Czym jest dusza Pana Cogito w wierszu Zbigniewa Herberta „Dusza Pana Cogito”?
Nazwisko bohatera wiersza stanowi aluzję do formuły Kartezjusza „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem). Kim jest Pan Cogito? To zwykły, przeciętny człowiek. Pan Cogito myśli o swoim życiu, o tym, kim jest. Jest świadomy, że człowiek składa się z dwóch części – duszy i ciała. Ale Pan Cogito to ktoś bez jednej ważnej części człowieka – bez duszy.
(…) dusza Pana Cogito (…)
miesiące lata bawi
na innych kontynentach
poza granicami Pana Cogito (…)
Czy to jest możliwe? Tak, jeśli człowiek żyje potrzebami swojego ciała. Wtedy wyższe wartości: wierność swoim poglądom, odwaga, miłość, dobroć, szlachetność wraz z duszą opuszczają ciało człowieka.
Ale Pan Cogito mimo nieobecności duszy nie zmienił się. Walczy ze złymi uczuciami i nie zapomina, co znaczy być człowiekiem. Świadczą o tym słowa:
myśli o duszy dobrze
myśli o duszy z czułością
(…) stara się nawet mówić
– moja dusza moja –
Ten ostatni wers brzmi prawie jak wyznanie grzechów podczas nabożeństwa w kościele: „Moja wina”. Mimo że dusza opuściła Pana Cogito, on nadal wie, co jest dobre, a co złe. Dlatego kiedy dusza „się zjawia/ nieoczekiwanie/ nie wita jej słowami/ dobrze że wróciłaś”. Bo Pan Cogito nie potrzebuje jej aż tak bardzo jak inni ludzie. Pan Cogito wierzył, że zamieszkała ona w innym człowieku, który nie potrafił żyć uczciwie bez duszy. Bo na świecie jest tak, jakby brakowało dusz. Niektórzy ludzie nie potrafią być sprawiedliwi, dobrzy, a wręcz przeciwnie – najważniejsze są dla nich pieniądze, rzeczy materialne, tak jakby mieli tylko ciało.
Zobacz: