Jak napisać wstęp wypracowania
TEMAT
„Władza odczłowiecza ludzi” (Bias Priene).
Zacytowane słowa greckiego mędrca uczyń mottem rozważań na temat władzy i jej wpływu na postępowanie i osobowość człowieka. Odnieś się do wybranych utworów literackich.
Przepis 1:
Wyjaśnienie problemu (motywu, hasła), który pojawia się w temacie
Możesz pokusić się o własne interpretacje zagadnienia (wyjaśnić, jak rozumiesz tolerancję, cywilizację, władzę) albo skorzystać z definicji zawartej w encyklopedii czy Słowniku języka polskiego i skonfrontować ją z potocznym rozumieniem danego słowa. Uwaga! Nie chodzi tu o suchą, rzeczową notkę zawierającą informacje oczywiste. Musisz napisać o tym problemie coś niebanalnego. Swojego. A przede wszystkim – pokazać, że konkretny problem jest niejednoznaczny, że można go różnie rozumieć, różnie interpretować. Na razie zasygnalizuj różne możliwości ujęcia zagadnienia – omów i rozwiń je w dalszej części pracy.
Rada: aby podkreślić tę niejednoznaczność i uczynić wstęp bardziej dynamicznym, zamiast zdań oznajmujących zastosuj pytania.
Wstęp do pracy
Władza. Dla jednych to poczucie siły, możliwość kierowania ludźmi, spełnienie marzenia o byciu kimś ważnym. Innym kojarzy się wyłącznie z uciskiem i brakiem zrozumienia dla problemów zwykłych śmiertelników. Bywa pociągająca i niebezpieczna jak narkotyk. I nie sposób od niej uciec – o władzy słyszymy nie tylko za pośrednictwem telewizji, ale również w szkole, pracy, domu. Czy można się dziwić, że władza jest tak często tematem utworów literackich?
Plusy:
- problem widziany z różnych perspektyw – samego władcy, ale i poddanych – i rozumiany szeroko: władza w domu, pracy, szkole;
- styl nie nuży – ciekawe sformułowania, choćby: „bywa pociągająca i niebezpieczna jak narkotyk”;
- interesujące przejście od uwag teoretycznych do przykładów literackich – pytanie retoryczne na koniec zamiast szablonowego stwierdzenia: władza to jeden z najważniejszych tematów literatury.
Przepis 2:
Teoretyczno-osobiste uwagi na temat problemu (motywu)
Rozwiązanie podobne nieco do poprzedniego. Chodzi o to, by wyjaśnić, jak Ty rozumiesz poruszony w temacie problem, motyw; jakie ogólne refleksje nasuwa Ci jego sformułowanie lub w ogóle jakie myśli przychodzą Ci do głowy w związku z nim. Ten sposób daje wiele swobody, ale jest niełatwy. Ważne, by Twoje refleksje były odważne, zadziorne, nietypowe. Można nawet polemizować z samym sformułowaniem tematu – w końcu nauczyciel również może nie mieć racji.
Wstęp do pracy
Zmieniają się insygnia władzy – kiedyś korona, jabłko, berło, dziś marszałkowska laska albo luksusowy samochód – ale jej mechanizmy wciąż pozostają te same. Jest w człowieku coś, co powoduje, że pragnie on rządzić innymi, kierować, wydawać polecenia, a jednocześnie przyjmować hołdy, budzić respekt. Przerażające, jak wiele potrafimy zrobić dla władzy. Jak bardzo potrafimy się od niej uzależnić. Tak jest dzisiaj, czego przykłady widzimy każdego dnia nie tylko w telewizji, ale i wokół siebie. I tak było zawsze, na co dowodów dostarcza literatura.
Plusy:
- temat dotyczy konkretnego zagadnienia w utworach literackich, ale wstęp – słusznie! – jest bardziej ogólny, wskazuje, że problem władzy to jeden z tych ponadczasowych;
- powtórzenia – zwykle w szkole tępione – w tym wypadku pełnią funkcję paralelizmu, celowych powtórzeń („jak wiele”, „jak bardzo”, „tak jest dzisiaj”, „tak było zawsze”) i nie tylko nie są błędem, lecz świadczą o stylistycznej sprawności autora.
Przepis 3:
Polemika z tematem
Jeśli chcesz przekonać nauczyciela, że potrafisz myśleć samodzielnie, że nie boisz się odważnych sądów i ryzykownych tez – masz ku temu świetną okazję właśnie we wstępie. Jak ją wykorzystać? Na przykład polemizując z myślą zawartą w temacie! Twoje wypracowanie musi być, rzecz jasna, zgodne z tematem – to warunek podstawowy. Nie oznacza to jednak, że musisz się zgadzać z postawioną w temacie tezą, ze sposobem, w jaki został on sformułowany, albo z wplecionym w niego cytatem. Przyjrzyjmy się drugiemu członowi tematu. Piszesz o problemie władzy w utworach literackich – to jest tematem wypracowania. Czy jednak musisz się zgadzać ze stwierdzeniem, że „władza odczłowiecza ludzi”? Nie!
