Holocaust jako temat w literaturze polskiej.
Temat zagłady Żydów w literaturze polskiej został ukazany z kilku perspektyw. Przedstawiono:
- wyjątkowe bestialstwo terroru getta i obozów koncentracyjnych;
- stosunek Polaków do Żydów – współwinni czy tylko świadkowie zagłady?;
- różne postawy i zachowania ludzkie w obliczu tego zjawiska.
Te problemy pojawiły się już w poezji tworzonej w czasie wojny i okupacji. Podejmuje je Władysław Broniewski w wierszu Ballady i romanse, w którym śmierć trzynastoletniej Ryfki rozstrzelanej przez SS-manów tylko dlatego, „że miała włosy rude” zestawiona została z męczeńską i równie niewinną śmiercią Chrystusa. Wokół motywu obojętności patrzących na zagładę getta (współodpowiedzialnych za nią?) zbudowany jest utwór Czesława Miłosza Campo di Fiori. Jego tytuł – to nazwa rzymskiego placu, na którym spalono Giordana Bruna. Umierał samotnie wśród zajętego swoimi sprawami tłumu – warszawscy Żydzi powtórzyli jego los (nieopodal objętego powstaniem getta kręciła się karuzela).
Z prozy ważne będą Opowiadania Tadeusza Borowskiego. Problem żydowski pojawia się w trzech z nich:
- w Ludziach, którzy szli (przebywający w Oświęcimiu Żydzi byli bardziej niż inni więźniowie zagrożeni „wybiórką” do gazu),
- Dniu na Harmenzach (wstrząsająca definicja głodu i… sprawiedliwości),
- Pożegnaniu z Marią (Żydówka, która uciekła z getta, wraca za mury, aby umrzeć razem z walczącą w powstaniu córką).
Holocaust powraca też w Medalionach Zofii Nałkowskiej (np. utwór Człowiek jest mocny – losy Żyda Michała P. pracującego przy grzebaniu zwłok ofiar łódzkiego getta), obecny jest w Początku Andrzeja Szczypiorskiego. Tu pojawia się w kilku wątkach – związany jest z losami Irmy Seidenman, która została uratowana z rąk gestapo (ironia – wydał ją Żyd – konfident Bluman, a ocalili Polak i Niemiec!), Henia Fichtelbauma (ucieka z getta i ukrywa się u kolegi – Polaka, ale po wybuchu powstania z własnej woli tam wraca) i sędzią Romnickim, który pomaga uratować żydowskie dziecko. Żydowskim dzieciom pomaga też siostra Weronika, chroniąc je w klasztorze i nawracając na chrześcijaństwo (znów ironia – jeden z jej wychowanków podczas wypadków z 1956 r. staje się prześladowcą Żydów).
Ważną pozycją jest też książka Hany Krall Zdążyć przed Panem Bogiem, która stanowi zapis rozmów przeprowadzonych przez autorkę z doktorem Markiem Edelmanem, żyjącym do dziś członkiem sztabu powstańczego w warszawskim getcie. To dzieło nie mitologizuje wydarzeń – przeciwnie: podaje fakty i odsłania surową prawdę o zagładzie Żydów.
Zobacz:
Co to jest holocaust? Polacy wobec kwestii żydowskiej podczas wojny i okupacji
Przedstaw różne ujęcia problematyki Holokaustu w literaturze polskiej