1. Jakie wydarzenia historyczne ukształtowały epokę renesansu?
a) założenie akademii Krakowskiej 1354 roku
b) odkrycia geograficzne
c) wystąpienie Marcina Lutra
2. Autorem nazwy renesans jest:
a) Jakub Burckhardt
b) Marcin Luter
c) Erazm z Rotterdamu
3. Humanizm, przewodnie hasło renesansu wywodzi się z:
a) Biblii
b) jest hasłem ukutym w epoce renesansu
c) antyku
4. Antropocentryzm to idea przeciwstawiona:
a) humanizmowi
b) średniowiecznemu teocentryzmowi
c) religiom reformowanym
5. Czołowe wyznanie powstałe w czasie reformacji to:
a) luteranizm
b) antropocentryzm
c) mistycyzm
6. Utopia to:
a. zatopiona wyspa niegdyś mieszcząca się na Pacyfiku
b. tytuł znanej książki Tomasza Morusa
c. gatunek literacki
7. Termin makiawelizm oznacza:
a. skrytobójczą walkę w obronie ojczyzny
b. pokrętne i relatywne moralnie metody działalności politycznej
c. sposób uprawiania publicystyki
8. Gatunki literackie stworzone przez renesans to:
a. fraszka i pieśń
b. dramat i tren
c. nowela i esej
9. Dramat szekspirowski to nazwa określająca:
a. sztuki napisane przez Szekspira
b. nie tyle gatunek literacki co przemiany w poetyce dramatu wprowadzone przez Szekspira
c. gatunek literacki stworzony przez Szekspira w dobie renesansu
10. Zjawiskiem kształtującym kulturę i sztukę renesansu był:
a) mecenat
b) makiawelizm
c) reformacja
11. Pieśni Kochanowskiego są w dużej mierze wzorowane na utworach:
a) Horacego
b) Petrarki
c) Dantego
12. Utwór Czego chcesz od nas Panie… to pod względem gatunkowym:
a. pieśń
b. hymn
c. tren
13. Pieśń XXIV Jana Kochanowskiego to parafraza:
a. jednej z pieśni Horacego
b. jednego z utworów Anakreonta
c. jednego z hymnów biblijnych
14. Pieśń V O spustoszeniu Podola to przykład liryki:
a) okolicznościowej
b) funeralnej
c) patriotycznej
15. Nowatorstwo Trenów Jana Kochanowskiego polega na:
a) złamaniu zasady decorum
b) złamaniu zasady trzech jedności
c) to nowatorski gatunek wynaleziony przez samego poetę
16. Tren X Jana Kochanowskiego nazywa się umownie “przełomowym” bo:
a) podważa ostatnią stoicką wartość – cnotę
b) poeta mówi w nim o sobie jako o człowieku nieszczęśliwym
c) podważa chrześcijańska wiarę w życie pozagrobowe
17. Tren XIX nazywa się inaczej:
a) Snem
b) Pożegnaniem
c) Powrotem Urszulki
18. Arianie to inna nazwa odrębnego nurtu reformacyjnego, który stanowili:
a) kalwini
b) bracia polscy
c) chrześcijanie
19. Teoria predestynacji to podstawa wiary protestanckiego odłamu, którym jest:
a) luteranizm
b) kalwinizm
c) anglikanizm
20. Sztandarowym przykładem renesansowej rzeźby jest:
a) Ostatnia wieczerza Leonarda da Vinci
b) Dawid Michała Anioła
c) Ołtarz mariacki Wita Stwosza
Odpowiedzi
1. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Wydarzenia kształtujące nową epokę – odrodzenie, to przede wszystkim odkrycia geograficzne. To one ukształtowały nową Europę i zmieniły sposób myślenia ludzi. Odkrycie Ameryki przez Kolumba w 1452 roku zmieniło sposób myślenia ludzi, można śmiało rzec, że rozszerzyło horyzonty myśli ludzkiej. Miało ono też swój aspekt ekonomiczny – większy napływ pieniądza do Europy. Odbiło się w bardziej wystawnym stylu życia, spowodowało również bogacenie się miast, rozwój architektury i sztuki.
Konsekwencją odkryć geograficznych było wytworzenie się państw narodowych, odejście od uniwersalizmu europejskiego, wykształcenie się języków narodowych, wynalezienie druku oraz zmiany w chrześcijańskim kościele, jakie wniesie reformacja. To dzięki niej powstaną nowe nurty wyznaniowe.
2. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Autorem terminu renesans, od francuskiego słowa renaissance, jest autor znanej w historii literatury pozycji Kultura Odrodzenia we Włoszech, Jakub Burckhardt. To właśnie temu badaczowi literatury średniowiecze zawdzięcza przeświadczenie o niskiej wartości swej kultury. Burckhardt oddzielił “świetliste” epoki, za jakie uważał renesans i antyk od “wieków ciemnych” jakimi nazwał wieki średnie. Owo “odrodzenie” ma więc oznaczać nową epokę osadzoną na wzorach kultury antycznej, która wyłania się z mroków średniowiecza. Dziś już oczywiście nikt nie uważa średniowiecza za czasy upadku kultury, jednak nacechowana ujemnie nazwa “średniowiecze” utrzymała się w historii literatury.
Początkowo nazwy tej używano w znaczeniu odrodzenia państwa na wzór starorzymski. Potem dotyczyła ona także kultury antycznej, studiów starożytnych i ideałów tej epoki. W końcu odrodzenie zaczęło też oznaczać odnowę i rozwój ludzkości.
3. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Termin ten wywodzi się jeszcze z antyku, a konkretnie od słów rzymskiego komediopisarza Terencjusza: Homo sum, humani nil a me alienum puto (Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce). Homo to po łacinie człowiek, zaś humanus oznacza ludzki. Humanizm jest więc prądem, który w przeciwieństwie do teocentrycznego średniowiecza, przyniósł fascynację człowiekiem i wszystkimi sprawami związanymi z jego życiem, a więc także jego ciałem, potrzebami doczesnymi, rozrywkami i innymi radościami życia. Humanizm to także wiara w potęgę rozumu ludzkiego oraz przeświadczenie o konieczności poznania człowieka i praw rządzących przyrodą. Humanizm renesansowy jest ściśle powiązany z filozofią antyczną, przede wszystkim stoicyzmem (rozumowe uwolnione od zbędnych emocji spojrzenie na świat) i epikureizmem (rozważne dążenie do przyjemności i szczęścia).
4. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Antropocentryzm to idea przeciwstawiona średniowiecznemu teocentryzmowi, czyli skupieniu kultury wokół zagadnień boskich. W renesansie zainteresowano się przede wszystkim człowiekiem, dlatego właśnie epokę tę można nazwać antropocentryczną, od greckiego słowa anthropos, co oznacza człowiek. Renesansowi artyści i myśliciele zaczęli analizować takie zagadnienia jak: pozycja człowieka w świecie, jego przeżycia wewnętrzne oraz śmierć. Interesowano się też światem zewnętrznym: przyrodą, obyczajowością, kulturą. Dlatego bohaterem renesansowej literatury jest ziemianin, dworzanin albo poeta, jej tematyka zaś poświęcona jest opisowi ludzkiego życia tu, na ziemi.
5. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Reformacja to nurt przemian w chrześcijaństwie, będący swoistym ukoronowaniem średniowiecznych prób zreformowania Kościoła. Za początek reformacji uważa się wystąpienie niemieckiego zakonnika i teologa – Marcina Lutra, który w 1517 roku przybił do drzwi Kościoła w Wittenberdze słynne 95 tez. Wypowiadał się w nich przeciwko odpustom, a więc pobieraniu opłat za odpuszczenie grzechów oraz postulował dogłębne reformy kościoła rzymskiego. Domagał się między innymi reformy instytucji kościelnych i liturgii, zniesienia celibatu. Ponadto postulował przetłumaczenie Biblii z łaciny na języki narodowe, wprowadzenie kazań w językach ojczystych, tak, by były one zrozumiałe dla wiernych. Luteranizm stanowił niejako pierwszą fazę reformacji i szybko zyskał sobie spore grono zwolenników.
6. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Nazwa ta pochodzi od dzieła pod tym właśnie tytułem autorstwa Anglika Tomasza Morusa. Opisuje ono nieistniejącą wyspę Utopię, na której żyje idealne społeczeństwo rządzące się doskonałymi prawami. Na wyspie żyje się zgodnie z naturą, niepotrzebne są pieniądze, nie ma niezgody między ludźmi, gdyż wszyscy są szczęśliwi.
Utopia to także nazwa ponadgatunkowego nurtu literackiego określanego mianem utopizmu. Składają się nań utwory opisujące takie właśnie, jak w przypadku tekstu Morusa, wyimaginowane społeczeństwa idealne. Utopie zawsze nakierowane są na konkretny cel – służą wskazaniu wad realnego społeczeństwa i dróg ich naprawy.
7. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Makiawelizm to pokrętne, demoniczne i relatywne moralnie metody działalności politycznej – dziś także międzyludzkiej. Nazwa pochodzi od nazwiska Niccola Machiavellego, który swe kontrowersyjne poglądy wyłożył w dziele pod tytułem Książę. Zalecana przez Machiavellego doktryna polityczna opiera się na stosowaniu podstępu, przemocy i fałszu, jeśli tylko wymaga tego interes kraju. Dobro publiczne i państwo, to według autora tekstu ideał, którego należy bronić wszelkimi środkami, nawet takimi, które kłócą się z powszechnym poczuciem moralnym, a więc w imię zasady, że cel uświęca środki. Dobry władca musi być zarówno lwem, jak i lisem – prócz siły i odwagi ma kierować się również chytrością i przebiegłością. Doktryna ta jest myślą przewodnią mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda.
8. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Chodzi o nowelę i esej. Ta pierwsza pojawiła się literaturze za sprawą Dekameronu autorstwa Giovanniego Boccaccia. Boccaccio nazywa się twórcą nowożytnej nowelistyki, gdyż Dekameron jest właśnie zbiorem nowel, ukształtowanym według wymogów tego gatunku – czyli krótkich, jednowątkowych opowieści o zwartej akcji. Włoskiemu noweliście zawdzięczamy również istotną po dziś dzień “zasadę sokoła”, czyli motywu przewodniego przewijającego się przez cały utwór i organizującego jego kompozycję.
Natomiast autorem eseju jako gatunku literackiego jest francuski myśliciel Michał Montaigne, autor cyklu esejów pod tym samym tytułem. Francuskie essais to właśnie “próby” i tą nazwą zwykło się określać stworzony przez Francuza gatunek. Tytuł oddaje specyfikę tekstów, jakie składają się na całość dzieła. Są to dość swobodne i różnorodne utwory, które są właśnie próbą mówienia o rzeczach najważniejszych, czyli o człowieku. Montaigne zapisywał swoje przemyślenia, włączał w nie dygresje, cytaty, aluzje literackie. Tytuł dzieła dał nazwę całemu gatunkowi literackiemu. Esej to właśnie próby dość dowolnej formalnie wypowiedzi na wybrany temat, często refleksyjne i dygresyjne, nie stroniące od dowcipu i ironii.
9. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Dramat szekspirowski to dość specyficzne określenie odnoszące się nie tyle do gatunku literackiego, co do ważnej przemiany w poetyce dramatu, jaką zawdzięczamy właśnie Szekspirowi. Dawniej, według klasycznych reguł, gatunki dramatyczne dzieliły się na komedie i tragedie. Szekspir przełamał ten podział, tworząc utwory o cechach pośrednich, które wkrótce stały się tożsame z nazwą gatunku literackiego, jakim jest nowoczesny dramat. Angielski dramatopisarz zaprzestał stosowania reguły trzech jedności oraz klasycznej zasady decorum, przypisującej gatunkom antycznym określone style (wysoki dla tragedii, niski dla komedii). Ważna zmiana dotyczy także kreacji samego bohatera – którego wybory w wydaniu Szekspira, nie są już podporządkowane boskiej sile fatum, ale ziemskim wypadkom i decyzjom bohatera.
10. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Mecenat to zjawisko istotne dla kultury i sztuki renesansu, podobnie zresztą jak i dla antyku. Oznacza on opiekę materialną, często także polityczną możnych nad artystami i ludźmi kultury. Nazwa pochodzi od prawdziwego nazwiska arystokraty rzymskiego Mecenasa, który opiekował się twórcami ówczesnej literatury, między innymi Horacym i Wergiliuszem. W renesansie z pomocy mecenasów korzystało wielu artystów m.in: Andrzej Frycz Modrzewski i Jan Kochanowski. Ten ostatni otrzymał nawet posadę sekretarza na dworze króla Zygmunta Augusta. Król ten, obok Stanisława Augusta Poniatowskiego, uchodzi za najsłynniejszego opiekuna artystów wśród polskich królów.
11. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Pieśni to zbiór 49 liryków Jana Kochanowskiego podzielonych na dwie części: Księgi pierwsze i Księgi wtóre. Są one efektem ponad dwudziestoletniej pracy poety. W dużej mierze są to utwory wzorowane na pieśniach Horacego, mniej więcej 1/3 to parafrazy starożytnego poety. Częste są w nich również nawiązania do myśli starożytnych filozofów: Cycerona, Zenona z Kition, Epikura, a także filozofów chrześcijańskich. Podobnie jak filozofia Horacego, filozofia Jana Kochanowskiego jest kompilacją stoicyzmu i epikureizmu. Przypomnijmy, że pierwszy pogląd zaleca zachować spokój i pogodę ducha we wszystkich sytuacjach życiowych, zwłaszcza tych trudnych, drugi zaś polega na zdroworozsądkowym czerpaniu przyjemności z życia. Wiele miejsca Pieśni Kochanowskiego poświęcają również życiu na wsi, zgodnym z rytmem przyrody oraz pielęgnowaniu cnoty.
12. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Ten najwcześniejszy chronologicznie utwór Kochanowskiego jest pieśnią pochwalną, czyli hymnem. Poeta dziękuje w nim Bogu za stworzenie świata oraz człowieka. Podmiot liryczny zwraca się do Boga z uwielbieniem, dziękując mu za piękny, urzekający świat, w którym całe stworzenie egzystuje w zgodzie i pełnej harmonii. Bóg w hymnie ukazany został jako kreator ( Deus -Artifex), wielki architekt, który “niebo zbudował” i “fundament położył nieobeszłej ziemi”. Jest on istotą wszechobecną, której obecność odczuwalna jest na każdym kroku. Nie kieruje on jednak poczynaniami ludzkimi, nie steruje ich losem, a jedynie roztacza nad nimi delikatną i nie narzucającą się opiekę.
13. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Utwór ten jest przekładem, czyli parafrazą, Ody XX z księgi II Carmina Horacego. Jedyne, co poeta w niej zmienił, to realia geograficzne i nazwiska. U Horacego mowa jest o ludach starożytnych, u Jana Kochanowskiego o Niemcach, Tatarach, Anglikach. U mistrza starożytnego adresatem utworu jest Mecenas, u Kochanowskiego – Myszkowski. Tekst Kochanowskiego mieści się w regułach sterujących epoką, naśladowanie mistrzów starożytnych było w renesansie ogólnie przyjętą praktyką, a podporządkowywanie swej twórczości normom antycznym poczytywano sobie za chlubę.
Pieśń XXIV mówi o złożonej naturze poety: ludzkiej i artystycznej, tej uosabianej przez łabędzia, którego uważa się za ptaka muz. To co ludzkie, czyli ciało poety, umrze, jednak to co duchowe, poezja, przetrwa i będzie się cieszyło wieczna sławą. Motyw nieśmiertelności osiąganej dzięki poezji to również kontynuacja horacjańskiego motywu: exegi monumentum.
14. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Jest to przykład liryki patriotycznej. Przypomnijmy, że Pieśni Kochanowskiego zasadniczo dzielą się na kilka grup tematycznych. Są to pieśni: patriotyczne, filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, religijne i miłosne.
Pieśń O spustoszeniu Podola jest apelem do Polaków walczących z wrogiem ojczyzny. Jest to tekst o wyraźnych cechach retorycznych, w których poeta wyraźnie steruje odczuciami czytelników. Ukazuje najeźdźców, Tatarów, jako “zbójców”, prymitywnych koczowników, którzy stoją na dużo niższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego niż Polacy. Natomiast Polaków przyrównuje poeta do stada opuszczonego przez pasterza i rozszarpywanego przez wilki. Poeta, nawołując rodaków do walki, kończy pieśń złośliwą uwagą, która z czasem weszła do języka obiegowego i stała się znanym cytatem, że Polak “ i przed szkodą i po szkodzie głupi”.
15. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Treny to zbiór 19 żałobnych wierszy ułożonych w cykl, które są wyrazem kryzysu światopoglądowego poety. W Trenach funkcjonują zasadniczo 3 tematy: poematy na cześć Urszulki, opowieść poety o samym sobie oraz filozoficzne refleksje na temat życia i śmierci, miejsca człowieka we wszechświecie i jego stosunku do Boga.
Całość skomponowana jest zgodnie z klasycznym schematem starożytnego epicedium, czyli pieśni żałobnej (przypomnijmy, że autorem gatunku jest twórca starożytny Symonides z Keos). Mimo zachowanej klasycznej budowy wierszy Kochanowski zrywa z tradycją antycznego trenu, decydując się uczynić bohaterką trenów swą zmarłą córką. Zaprzecza on tym samym antycznej zasadzie decorum, według której bohaterami wierszy mogli być jedynie ludzie wybitni, wielcy bohaterowie bądź poeci. W tamtych czasach opłakiwanie zmarłego dziecka, a tym bardziej dziewczynki, uchodziło za dziwactwo.
16. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Tren X jest wyrazem najgłębszego zwątpienia podważającego chrześcijańską wiarę w życie pozagrobowe. Adresatką utworu jest Urszulka. Poeta szuka jej wszędzie tam, gdzie ludzie w różnych epokach sytuowali swoich zmarłych. Jest tu chrześcijański raj i czyściec, starożytne Elizjum i Hades. Wymienieni tych wszystkich miejsc obok siebie, świadczy o tym, że poeta traktuje je jako jednakowo prawdopodobne i nie wie, w który obraz ma wierzyć, który z nich jest prawdziwy. Podsumowując stawia smutne i pełne zwątpienia pytanie: “Gdziekolwiek jest, jeśliś jest?”, którym podważa chrześcijański dogmat o życiu po życiu. Cierpienie ojca jest tak wielki, że przyćmiewa mu nawet podstawy światopoglądu, któremu hołdował przez całe swoje życie.
17. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Pełen tytuł utworu brzmi: Tren XIX albo Sen i zawiera syntezę ideałów humanistycznych i życiowej mądrości. Jest to jedyny tren, w którym głos zabiera nie zrozpaczony ojciec, ale matka poety. We śnie przychodzi ona z Urszulką na rękach i wyjaśnia poecie, że przedwczesna śmierć uchroniła jego dziecko od trudów dorosłego życia. Powraca w nim harmonia i porządek świata przenikniętego zamysłem Boga, który nie pragnie krzywdy dla swego stworzenia. Wymowa trenu sprowadza się więc do stwierdzenia, że życie niesie ze sobą różne doświadczenia, a człowiek powinien przygotować się na to, że raz będzie doznawał wielkiej radości, to znów cierpienia i znosić swój los z godnością. Nie jest to jednak powrót do filozofii stoickiej, gdyż według stoików mądrość miała pomóc człowiekowi unikać cierpienia. Ta nowa forma stoicyzmu opiera się na przekonaniu, że człowiek powinien z pokorą znosić swój los i pogodzić się z życiem, jakie zesłał mu Bóg.
18. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Arianie to inaczej bracia polscy. Stanowili oni odrębny odłam reformacyjny, który wyłonił się w skutek podziału na łonie polskich kalwinów. Arianie głosili kontrowersyjne, jak na swoje czasy, poglądy, co często przysparzało im wrogów nawet wśród wyznawców innych nurtów protestantyzmu. Występowali więc nie tylko przeciwko wojnom, ale potępiali wręcz wszelki rozlew krwi. Ponadto uważali, że należy znieść pańszczyznę i poddaństwo chłopów, co w sposób szczególny godziło w interesy szlachty oraz postulowali tolerancję wyznaniową dla wszelkiego rodzaju innowierstwa.
Arianie wielkie znaczenie przypisywali oświacie. Ich szkoły w Pińczowie i Lublinie stały na bardzo wysokim poziomie. Jednak niechęć w stosunku do arian była w społeczeństwie ogromna. W 1658 roku zostali oni ustawą sejmową siłą nawróceni na katolicyzm, a oporni wygnani z kraju.
19. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Teoria predestynacji to podstawa kalwinizmu. Jest to najważniejszy i najliczniejszy, po luteranizmie, odłam protestantyzmu, który wyłonił się w trakcie reformacji. Kalwini byli jeszcze bardziej radykalni niż luteranie. Skupili się wokół przebywającego w Szwajcarii Francuza Jana Kalwina. Kalwiniści głosili teorię predestynacji – czyli wiary, że losy każdego człowieka są zapisane w gwiazdach juz przed jego urodzeniem i od początku wiadomo, komu przeznaczone jest niebo a komu piekło, życie człowieka jest więc jedynie wypełnianiem tego scenariusza. Nauka tego ruchu propaguje ideał pracy i gromadzenia dóbr. Posiadanie staje się zasługą, bezczynność grzechem. Kalwinizm stał się oficjalna doktryna narodowo-państwową miedzy innymi w Szwajcarii, Holandii i USA.
20. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Chodzi oczywiście o Dawida dłuta Michała Anioła. Jest to sporych rozmiarów rzeźba będąca interpretacją biblijnego motywu. Michał Anioł przedstawił Dawida jako dorosłego mężczyznę o pięknej i harmonijnie zbudowanej sylwetce, który swą postawą przypomina greckiego boga Apolla wracającego z łowów.
Zarówno temat rzeźby (nawiązania do mitologii) jak i sposób jej wykonania, podporządkowany klasycznym zasadom piękna, ładu i harmonii, mówi wiele o sztuce tamtych czasów. W przeciwieństwie do sztuki średniowiecza, w renesansie sztuka służyła przede wszystkim człowiekowi. W malarstwie i rzeźbie ukazywano piękno ludzkiego ciała, przyrody i świata, eksponowano barwy i uroki doczesności. Sztukę tę cechuje prostota, umiar, harmonia, spokój oraz łagodność linii i formy. W architekturze to sklepienia kasetonowe i stiuki, w wystroju wnętrz jasne i pogodne barwy, w malarstwie zaś, głównie portrety eksponujące indywidualne cechy modelu.
Zobacz: