Test z literatury staropolskiej I

I. Napisz krótki, dwu-, trzyzdaniowy wstęp do tematu: „Ukaż Marność Daniela Naborowskiego jako przykład realizacji typowego dla poezji barokowej toposu vanitas”.

Odp. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

II. Napisz krótkie zakończenie do tematu: „Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego jako utwór o rozdarciu wewnętrznym człowieka i jego zmaganiach z własną naturą”.

III. Zakreśl poprawną odpowiedź

1. Arkadia to poetycki obraz wyidealizowanej krainy spokoju, szczęścia i harmonii. Topos arkadii pochodzi od:

a) Wergiliusza
b) Owidiusza
c) Safony

2. Przydomek Homer oznacza tyle, co:

a) uczony, mędrzec
b) poeta
c) ślepiec

3. Po stronie Greków w wojnie trojańskiej walczyli:

a) Agamemnon, Achilles, Odyseusz
b) Patrokles, Hektor, Menelaos
c) Parys, Priam, Polluks

4. Eposem nie jest:

a) Iliada
b) Król Edyp
c) Eneida

5. Autorem słynnego epigramatu „Przechodniu, powiedz Sparcie…” jest:

a) Leonidas
b) Tyrteusz
c) Symonides

6. Topos exegi monumentum obecny w poezji Horacego, tłumaczymy:

a) nie trać nadziei
b) nie wszystek umrę
c) stawiam sobie pomnik (trwalszy niż ze spiżu)

7. Topos vanitas vanitatum pochodzi z:

a) Księgi Hioba
b) Księgi Koheleta
c) Księgi Powtórzonego Prawa

8. Dominująca w średniowieczu koncepcja świata to:

a) heliocentryzm
b) teocentryzm
c) antropocentryzm

9. Motyw Stabat Mater Dolorosa pojawia się w:

a) Lamencie świętokrzyskim
b) Kazaniach sejmowych Piotra Skargi
c) Bogurodzicy

10. Wzorce parenetyczne obowiązujące w średniowieczu to:

a) ziemianin, dworzanin
b) rycerz, asceta, władca
c) Sarmata oświecony, nauczyciel, zakonnik

11. Za rodzaj savoir-vivre’u i jeden z niewielu polskich utworów świeckich uchodzi:

a) Legenda o św. Aleksym
b) O zachowaniu się przy stole Słoty
c) Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

12. Bogurodzica, pieśń polska będąca hymnem rycerstwa, powstała:

a) w XI w.
b) w XV w.
c) w XIII w.

13. Który punkt zawiera przykłady archaizmu fonetycznego?

a) sławiena, zwolena
b) krzciciela
c) przebyt

14. Najstarsze zdanie zapisane po polsku, które znamy z Księgi henrykowskiej, brzmi:

a) „Opowiem wam mój zamętek”
b) „Ja was chwalę, panny”
c) „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”

15. Nazwy „renesans” po raz pierwszy użył:

a) Jakub Burchardt
b) Giorgio Vasari
c) Leonardo da Vinci

16. Mottem humanistów renesansowych było słynne zdanie: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Jego autorem był:

a) Erazm z Rotterdamu
b) Terencjusz
c) Horacy

17. Podstawy filozoficzne humanizmu to:

a) stoicyzm i epikureizm
b) irenizm i racjonalizm
c) neoplatonizm i augustynizm

18. Erazm z Rotterdamu i Andrzej Frycz-Modrzewski byli zwolennikami:

a) machiavellizmu
b) irenizmu
c) ewolucjonizmu

19. Muzą Petrarki była:

a) Laura
b) Beatrycze
c) Izolda

20. Za twórcę eseju uważa się:

a) Woltera
b) Erazma z Rotterdamu
c) Michela Montaigne’a

21. Cykl Trenów Jana Kochanowskiego liczy:

a) 21 utworów
b) 19 utworów
c) 14 utworów

22. Topos ojczyzny – okrętu pojawia się w retoryce:

a) Piotra Skargi
b) Hugona Kołłątaja
c) Andrzeja Frycza-Modrzewskiego

23. „Miło szaleć, kiedy czas po temu” – te słowa z pieśni Jana Kochanowskiego ilustrują łacińską maksymę:

a) Si vis pacem, para bellum
b) Non omnis moriar
c) Carpe diem

24. „Srogi ciemności hetman” w sonecie Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego oznacza szatana. Jest to przykład figury stylistycznej zwanej:

a) peryfrazą
b) oksymoronem
c) parafrazą

25. Nazwa barok powstała od portugalskiego słowa barocco oznacza:

a) finezyjną, fantazyjnie wygiętą muszlę
b) rzadką perłę
c) splot ornamentów roślinnych i zwierzęcych

26. Nurt dworskiego baroku reprezentuje:

a) Andrzej Morsztyn
b) Jan Chryzostom Pasek
c) Zbigniew Morsztyn

27. Marinizm to:

a) motyw morza w literaturze i sztuce
b) kierunek w poezji barokowej, którego celem było zdumiewać czytelnika piękną, wyrafinowaną formą utworu i konceptem (zaskakującym pomysłem), na którym został on zbudowany
c) naśladowanie stylu prozy Marina

28. Główne prądy polskiego oświecenia to:

a) klasycyzm, sentymentalizm, rokoko
b) klasycyzm, parnasizm, rokoko
c) naturalizm, mimetyzm, sentymentalizm

29. Literackiego rodowodu bajki szukajmy u:

a) La Fontaine’a
b) Ignacego Krasickiego
c) Ezopa

30. Za pierwszą polską powieść nowożytną uważa się:

a) Starą baśń Ignacego Kraszewskiego
b) Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego
c) Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego

IV. Połącz pojęcie z jego wyjaśnieniem.

a) koncept ………………….
b) fraszka …………………..
c) tren ……………………….
d) marinizm ……………….
e) petrarkizm ………………

Utwór żałobny, poświęcony zwykle wybitnemu zmarłemu, który ukazywał jego wielkość i chwałę, żal po jego stracie, ukazanie ogromu bólu, a w końcu pogodzenie się z tą stratą.
Krótki, często żartobliwy utwór, o błahej treści lub dotyczący spraw poważnych, często zamknięty wyrazistą puentą.
Pomysł, idea, na którym oparty jest utwór – może to być np. zaskakujące zestawienie, choćby zakochanego z trupem czy zakochanego z galernikiem.
Kierunek w poezji, za którego twórcę został uznany Giambattisto Marino – wiersz miał szokować, zadziwiać i zachwycać czytelnika, imponować piękną formą.
Zakorzeniony w tradycji sposób ukazywania miłości jako uczucia zdumiewającego i pełnego sprzeczności.

V. Na jakiej podstawie zestawiono utwory z grupy a) i utwory z grupy b)?

a)
Z wstydem poczęty człowiek, urodzony
Z boleścią, krótko tu na świecie żywie,
I to odmiennie, nędznie, bojaźliwie (…)
(Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet II)

Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz.
Dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt – żywot ludzki słynie.
(Daniel Naborowski, Krótkość żywota)

b)
Biały jest polerowny alabastr z Karrary,
Białe mleko przysłane w sitowiu z koszary,
Biały łabęć i białym okrywa się piórem,
(…)
Ale bielsza mej panny płeć twarzy i szyje
Niż marmur, mleko, łabęć, perła, śnieg, lilije.
(Jan Andrzej Morsztyn, O swej pannie)
Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni
Słonecznych drobne kąski wżenie do kieszeni,
Predzej morze burzliwe groźbą uspokoi,
Prędzej zamknie w garść wiatr ten, tak wielki, jak stoi,
(…)
Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa,
Niźli będzie stateczną która białogłowa.
(Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek)

(…)
Nie oczy, lecz pochodnie dwie nielitościwe,
Które palą na popiół serca nieszczęśliwe.
Nie pochodnie, lecz gwiazdy, których jasne zorze
Błagają nagłym wiatrem rozgniewane morze.
(…)
(Daniel Naborowski, Na oczy królewny angielskiej)

