Średniowiecze to wyjątkowy okres w dziejach kultury europejskiej, w którym – mimo politycznych granic oraz licznych konfliktów, głównie feudalnej natury – Europa była pewną jednością.
Na uniwersalizm kultury średniowiecza składały się:
- Jedyna w swoim rodzaju rola religii przenikającej wszystkie sfery życia publicznego, inspirująca różnego rodzaju twórczość artystyczną. Nigdy później religia nie odgrywała już takiej roli.
- Rola języka elit politycznych i kulturalnych – łaciny; w tym języku powstawała większość dzieł literatury tego okresu. Języki narodowe w formie pisanej pozostawały w fazie tworzenia się i nieśmiało przebijały się do literatury.
- Filozofia, dotycząca głównie problematyki teologicznej, przyczyniła się do zbliżenia elit średniowiecznej Europy. Metodą dominującą w filozoficznych dociekaniach była scholastyka, za pomocą której usiłowano udowodnić dogmaty wiary.
- Od XI w. rodzą się uniwersytety (1088 – Bolonia, 1253 – sławna paryska Sorbona, 1244 – Oxford, 1209 – Cambridge), które także stanowiły płaszczyznę zbliżenia, przyjmując w swe progi kandydatów niezależnie od narodowości. Łacina pomagała pokonać istniejące różnice.
Uniwersytety wyrosły na bazie przykatedralnych szkół. To wokół instytucji kościelnych skupiało się ówczesne szkolnictwo. Szkolnictwo ogólnokształcące skonstruowane było na dwóch poziomach, na których nauczano tzw. siedmiu sztuk wyzwolonych. Pierwszy stopień obejmował: gramatykę, arytmetykę i geometrię, zaś stopień wyższy: retorykę, dialektykę, astronomię i muzykę. Pierwszy nosił nazwę trivium, drugi quadrivium.
- W architekturze panowały niepodzielnie romanizm i gotyk.
- Ośrodkami kultury był Kościół oraz dwory monarsze.
- Obowiązywały pewne ponadnarodowe wzorce, ideały: ascety, chrześcijańskiego władcy i rycerza.
- Najwybitniejsi filozofowie i myśliciele średniowiecza byli teologami i ludźmi Kościoła:
- św. Augustyn,
- św. Bernard z Clervaux (jeden z pierwszych mistyków),
- Abelard,
- św. Bonawentura,
- Roger Bacon,
- św. Tomasz z Akwinu (próbujący naukowo dowieść istnienie Boga).
- Głównym nośnikiem kultury średniowiecznej zdominowanej przez Kościół były zakony różnych typów (żebrzące, kaznodziejskie i rycerskie) oprócz propagowania idei czy działalności artystycznej promujące cywilizacyjny postęp materialny (zasłużyli się tu głównie cystersi).
Zobacz:
Średniowiecze – życiorys kultury