Jak pisali o miłości polscy i europejscy pisarze XIX wieku?
Komentarz
Miłość to częsty temat i motyw w literaturze, a w związku z tym – równie częsty temat wypracowań domowych i klasowych. Wydawałoby się, że jest to temat… nie do zrealizowania, rzadko bowiem kojarzymy dzieła realistów i pozytywistów z hasłem „miłość” – raczej „praca organiczna”, „praca u podstaw”, „krzywda społeczna”, „nauka”, „utylitaryzm”. Przekonaj się, jak bardzo się myliłeś!
Ważne dzieła
• Pani Bovary Gustava Flauberta
• Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego
• Lalka Bolesława Prusa
• Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
• wiersze Adama Asnyka
Ważne cytaty o miłości
- Czy moje życie ma zależeć od kaprysu jednej kobiety? Czy nie znajdę sto innych?
Wokulski (Lalka Bolesława Prusa) - Co mnie obchodzą jakieś teorie oszczędności, gdy czuję ból w sercu?
Wokulski (Lalka Bolesława Prusa) - Bywają wielkie zbrodnie na świecie, ale chyba największą jest zabić miłość.
Zasławska (Lalka Bolesława Prusa)
Zacytuj
Gdybym był młodszy, dziewczyno,
Gdybym był młodszy!
(Adam Asnyk, sonet – Gdybym był młodszy)
Jednego serca! Tak mało, tak mało,
Jednego serca trzeba mi na ziemi,
Co by przy moim miłością zadrżało, (…)
(Adam Asnyk, sonet – Jednego serca…)
Ja ją kochałem, tak mi się zdaje,
Bo cudna była w szesnastej wiośnie…
(…) I byłbym poszedł za nią do piekła…
Gdyby nie… była z innym uciekła…
(Adam Asnyk, Legenda pierwszej miłości)
Lecz dziś komedię salonu,
Jak człowiek dobrego tonu,
Na wylot znam.
Z serca pożytek niewielki,
Więc mam w zapasie karmelki
Dla dam.
(Adam Asnyk, Karmelkowy wiersz)
Między nami nic nie było:
Żadnych zwierzeń, wyznań żadnych;
Nic nas z sobą nie łączyło,
Prócz wiosennych marzeń zdradnych, (…)
(Adam Asnyk, Między nami nic nie było)
Miłość w utworach pisarzy II poł. XIX wieku
Jak zacząć?
Pokaż, że w XIX w. wbrew pozorom sporo pisano o miłości i ukazywano ją w sposób bardzo różnorodny.
Przykład:
Wydawać by się mogło, że ukochanymi tematami wielkich realistów były pieniądze, kariera i miasto ukazane jako żywy organizm. Pozytywiści z kolei chętnie pisali o krzywdzie dzieci z ubogich rodzin, niedoli chłopów – analfabetów oraz pracy u podstaw, którą zajmowali stawiani czytelnikom za wzór społecznicy. Gdzie tu miejsce na miłość?! Okazuje się, że miejsca było bardzo dużo. Przypatrzmy się, jak o miłości pisali najwięksi pisarze polscy i europejscy…
Co w rozwinięciu?
Przedstaw kilka wybranych dzieł literackich. Nie zapomnij o liryce tych „niepoetyckich czasów”.
Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
Przykład sformułowania
W „Nad Niemnem” miłość jest bardzo ważnym tematem. Autorka pokazuje kilka związków: małżeństwo Emilii i Benedykta Korczyńskich, młodzieńcze uczucie Justyny i Zygmunta Korczyńskiego, a w końcu miłość Justyny i Jana. Nie zapomnijmy także o nieszczęśliwej, zakończonej rozstaniem kochanków „miłości z przeszkodami” Marty i Anzelma oraz o rodzącym się uczuciu między młodymi bohaterami, Witoldem i Marynią.
Małżeństwo Benedykta okazało się pomyłką: Emilia żyje we własnym, ckliwo-sentymentalnym świecie, do którego jej „przyziemny” i „niedelikatny” mąż nie ma wstępu. Rozdźwięk między małżonkami coraz bardziej się pogłębia. Obie strony mają swoje racje (choć autorka dość wyraźnie staje chyba po stronie Benedykta!) – Emilia pragnie zainteresowania i adoracji, a ze strony swojego wiecznie zamartwiającego się i zapracowanego męża nie może raczej na to liczyć. Dramatyczne, choć banalne są też dzieje miłości Justyny i Zygmunta. To uczucie niszczy matka Zygmunta, dumna pani Andrzejowa, która znajduje dla jedynaka o wiele lepszą partię niż biedna Justyna Orzelska, rezydentka w domu Benedykta. Posłuszny syn poślubia pochodzącą z arystokratycznego rodu Matyldę, ale nadal ma nadzieję na potajemne spotkania i romans z kuzynką. Smutna jest historia Marty i Anzelma – przed laty łączyło ich silne uczucie, niestety, ukochany Marty był tylko schłopiałym szlachcicem i Marta, wtedy młoda i pełna uroku dziewczyna, nie miała odwagi, by przeciwstawić się konwencjom społecznym, bała się także ciężkiej pracy i ludzkich języków. Para rozstaje się, ale oboje nie mogą o sobie zapomnieć.