VI. Z poniższych trzech utworów wypisz po trzy cechy typowe dla:

a) średniowiecza
b) baroku
c) oświecenia

A)
Roland czuje, że śmierć jest blisko. Uszami mózg mu się wylewa. Modli się do Boga za swoich parów, aby ich przyjął do nieba; następnie prosi anioła Gabriela o samego siebie. Bierze róg, iżby mu nikt nie robił wyrzutu, i drugą ręką miecz swój zwany Durendalem. (…)
Roland czuje, że dobiegl już kresu. Leży na stromym pagórku twarzą ku Hiszpanii. Jedną ręką bije się w pierś: „Boże, przez Twoją łaskę, mea culpa; za moje grzechy, wielkie i małe, jakie popełniłem od dnia urodzenia aż do dnia, w którym oto poległem!” Wyciągnął do Boga prawą rękawicę. Aniołowie z nieba zstępują ku niemu.
(Pieśń o Rolandzie)

Odp.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

B)
Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki
I Tytan prędki lotne czasy pędzą,
A chciwa może odciąć rozkosz nędzą
Śmierć – tuż za nami spore czyni kroki.

A ja, co dalej, lepiej cień głęboki
Błędów mych widzę, które gęsto jedzą
Strwożone serca ustawiczną żędzą,
I z płaczem ganię młodości mej skoki.
(Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet I. O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego)

Odp.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

C)
Sromotna zabobonność nie ma tu już sprawy
I wy, chwalebnej cnoty zmyślone postawy;
Swą i cudzą dla chimer krwią zbroczony srodze,

O, Fanatyzmie wściekły, nie stój na tej drodze.
Jedzie nasz luby pasterz, siedzi wedle niego
Objaśniona pobożność i miłość bliźniego.
(Stanisław Trembecki, Oda nie do druku…)

Odp.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

VII. Na podstawie trzech przedstawionych tu bajek Ignacego Krasickiego, odpowiedz na pytania:

a) W jaki sposób twórca zrealizował hasło ucząc – bawić?
b) Dlaczego Ignacego Krasickiego nazywamy twórcą gorzkim i śmiesznym?
c) Jaki obraz świata i rządzących nim praw wyłania się z tych bajek?
d) Jakie morały zawiera każda z nich? (każdy z tych morałów zamknij w jednym zdaniu)
e) Czego alegoriami są: kot, rzeka, wół, lis?

Potok i rzeka

Potok, z wierzchołka góry lecący z hałasem,
Śmiał się z rzeki, spokojnie płynęła tymczasem.
Nie stało wód u góry, gdy śniegi stopniały,
Aż z owego potoka strumyk tylko mały.
Co gorsza: ten, co zaczął z hałasem i krzykiem,
Wpadł w rzekę i na koniec przestał być strumykiem.

Szczurek i matka

Widząc, że z myszą igra, chwalił szczurek kota.
Rzekła matka do niego: „Fałszywa to cnota;
Na pozór on jest grzeczny, a wewnątrz jad mieści”.
Najokrutniejszy taki, co gryzie, a pieści.

Wół minister

Kiedy wół był ministrem i rządził rozsądnie,
Szły, prawda, rzeczy z wolna, ale szły porządnie.
Jednostajność na koniec monarchę znudziła:
Dał miejsce woła małpie lew, bo go bawiła.
Dwór był kontent, kontenci poddani – z początku;
Ustała wkrótce radość – nie było porządku;
Pan się śmiał, śmiał minister, płakał lud ubogi.
Kiedy więc coraz większe nastawały trwogi,
Zrzucono z miejsca małpę. Żeby złemu radził,
Wzięto lisa: ten pana i poddanych zdradził.
Nie osiedział się zdrajca i ten, który bawił,
znowu wół był ministrem i wszystko naprawił.

a) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

b) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

c) …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

d) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

e) …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

VIII. Na podstawie znajomości Księgi Rodzaju – historii o stworzeniu pierwszych ludzi i ich grzechu, odpowiedz na pytania:

a) Jakie elementy komiczne i absurdalne pojawiają się w tekście Gałczyńskiego?
b) Dlaczego możemy powiedzieć, że jest to historia Adama i Ewy „na opak”?
c) W czym tkwi źródło komizmu?
d) Dlaczego znajomość Biblii jest konieczna do zrozumienia przedstawienia Teatrzyku „Zielona Gęś”? (4 punkty)

