Czy można określić Zenona Ziembiewicza – bohatera Granicy – jako postać tragiczną?
Tragizm jako kategoria literacka to konflikt nie do rozwiązania między wartościami a koniecznościami określającymi życie bohatera. Bohater tragiczny stoi przed wyborem jednej z dwóch sprzecznych racji, ale każda decyzja doprowadzi go do nieuchronnej katastrofy. Wszystkie bowiem działania prowadzą go do klęski.
Zenon nieświadomie powielił znienawidzony schemat, z którym walczył w domu rodzinnym. Chciał żyć uczciwie, ale granicę moralności wciąż przesuwał. Uwikłał się w sieć zależności i wszystko wymknęło mu się spod kontroli. Ewentualne odcięcie się od układów oznaczało klęskę zawodową, kontynuacja ich oznaczała klęskę moralną, osobistą. Właściwie w pewnym momencie znalazł się w sytuacji bez wyjścia: zdawał sobie sprawę ze swojego postępowania, ale nie umiał się już wycofać z tej drogi. Dlatego wybrał śmierć.
Czy jest postacią tragiczną?
Kiedy stoi przed wyborem: zerwać układy i pogrzebać swoją karierę lub strzelać do demonstrantów czy nie? Lub: ponieść konsekwencje romansu Justyną czy nie? Odpowiedź brzmi: nie. Zenon Ziembiewicz jest typem bohatera karierowicza, a nie postaci tragicznej. Argumenty podstawowe są dwa: po pierwsze: nie wybiera spośród racji równorzędnych – wybiera pomiędzy własnym egoizmem lub karierą, a wyższymi wartościami. Po drugie – to nie los wikła go w trudne sytuacje wyboru – Zenon sam jest autorem swoich czynów – jak choćby świadomego romansu z Justyną, wplątywania się w układy z wpływowymi ludźmi, którymi naprawdę pogardza.
Czy można mówić w takim razie o tragizmie w odniesieniu do bohatera Granicy?
Zenon nieświadomie powielił znienawidzony schemat, z którym walczył w domu rodzinnym. Chciał żyć uczciwie, ale nie określił granic uczciwości, dlatego posuwał się coraz dalej. Uwikłał się w sieć zależności i wszystko wymknęło mu się spod kontroli. Zenon nie dokonał sam żadnego wyboru, jedynie dostosowywał się do tego, co niosło życie, czego wymagały okoliczności, a wszelkie próby zmiany czegoś na lepsze spełzały na niczym. Ale odcięcie się od układów oznaczało klęskę zawodową, kontynuacja ich oznaczała klęskę moralną, osobistą. Właściwie w pewnym momencie znalazł się w sytuacji bez wyjścia: zdawał sobie sprawę ze swojego postępowania, ale nie mógł się już wycofać z tej drogi. Dlatego wybrał śmierć. To była jego decyzja.
Ale czy był postacią tragiczną?
Można stwierdzić, że jego wybory nie różniły się wcale od wyborów zwykłych, przeciętnych ludzi. Każdy z nas ma do wyboru wiele dróg, wiele sposobów osiągnięcia sukcesu, nikt nie musi godzić się na łatwe kompromisy. Czy jednak życie każdego człowieka można nazwać tragicznym? To już pytanie filozoficzne.
Zobacz:
Zaprezentuj kompozycję powieści Zofii Nałkowskiej pt. Granica
Justyna i Elżbieta – co je łączy, co różni? Przedstaw te dwie sylwetki kobiece w Granicy Nałkowskiej
Justyna i Elżbieta – co je łączy, co różni? Przedstaw te dwie sylwetki kobiece w Granicy Nałkowskiej