Orzeszkowej zarzucano często, że ukazuje uczucie w sposób sztuczny, nieprawdopodobny i naiwny, podporządkowujący je zupełnie lansowanej przez siebie tezie. Tak właśnie przedstawia uczucie między Witoldem a Marynią, którzy… marzą o tym, by razem pracować dla dobra innych! Krytykowana jest także za poprowadzenie wątku miłosnego Janek – Justyna; niektórzy badacze uważają, że złożyła Justynę na ołtarzu narodowej i klasowej zgody. Wypomina jej się także „niezdarny” język miłości bohaterów powieści (zwłaszcza Jana, Witolda i Maryni). Uważam jednak, że choć finał powieści jest trochę „naciągany”, to narodziny uczucia i wzajemnej fascynacji między Janem a Justyną zostały ukazane bardzo zręcznie i świadczą o wrażliwości Orzeszkowej. Janek „informuje” czytelników o swojej miłości do pięknej szlachcianki poprzez śpiewane piosenki, wyznaje dziewczynie, że już od dawna ją obserwował. Milcząco-delikatne dowody uczucia stały się wyraziste i bardzo łatwe do odczytania dopiero na weselu Elżuni, a nadniemeńskie echo pomogło im wyznać uczucia. To Justyna pierwsza wyznaje miłość Jankowi!
Bolesław Prus, Lalka
Przykład sformułowania
Miłość Stanisława do Izabeli to przykład jednej z najbardziej wstrząsających i zagadkowych historii miłosnych w literaturze polskiej. Szaleńcza miłość, którą Wokulski przeżył po raz pierwszy w wieku… ponad czterdziestu lat, sprawia, że trzeźwo myślący bohater traci głowę. Zakochał się od pierwszego wejrzenia, gdy zobaczył Izabelę w loży teatralnej. Nie przeszkadza mu, że w „Lalce” występują… dwie Izabele: pierwsza z nich to próżna, śliczna, dość inteligentna „typowa” arystokratka (w gruncie rzeczy jednak – nic specjalnego), druga – Izabela z wyobrażeń Wokulskiego, ta, którą jest zafascynowany, zjawiskowa, tajemnicza i nieodgadniona istota… Dziwne się wydaje, że Izabelę bardziej pociągał romans z płytkim kuzynem niż uczucie Wokulskiego i próba odnalezienia się w małżeństwie z nim. Na szczęście ta historia miłosna kończy się tragicznie nie tylko dla Wokulskiego: Izabela, gwiazda salonów, zmuszona jest schować dumę do kieszeni i przyjąć oświadczyny wyjątkowo nieapetycznego, starego już marszałka (jedynego starającego się o jej rękę), gdy jednak zrywa zaręczyny zniechęcony flirtem narzeczonej z inżynierem, Łęcka postanawia wstąpić do zakonu.
Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
Tu w sposób szczególny zostało ukazane uczucie, którym Sonia darzyła Raskolnikowa. Wspomaga go w chwilach cierpień i rozterek, jest mu niesłychanie oddana. Dobrowolnie udaje się z nim na katorgę. To ona namawia go do przyznania się do popełnienia zbrodni. To miłość Soni przygotowuje gunt pod przemianę wewnętrzną, która stanie się udziałem Rodiona. Dopiero na syberyjskim zesłaniu Raskolnikow wyznaje, że ją kocha.
Gustaw Flaubert, Pani Bovary
Mamy tu do czynienia z wiernością i oddaniem Karola, który w ten sposób wyrażał szczerą miłość do żony i z miłością Emmy do jej kochanków. Miłość kobiety była ślepa, pełna determinacji. Wyobrażenie o tym, że może przeżyć uczucie znane z czytanych przez nią romansów sprawiło, że bohaterka zupełnie straciła głowę i namiętną miłością obdarzała największe kanalie. Można powiedzieć, że jedną z rzeczy, które ją zgubiły, było właśnie pragnienie miłości.
Wiersze Adama Asnyka
Miłość w wierszach Asnyka to subtelne, zagadkowe uczucie. Poeta zauważa wiele różnych jej aspektów: jej delikatność i niedopowiedziany charakter, rozczarowanie, które przynoszą dojrzałym ludziom miłosne przygody, wybuchowy charakter pierwszej miłości. Czasem pisze o niej z dystansem doświadczonego człowieka i z delikatną ironią (Karmelkowy wiersz), a czasem ukazuje ją jako niezwykle ważne uczucie, bez którego życie wydaje się niepełne i smutne (sonet – Jednego serca).
Jak zakończyć?
Zastanów się, czy dla współczesnego człowieka mogą być ważne lektury realistycznych i pozytywistycznych utworów? Czy może w nich odnaleźć jakieś ważne, uniwersalne zasady i prawidła rządzące miłością?
Przykład
Od czasów Bolesława Prusa i Adama Asnyka zmieniło się prawie wszystko: poziom i styl życia, mentalność ludzka, miasta, krajobrazy, polityka… Pozostała tylko jedna niezmienna rzecz – pragnienie miłości. Okazuje się, że twórcy żyjący w XIX w. pisali o miłości tak, że ich dzieła do dziś poruszają współczesnych czytelników. I mamy wrażenie, że pisali prawdę, że przeżywali to uczucie podobnie do nas, żyjących w XXI w.
Zobacz:
Określ model miłości przedstawiony w Lalce. Aprobujesz go czy odrzucasz?
Jak wygląda ocena romantyzmu i romantyków w świetle Nad Niemnem?
Czym jest idealizm? Jak interpretuje to pojęcie Bolesław Prus w swojej powieści pt. Lalka?