Ten pomysł na wstęp polecamy odważnym, lecz także znającym umiar. Nauczyciele cenią oryginalność, ale nie lubią, kiedy ktoś zbytnio szarżuje, a na domiar złego nie ma na poparcie swojego zdania odpowiednich argumentów. A zatem: polemika – tak, byle z głową i… rozsądkiem!
Wstęp do pracy
Nie jest żadnym odkryciem stwierdzenie, że lubimy mówić źle o osobach sprawujących władzę. Obwiniamy je o całe zło świata, posądzamy o najgorsze cechy charakteru, egoistyczne cele i niemoralne metody postępowania. Tego rodzaju populistyczne poglądy są niesłychanie „nośne” nie od dziś, ponieważ nie od dziś podwładni władzy nie lubią. W tego rodzaju poglądy wpisuje się stwierdzenie Biasa Prienego – moim zdaniem, mocno przesadzone. Nie jest przecież prawdą, że najszlachetniejszy człowiek, który zyskuje władzę, staje się cynikiem, oszustem i degeneratem. Owszem, niektórych, zwłaszcza ludzi słabych psychicznie, władza może zdeprawować. Ale nie musi. Dowodem na to może być literatura, której twórcy pokazują rozmaity wpływ władzy na postępowanie i osobowość człowieka, opisując zarówno przykłady pozytywne, jak i negatywne.
Plusy:
- krytyczny stosunek do słów Prienego – dobrze uzasadniony;
- odwaga wyrażania sądów niepopularnych, innych niż powszechnie obowiązujące.
Przepis 4:
Wykorzystanie przysłowia (porzekadła)
Zamiast cytatu może być również przysłowie. Wykorzystane sensownie, inteligentnie, może nawet dowcipnie, sprawi, że praca będzie ciekawsza, a w dodatku często dość abstrakcyjny temat uczyni bardziej „ludzkim”. Metody są różne: albo wokół jednego powiedzenia budujemy cały wstęp, albo po prostu w pewnym fragmencie odwołujemy się do niego.
Wstęp do pracy
„Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia” – mawiają Polacy. I trudno się z tym porzekadłem nie zgodzić. Historia daleka i najnowsza, ale także nasze codzienne życie potwierdzają prawdę, że na te same problemy inaczej patrzy człowiek, kiedy jest zwykłym „szaraczkiem”, a inaczej, gdy znajduje się na coraz wyższych szczeblach kariery. Bias Priene ma rację w tym sensie, że władza pozbawia zdolności myślenia w kategoriach zwykłego człowieka. Oczywiście, rodzi się pytanie: czy to wina władzy, czy też ludzi, kórzy tym negatywnym tendencjom ulegają? Być może, uda się odpowiedzieć na to pytanie, kiedy przyjrzę się bliżej kilku bohaterom literackim.
Plusy:
- cały wstęp zbudowany wokół przywołanego na początku powiedzenia z języka potocznego;
- styl cięty, ostry, świadczący o krytycznym zacięciu autora.
Przepis 5:
Wstęp artystyczny
To pomysł dla osób z zacięciem pisarskim. Pozwala stworzyć naprawdę oryginalny wstęp. Najważniejsze jednak, by nie przesadzić. Pamiętaj, że piszesz wypracowanie, a nie opowiadanie – elementy literackie mogą ubarwić pracę, ale nie powinny jej zdominować. Trzeba też uważać, by nie popaść w banał i grafomanię – zamiast zaciekawić nauczyciela, po prostu go zirytujesz.
Wstęp do pracy
Była noc, ale w pokoju paliła się świeczka. Przy stole siedziały trzy osoby, których twarzy nigdy wcześniej nie widziałem. Nie bardzo wiedziałam, o czym rozmawiają – przekrzykiwały się nawzajem, to znów szeptały, ale nie rozumiałam żadnych słów. Po kilku chwilach zaczęłam wyłapywać imiona, którymi zwracali się do siebie. Kreon, Faraon, Makbet… Przerażał mnie sposób, w jaki mówili. I to, o czym mówili. Czyżby koniec świata? Nie byłam pewna…
Kiedy się obudziłam, zrozumiałam, że był to tylko dziwaczny sen. Być może efekt przeuczenia… Ale sen nie dawał mi spokoju. Zastanawiałam się, co by było, gdyby naprawdę te trzy fikcyjne postacie spotkały się ze sobą. O czym by rozmawiały? Czy w swoich rozmówcach dostrzegłyby samych siebie? Poczułyby wyrzuty sumienia? A może powiedziałyby coś istotnego o sprawowaniu władzy?
Tego nie dowiem się nigdy. A jednak mam pisać o problemie władzy. Skoro nie mogę porozmawiać z samymi zainteresowanymi, muszę się oprzeć na tekstach literackich. A to, tak naprawdę, kopalnia wiedzy.
Plusy:
- taki wstęp to w szkole prawdziwa perła: sprawny, wręcz pisarski styl, bogata wyobraźnia, zaangażowanie autora – sprawiają, że czyta się ten początek z autentycznym zainteresowaniem;
- styl: pytania retoryczne, zawieszenia głosu, zdania krótkie połączone z rozbudowanymi – odbiera się znakomicie.
Zobacz: