Możliwe tematy:

  • Wierność ideałom młodości czy kariera i na­dzieja na sukces życiowy? Moje refleksje na temat wyborów moralnych bohaterów litera–tury polskiej okresu pozytywizmu, Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego.
  • Szczęście osobiste a obowiązek wobec kraju i społeczeństwa w życiu bohaterów Adama Mickiewicza i S. Żeromskiego
  • Świat wolności i ideałów w wybranych ut–worach literatury polskiej i obcej po roku 1918.
  • Być albo mieć to alternatywa, przed którą staje każdy człowiek. Scharakteryzuj boha­terów literackich, którzy realizowali wyżej przedstawione modele życia.
  • Konrad Wallenrod, Ignacy Rzecki i Tomasz Judym widziani z perspektywy czytelnika naszych czasów.
  • „Don Kichot” na polskich drogach, czyli li­terackie portrety idealistów i marzycieli in­nych epok.
  • lkar; Konrad, Siłaczka, Kolumbowie, Artur – literackie wizje młodości, jej doświadczeń i dążeń w ocenie współczesnej młodzieży. Rozwiń temat, wykorzystując poznane utwo­ry literackie.

Definicje

  • Idea/ideał – najwyższy cel dążeń, myśl przewodnia, wyobrażenie, marzenie, koncep­cja.
  • Idealizm – postawa człowieka kierującego się ideami, marzeniami, zdolnego do poświę­ceń. W filozofii – kierunek zakładający pier­wotność, prymat ducha i idei a wtórność, dru­gorzędność materii.
  • Idealista – ten, który kieruje się ideami, gotów jest dla nich do poświęceń, marzyciel.
  • Idealny – wzorcowy, wzniosły, szczytny, doskonały – niematerialny.
  • Idealizować – wybielać, przeceniać, glo­ryfikować – przypisywać komuś cechy wyż­sze niźli posiada.

Jak widzicie, zarówno filozoficzne jak i potoczne znaczenie pojęcia zakłada pewną abstrakcyjność, przyznaje mu wartość, doskonałość, wzniosłość, ale podkreśla swoiste oderwanie od realiów i codzienności. Ideali­ści, których znamy z literatury byli od niej oderwani mniej lub bardziej.

Pokusimy się teraz o lekką klasyfikację.

  • Idealista – marzyciel – który dąży do zre­alizowania swojego ideału w różnych dzie­dzinach: lotu ku słońcu, walki ze złem – z wiatrakami, osiągnięć naukowych, miłości, sprawiedliwości, doktryn politycznych. Bę­dzie takim mitologiczny Ikar, Don Kichot Cervantesa, Ochocki i Wokulski z Lalki Pru­sa, Hamlet z tragedii Szekspira, Werter z powieści Goe­thego, Rzecki z Lalki, a nawet Faust Goethego.
  • Idealista – społecznik – to ten, który pragnie poświęcić życie idei społecznej, bied­nym i pokrzywdzonym tego świata. Oto idea bardzo „realna”, bo stawia czoła namacal­nym, konkretnym problemom. Do takich należą idealiści Żeromskiego: Judym i Siłaczka, doktor Rieux z Dżumy Camusa.
  • Idealista – samotnik – ten, który decy­duje się na pojedynczą walkę z przeciwnoś­ciami, bierze na siebie cierpienia milionów, więca swoją duszą, posiada przy tym poczucie wyższości, mesjanizmu. To będą wiel­cy bohaterowie romantyczni: Konrad z Dzia­dów, Kordian z dramatu Słowackiego.
  • Idealista – patriota – bojownik – ten, który idzie walczyć za ojczyznę, porzucając dom, rodzinę, ryzykując własne życie. Znów postawa „realna”, bo historyczna – w obliczu wroga, wojny, powstania – bez wyjścia. Takim idealistą był Konrad Wallenrod Mickie­wicza, i jego Grażyna, bohaterowie powstań­cy sławieni w poezji krajowych romantyków – Tyrteuszy, bohaterowie Gloria victis Marii Ko­nopnickiej, Andrzej Bohatyrowicz z Nad Nie­mnem Orzeszkowej, Ignacy Rzecki z Lalki Prusa, Kolumbowie rocznik 20 – Tyrteusze powstania warszawskiego tacy jak Baczyń­ski, Gajcy… „Żegnaj kochana, ojczyzna mnie woła” lub ,;jedną tylko masz rywalkę – Polskę ukochaną” – takie słowa symbolizują ich po–stawę w większości przypadków i przyznacie, że kontekst wojny, powstania zmienia wy–dźwięk tematu i potraktujemy go sobie od–dzielnie w przyszłości.

Antyprzykłady

Są i takie postacie, które zdradziły swoją ideę, „obrosły w tłuszcz”, wybrały – właśnie karierę, byt lub pokutowały za swój wybór całe życie. Przypomnijmy, bo bardzo przyda­dzą się w dyskusji modele kontrastowe. Obok Ikara występuje w micie Dedal – jego ojciec – uosobienie rozsądku i realizmu, konstruktor, ale nie marzyciel mierzący zamiar według sił. Dedal odleciał – realizował swój cel, nie dał ponieść się marzeniom. Nie jest postacią ne­gatywną, lecz innym modelem działania i myśli – racjonalnym, praktycznym. Inna spra­wa np. z królewiczem Aleksandrem (Parysem) i przekupnym posłem Ikateonem – ci sprzedali ideę ojczyzny dla własnych, pry­watnych korzyści. Zbigniew Herbert w wier­szu Tren Fortynbrasa stawia obok Hamleta postać tytułową – Fortynbrasa właśnie. Tren na cześć Hamleta zdradza zupełnie różną postawę następcy księcia duńskiego, Fortynbras mówi o realnych reformach w kraju.

W noweli Stefana Żeromskiego Siłaczka – Stasia wybrała drogę trudnego społecznikostwa, lecz jej szkolny kolega doktor Obarecki uległ pokusom wygodnego życia i obrósł tym przy­słowiowym tłuszczem jako lekarz bogaczy. Innym jeszcze przykładem tego typu jest Zbyszek Dulski ze sztuki Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej. Początkowo uniesiony ideą wyrwania się z mieszczańskiej dulszczyzny, postąpienia zgodnie z głosem serca i przyzwoitości – ule­ga w końcu wpływom otoczenia i nie żeni się z Hanką. Jeszcze jeden przykładzik – Zenon Ziembiewicz z Granicy Zofii Nałkowskiej. W latach młodości student przepełniony ideałami, później porzuca je dla kariery, a nawet wydaje rozkaz strzelania do demonstrujących robotników. Przykłady można mnożyć – ale nie zawsze tak samo oceniać.

 

Jeśli zdecydujesz się na rozprawkę

Rozprawka po­zwoli łatwiej materiał uporządkować. W czę­ści wstępnej ujawnimy swoje zdanie, w roz­winięciu możemy przywołać kolejne posta­cie, każdą z nich króciutko ocenić (nie opisywać dziejów – jedynie główną decyzję), pomyśleć o sobie w roli tej postaci. Kto mi im­ponuje, kogo podziwiam, cenię, a kogo potę­piam i dlaczego? Dla uatrakcyjnienia pracy możemy hipotetycznie założyć „dalszy ciąg” dziejów bohaterów, a potem w zakończeniu wrócić do tezy – potwierdzić ją lub zanego­wać, przymierzyć jej wartość do czasów dzi­siejszych. Oto kilka pomocniczych układów:

Teza: Podziwiam idealistów, uważam ży­cie bez idei i marzeń za bezwartościowe, dręt­we. Idealizm wciąż jest aktualny.

Dowody: Bez postaci takich jak Ikar, Ochotki, szaleńców pragnących wzbić się poza granice nauki, nie byłoby mowy o postę­pie cywilizacji.

  • Czy „wariatem” był Don Kichot pragnący walczyć z wiatrakami czy jego otoczenie wyśmiewające wyobraźnię, inność, ludzie bierni wobec zła?
  • Czy należy przechodzić obojętnie wobec nieszczęścia, nędzy tego świata – a może one już nie istnieją? Czy nikt nie kontynuuje dzieła Siłaczki i Judyma? Przywołaj współ­czesne przykłady akcji społecznych, działań charytatywnych.
  • Czy możliwe jest pogodzenie idealizmu, społecznikostwa z codziennym życiem, wal­ką o pieniądz, obowiązkami w pracy i rodzi­ną? Czy zawsze trzeba będzie z czegoś zre­zygnować?
  • Nie ma dziś wojny, lecz czy można nie po­dziwiać tych, którzy pozostawili swoje szczęście, dom, miłość – jak Wallenrod, jak Kolumbowie powstania warszawskiego?
  • Czy bez marzeń życie nie straciłoby kolorytu?

Twoje wnioski:…

II

Teza: Popieram realistów. Kariera i byt nie muszą być przewinieniem.

Dowody: Ikar utonął – Dedal odleciał, Hamlet filozofował – Fortynbras wygrał woj­nę i wprowadzał reformy – kto miał rację? Między marzeniem a jego efektem jest jesz­cze żmudna, długa droga realizacji – marzyciele rzadko ją wytrzymują.

  • Losy Wokulskiego – człowieka, którego zniszczyła jego idea.
  • Jaki sukces osiągnęła Siłaczka? Jaka może być przyszłość Judyma? Czy Don Kichota walka z wiatrakami miała jakiekolwiek szanse? A jeśli nie – to czy nie należy podejmować realne kroki z szansą na sukces?
  • Czego dokonali romantyczni straceńcy – wewnętrznie rozdarci samobójcy mierzący „siły na zamiary”? Prócz Jacka Soplicy, któ­ry podjął realne działania – wszyscy ponieśli klęskę. Może czas wyciągnąć z tego wnioski.
  • W czasach pokoju – dążenie do kariery, do­brobytu – czy muszą być zaraz zdradą ideałów, obojętnością na cierpienia innych? Czy rozsądek, myśl o innych, ale i o własnym ży­ciu są przyziemne? Czy odrzucenie miłości i rozpacz ukochanej osoby są dobrą podstawą do krzewienie idei?

Twoje wnioski:…

 

Jeśli zdecydujesz się na esej

– refleksje można rozbudować, włączyć skojarzenia, własne teorie filozoficzne. Wiodącą oś, sposób wypowiedzi trzeba sobie przemyśleć – kluczem mogą być krótkie frag­menty prób prozatorskich lub etiud filozoficz­nych. Ciekawie byłoby, gdyby każdy z frag­mentów przedstawiał różną, dobrze uargu­mentowaną tezę, a w końcówce zaś byłyby pozostawione bez komentarza odbiorcy. Możesz przywołać Pla­tona i jego jaskini – słynnej koncepcji idei i cieni idei, warto wspomnieć też o polemice i przemienności nurtu idealistycznego i materialistycznego w filozofii. „Duch contra materia” pasują w pewien sposób do naszej dyskusji „idea contra życie”. Jeśli przywoła­sz tak ważny kontekst poświęcenia – nie go­dzi się nie wspomnieć o postaci Chrystusa, należy też pamiętać o Prometeuszu.