Portrety kobiece w Granicy Zofii Nałkowskiej.
Wstęp I
„Granica” to wnikliwa powieść psychologiczna. Nałkowska, otwarta na problemy ludzi, także i w tej powieści dokonała analizy kobiecych dusz: rozdartej wewnętrznie Elżbiety, Cecylii Kolichowskiej żyjącej w panicznym strachu przed starością i z rozpaczą obserwującej własne ciało, zdesperowanej Justyny, która popada w obłęd, czy biernej matki Zenona akceptującej zdrady męża.
Wstęp II
W „Granicy” dużą rolę odgrywa tematyka psychologiczna – dzieło to można zaklasyfikować jako powieść psychologiczną. To taka odmiana powieści, w której wyeksponowane są przeżycia wewnętrzne bohaterów, ich myśli i uczucia. Nie bez znaczenia dla rozwoju tego typu powieści było zainteresowanie psychoanalizą, jej prawdziwy rozkwit.
Rozwinięcie
Zacznijmy od najstarszej bohaterki powieści – pani Cecylii Kolichowskiej. Miała ona dwóch mężów, z którymi jednak tak naprawdę nie zaznała szczęścia, zaś jej jedyny syn, mimo długiego leczenia w Szwajcarii, pozostał kaleką. Obsesją pani Cecylii była starość i upływ czasu. Pragnęłaby zachować wieczną młodość, lecz to niemożliwe. Mówiła: „Wszystkiego się spodziewałam, ale tego, że będę stara, to nigdy”. Gdy skończyła 50 lat, uznała swoje życie za zakończone. Nie wychodziła z domu, bo wstydziła się pokazać publicznie i źle się czuła z siateczką zmarszczek na twarzy – ona, zawsze zadbana i elegancka. Tylko raz w roku, w swoje imieniny, spotykała się z przyjaciółkami, ale te spotkania tylko ją zasmucały i powodowały jeszcze większą zgorzkniałość. Jej zmartwienia stały się przyczyną tego, że była cyniczna i rozgoryczona. Choć kochała Elżbietę i bardzo się do niej przywiązała, nie umiała jej tego okazać.
Starość to problem uniwersalny, zwłaszcza w naszych czasach, gdzie za pięknych uważani są ludzie bez wieku, wiecznie młodzi… Czy gdyby pani Cecylia żyła w XXI w., zdecydowałaby się na operację plastyczną? Myślę, że na niejedną. Starość była dla niej czymś ohydnym, stanem obcym i niepożądanym.
Skomplikowaną wewnętrznie postacią jest siostrzenica pani Kolichowskiej, Elżbieta. Na życiu tej kobiety zaciążyły dziwne relacje z matką, która była wciąż adorowana przez mężczyzn, miała wciąż nowych kochanków. Córce poświęcała niewiele uwagi. Elżbieta wychowywała się w domu ciotki. Jest kobietą rozsądną. Ma dobre serce, umie okazać współczucie biednym. Potrafi wczuć się w sytuacje innego człowieka, ale również dokonać wnikliwej autoanalizy. Elżbieta często musiała stawać przed dramatycznymi wyborami: między przywiązaniem do ciotki a krzywdą biednych lokatorów, między własnym szczęściem małżeńskim a krzywdą Justyny, między miłością do Zenona a prawdą o jego słabym charakterze. Elżbieta nie jest kryształową postacią – podobnie jak jej matka opuszcza własne dziecko.
Niemal równie skomplikowaną bohaterką jest „rywalka” Elżbiety, Justyna. Ta dziewczyna pochodziła z biedoty, nie znała swojego ojca, wychowywała ją tylko matka kucharka. Choć Justyna pochodziła z nizin, była wrażliwa i delikatna, a zarazem pełna temperamentu. Gdy pokochała Zenona, zapomniała o zdrowym rozsądku. Aborcja, którą finansuje Zenon, sprawia, że dziewczyna wpada w depresję. Choroba doprowadza ją do nieudanej próby samobójczej i do zamachu na Zenona. Dziewczyna była zdolna do głębokich, bezinteresownych uczuć, ale bezwolna i pozbawiona umiejętności decydowania o własnym życiu.
Żańcia Ziembiewiczowa, matka Zenona, miała zupełnie inny stosunek do starości niż pani Kolichowska. Potrafiła się z nią pogodzić i odnaleźć w niej dobre strony. Kochała synową, znajdowała szczęście w opiekowaniu się wnukiem. Była z natury kobietą pogodną, życzliwą, pełną optymizmu. O nikim nie mówiła źle, nawet o swoim mężu, który bez przerwy ją zdradzał. Była wyrozumiała i serdeczna, ale… chyba za bardzo.
Zakończenie
Problemy kobiet ukazane w powieści (starzenie się, poczucie odrzucenia przez matkę, zdrada męża itd.) są aktualne do dziś – podobnie jak uniwersalne są postawy kobiet ukazane w powieści. Co nie znaczy, że bohaterki nie są indywidualnościami.
Zobacz:
Czy można określić Zenona Ziembiewicza – bohatera Granicy – jako postać tragiczną?
Zaprezentuj kompozycję powieści Zofii Nałkowskiej pt. Granica