Żelazny zestaw lektur:

  • Homer – Odyseja;
  • J. Kochanowski – Fraszki i Pieśni;
  • M. Rej – Żywot człowieka poczciwego;
  • A. Mickiewicz – Pan Tadeusz;
  • G. Zapolska – Moralność pani Dulskiej;
  • n Cz. Miłosz – Dolina Issy;
  • Witkacy – W małym dworku;
  • M. Dąbrowska – Noce i dnie;
  • B. Schulz – Sklepy cynamonowe;
  • S. Żeromski – Ludzie bezdomni;
  • W. Gombrowicz – Ferdydurke;
  • M. Wańkowicz – Czerwień i amarant, Ziele na kraterze;
  • S. Mrożek – Tango

Wiersze:

  • M. Konopnicka – Pieśń o domu;
  • E. Lipska – Stół rodzinny;
  • A. Zagajewski – Dom;
  • T. Czyżewski – Śpiewające domy;
  • Z. Herbert – Dom;
  • J. Baran – Dom rodzinny

Inne teksty kultury:

  • A. Legeżyńska – Dom i poetycka bezdomność;
  • M. Rydel – Jam dwór polski (zbiory fotografii i akwarele dworów polskich);
  • film Dolina Issy w reż. T. Konwickiego;
  • serial: Dom w reż. J. Łomnickiego;
  • obrazy J. Kossaka – np. Powrót ze spaceru konnego w Krzeszowicach

 

Jaki może być temat?

  • Dom rodzinny… idealizowany i ten karykaturalnie przedstawiony w wybranych przez Ciebie utworach literackich. Wyjaśnij przyczyny tak różnorodnego rozwinięcia przez twórców tego motywu.
  • Już dom widać/Dym/ Na niebie pełznący cierpliwie/ I matkę w oknie/ Z dłonią nad oczami (Tadeusz Różewicz). Różne obrazy domu w wybranych tekstach kultury.

 

Konspekt – pomysł na pracę

Wstęp:

Fryderyk Chopin napisał w swoim albumie-dzienniku w 1830 r.: „Wszystko, com dotychczas widział za granicą, zdaje mi się stare, nieznośne i tylko mi wzdychać każe do domu, do tych błogich godzin, których cenić nie umiałem”.
Za oknami miał Wiedeń, stolicę muzyki, cudowne miasto – a tęsknił za domem i dzieciństwem. Wyrzucał sobie, że nie umiał docenić błogich chwil, gdy trwały. Może właśnie w tej refleksji tkwi odpowiedź na pytanie o przyczyny różnych ujęć motywu domu przez pisarzy. Żal za utraconą arkadią każe idealizować. Ten sam żal może też prowokować do parodii, do karykaturalnego przedstawienia swoich wspomnień.

Teza:

Przedstawię różne ujęcia domu rodzinnego, grupując je według podobieństwa w obrazowaniu. Aby zachować zgodność z tematem – przy kolejnych ujęciach pokuszę się o wyjaśnienie przyczyn właśnie takiego postrzegania.

1. Domy rodzinne ukochane, szczęśliwe, postrzegane jako ostoja szczęścia – a tym samym wyidealizowane: dom z utworów Kochanowskiego, taki sam uporządkowany dom Reja, dwór w Soplicowie, dom Niechciców.
Dom – symbol tradycji szlacheckiej, również symbol miłości ojczyzny. Twórcy renesansowi utrwalają mit, który współgra z ich filozofią. Romantycy – patrzą przez pryzmat utraconej ojczyzny, tęsknoty wygnańca. Podobną, patriotyczną postawę przyjmuje Dąbrowska.

2. Powrót do dzieciństwa: dwór w Dolinie Issy Miłosza (retrospekcja – dorosły narrator powraca myślą do czasu utraconego – i obserwuje swoje dorastanie), teren małego miasteczka w Sklepach cynamonowych Schulza (miejsce powrotu, magiczna sceneria, krajobraz dzieciństwa bohatera, w którym niebagatelną rolę odgrywał ojciec).

3. Parodia:

  • W małym dworku Witkacego – pisarz bawi się po prostu starą konwencją. Trudno byłoby dowieść, że kpi z motywu czy sentymentu do polskiego dworu. Raczej parodiuje realistyczną sztukę Rittnera, pokazuje światu coś nowego, sprzeciwiającego się nudnemu schematowi.
  • Ferdydurke Gombrowicza – bohater zrażony miejskim, nowoczesnym domem Młodziaków szuka prawdy i szczerości w dworku szlacheckim. Znajduje składnicę stereotypów. Może także dlatego, że sam czuje się uwikłany w sentyment do swojej przeszłości i tradycji.
  • Tango Mrożka – dzieje Stomilów są swoistą parodią rodzinnego życia. Domu rodzinnego Arturowi trudno pozazdrościć, choć to dom wielopokoleniowy, a rodzice nowocześni, postępowi. Zauważ, że Artur – jednostka najszlachetniejsza – pragnie domowego ogniska i ładu – i stara się go stworzyć.

Konkluzja:

Kraj lat dziecinnych, on zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie.

Dom rodzinny i czas dzieciństwa dla większości ludzi są i będą tematem świętym i najpiękniejszym wspomnieniem. Ujęcia parodystyczne wcale tego nie zmieniają.

Uwaga! Temat zawiera pewne niebezpieczeństwo: pomieszania rzeczywistych wspomnień pisarzy z opisami domów w literaturze. Nie zawsze są to te same domy, choć wiemy, że doświadczenia własne ukształtowały spojrzenie na Litwę Mickiewicza, Konwickiego czy Miłosza.

Sposoby na uatrakcyjnienie tematu:

  • Wykorzystanie poezji.
    • Zbigniew Herbert – zwykle ironiczny – o domu pisze bez ironii.
    • W poezji Ewy Lipskiej dom symbolizuje utraconą naiwność dzieciństwa i dzieciństwu jest przypisany. Dorośli trapieni są bezdomnością, poszukiwaniem swojego miejsca.
    • Również w poezji Tadeusza Różewicza dzieciństwo i dom jawią się jako miejsca szczęśliwe – w przeciwieństwie do całego świata, zniszczonego po katastrofie wojennej.
  • Wprowadzenie kategorii bezdomności jako przeciwstawienia szczęścia związanego z domem.
  • Przywołanie opozycji domu i świata, podróży, poznawania nowego. Tu można wprowadzić motyw Itaki – symbol domu, przystani, miejsca utęsknionego.

Zobacz:

Dom – motyw literacki

Motyw domu i rodziny w literaturze