Konstanty Ildefons Gałczyński

Teatrzyk „Zielona Gęś” ma zaszczyt przedstawić Żarłoczną Ewę

Występują: WĄŻ, ADAM i EWA

WĄŻ
(podaje Ewie jabłko na tacy):
Ugryź i daj Adamowi.
ADAM
(ryczy):
Daj ugryźć! Daj ugryźć!
EWA
(zjada całe jabłko)
WĄŻ
(przerażony)
Co teraz będzie?
ADAM
Niedobrze. Cała Biblia na nic.

Kurtyna

a) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

c) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

d) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

IX. Ze zbioru toposów wybierz toposy pochodzące z antyku.

a) topos ubi sunt?
b) topos arkadii, exegi monumentum”
c) topos vanitas

X. Do podanych archetypów dopisz imiona bohaterów greckich.

Archetyp wojownika – …………………………………………………………………………………………………………………….

Archetyp ojca – ………………………………………………………………………………………………………………………………

Archetyp cierpiącej matki – ……………………………………………………………………………………………………………..

Archetyp wędrowca, podróżnika – ……………………………………………………………………………………………………

XI. Przypomnij sobie opisy stworzenia świata w mitologii greckiej i w Biblii. Wypisz cztery różnice między nimi.

a) …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

b)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

c) …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

d) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Odpowiedzi

Zadanie I.
„Marność” Daniela Naborowskiego jest bardzo dobrym przykładem typowego barokowego utworu związanego z toposem vanitas. Topos, ten, który pochodzi z „Księgi Koheleta”, jest typowy dla barokowej poezji. Równie często pojawiał się również w sztuce – widniejąca na wielu obrazach czaszka ludzka przypominała człowiekowi, że jego życie na ziemi jest krótkie i niewiele warte.

Zadanie II.
W tym sonecie doskonale widzimy, że człowiek został tu ukazany jako rozdarty wewnętrznie. Pieniądze, sława, uroda i inne ziemskie wartości są kuszące, jednak o wiele ważniejsza jest perspektywa zbawienia, która wymaga rezygnacji z tych rozkoszy. Bohater wiersza Sępa, podobnie jak bohaterowie innych barokowych wierszy, to istota dualna. Potrzeby duszy i ciała wiodą ze sobą nieustanną wojnę, co doskonale widać w tytule innego sonetu: „O wojnie naszej…”. Człowiek prowadzi nieustanną, wyczerpującą walkę z samym sobą.

Zadanie III.
1 a, 2 c, 3 a, 4 b, 5 b, 6 c, 7 a, 8 b, 9 a, 10 b, 11 b, 12 c, 13 b, 14 c, 15 a, 16 b, 17 a, 18 b, 19 a, 20 c, 21 b, 22 a, 23 c, 24 a, 25 b, 26 a, 27 b, 28 a, 29 c, 30 c

Zadanie IV.
a 3, b 2, c 1, d 4, e 5

Zadanie V.
a)

To utwory barokowe, zaliczane do polskiej odmiany poezji metafizycznej.
Ich tematem jest krótkość i nędzny charakter życia człowieka na ziemi.
Podkreślają nędzną kondycję człowieka (człowiek u Sępa rodzi się w bólach i żyje „nędznie, bojaźliwie”, u Naborowskiego życie człowieka ukazane jest jako ulotne i kruche – jak np.. wiatr i dym).

Wszystkie utwory oparte są na koncepcie – ale nie wszystkie na tym samym!
Są przykładami poezji dworskiej – ich tematy to pochwała urody kobiety i miłość oparta na grze, pożądaniu, fascynacji.
Pierwszy i ostatni są pochwałami urody damy: białej, delikatnej cery i pięknych, błyszczących oczu.

Zadanie VI.
a)

Opisana jest tu śmierć wielkiego rycerza – a rycerz to jeden z wzorców parenetycznych epoki.
Pojawia się tu charakterystyczna dla średniowiecza brutalność i ostrość opisu (Rolandowi mózg wylewa się uszami) oraz zamiłowanie do cudowności (zstępują do niego aniołowie).
To przykład dobrej śmierci, po której od razu dusza zabierana jest do nieba – ten utwór można skojarzyć ze sztukami dobrego umierania (ars bene moriendi) charakterystycznymi dla średniowiecza.

Dynamizm utworu („obrotne obłoki”, „lotne czasy”).
Nawiązanie do toposu vanitas i średniowiecznego hasła memento mori.
Dynamizujące wiersz przerzutnie i bogactwo środków stylistycznych (mnóstwo epitetów w tak krótkim fragmencie: „obrotne obłoki”, „cień głęboki” itd.).

Klasyczna oda to forma typowa dla oświecenia.
Patos, wysoki ton.
Ostra kpina z zabobonów, fanatyzmu – pochwała miłości bliźniego i OŚWIECONEJ pobożności.

Zadanie VII.

a) Bajki są na ogół zabawne, lekkie, ich lektura nie zabiera dużo czasu – można je czytać w wolnej chwili i nawet niekiedy pośmiać się z naiwności szczurków czy owieczek. Lecz w każdej bajce zawarty jest morał, który, chcąc nie chcąc, przyswajamy sobie.

b) Ponieważ jego bajki i satyry są niby zabawne, ale ukazują gorzką prawdę o świecie – że słaby może być bezkarnie krzywdzony przez silniejszych (światem rządzi prawo silniejszego), a dobrzy i porządni ludzie rzadko są doceniani.

c) Świat jest dość okrutny, ale czasem sprawiedliwość zwycięża. Należy być ostrożnym, bo pełno jest fałszywych pochlebców.

d)
Potok i rzeka – ludzie głośni i efektowni przyćmiewają tych cichych, choć bardziej wartościowych – ale właśnie ci głośni i efektowni czasem kończą źle.
Szczurek i matka – trzeba strzec się fałszywych pochlebców, niby słodkich, a tak naprawdę okrutnych
Wół minister – należy doceniać ludzi powolnych, mało efektownych, lecz działających skutecznie – tylko rzetelność i sumienność dają dobre efekty.

e) kot – fałszywy komplemenciarz, podstępny, rzeka – człowiek spokojny, cichy, ale wielki, wół – człowiek sumienny, obowiązkowy, na którym zawsze można polegać, choć nie jest rozrywkowy, lis – chytry, zdrajca

Zadanie VIII.
a)

tytuł – Żarłoczna Ewa; wąż zachowuje się jak kelner – podaje jabłko na tacy (skoro je podaje, to najprawdopodobniej ma ręce!);
ryczący Adam, który domaga się gryza jabłka, zachowuje się śmiesznie – jego ryki w ogóle nie licują z powagą tematu, jakim jest grzech pierworodny;
Ewa przez zwykłą żarłoczność zmienia bieg wydarzeń biblijnych i historię rodzaju ludzkiego – wystarczy tak mało, aby zmienić oblicze świata…
wąż jest przerażony, tym co się stało – prawdopodobnie WIEDZIAŁ, jak powinna postąpić Ewa (ugryźć jabłko i oddać je Adamowi);
Adam, podobnie jak wąż, wiedział, jak powinny przebiegać wydarzenia – poza tym zna treść Biblii, choć sam jest postacią biblijną.

b) Tak naprawdę historia grzechu pierworodnego wyglądała inaczej – np. w Biblii Ewa została skuszona przez węża, a tu on sam podał jej owoc.
c) Źródło komizmu tkwi w umniejszeniu godności postaci bohaterów biblijnych i odwróceniu sensu Biblii.
d) Tak – musimy znać pierwowzór, aby docenić nawiązanie do tego utworu.

Zadanie IX.
Topos arkadii i exegi monumentum

Zadanie X.
Archetyp wojownika – Achilles
Archetyp ojca – Zeus
Archetyp cierpiącej matki – Niobe
Archetyp wędrowca, podróżnika – Odyseusz

Zobacz:

Test z literatury staropolskiej II

Test przedmaturalny. Wiek XX

TEST przedmaturalny 2