnych Żeromskiego (wybiera samotną walkę o wielkie ideały).
- Artur z Tanga Mrożka – usiłuje przeciwstawić się światu w samotnej walce.
Zobacz:
Jak wyjaśnisz sens istnienia bohatera romantycznego w ówczesnym świecie?
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c138-synteza-reomantyzmu/romantyzm-stworzyl-rowniez-kilka-niezapomnianych-sylwetek-kobiecych-wymien-je