Lekturę możesz wykorzystać przy następujących tematach:
Dziedzictwo – zapisana w genach powtarzalność zachowań, postaw, słabości – wskaż na przykładach literackich.
Przy takim temacie trzeba odwołać się do naturalizmu – nurtu w literaturze XIX wieku reprezentowanego przez Emila Zolę i Guy de Maupassanta we Francji. Naturaliści jako jedno ze swoich założeń głosili właśnie teorię dziedziczności – nie tylko cech fizycznych, ale psychicznych, szaleństwa, skłonności, zachowań. Z ich teorii wynika, że człowiek rodzi się skazany na pewien schemat, zapisany w genach i bardzo trudno mu się od niego uwolnić. Przykładem znakomitym jest Zenon Ziembiewicz – krytykujący postępki ojca, jego erotyczne skłonności do romansów, niewierność wobec żony styl życia – a za chwilę dokładnie ten schemat powiela. W polskiej literaturze można zestawić go ze Zbyszkiem Dulskim – Zapolska świadomie rozważała naturalistyczną teorię dziedziczności. W samej Granicy nie tylko on powiela schemat rodziców – dotyczy to także Justyny i Elżbiety. W powieściach Zoli – nade wszystko w cyklu Rugon-Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa – przykładów podobnego dziedziczenia można wymienić wiele, choćby – Nana, Ziemia, Germinal.
Schematy romansów w literaturze – ich wykorzystanie i modyfikacja. Także zdrada małżeńska, niewierność, jej przyczyny.
Romans to ostoja literatury od początków jej istnienia – a trójkąt mąż, żona i ta trzecia to najpopularniejszy ze schematów. W prezentacji tego typu z powodzeniem można przywołać harlequiny – serie poczytnych romansów bardzo dobrze ukazują powyższy schemat i mogą być punktem wyjścia do pokazania modyfikacji schematu w literaturze z wyższej półki. Takim przykładem jest Granica – Nałkowska traktuje schemat jako materiał badawczy, który pozwala wysnuwać wnioski dotyczące ludzkiej psychiki. Zestawić można z Chłopami Reymonta i Anną Kareniną Lwa Tołstoja i Lalką Bolesława Prusa (zdrada Izabeli wobec Wokulskiego).
Karierowicze w literaturze
Jest ich kilku – Zenon Ziembiewicz nie jest przypadkiem odosobnionym. Czytelnicy Dickensa łatwo zestawią go z podłym Uriahem Heepem z powieści pt. Dawid Copperfield, czytelnicy Stendhala – z Julianem Sorelem, a czytelnicy Balzaka – z Rastignakiem z Ojca Goriota. Już ten zestaw wystarczyłby do literatury podmiotu – ale dla uatrakcyjnienia wywodu można przytoczyć przykład kariery Stanisława Wokulskiego z Lalki.
Bohaterka porzucona, uwiedziona
Już wiejska dziewczyna z Rybki – ballada Mickiewicza może śmiało zostać przywołana jako literacki przykład. W Granicy – oczywiście – chodzi o Justynę Bogutównę. Znów można zestawić tę lekturę z Moralnością pani Dulskiej – Zbyszek jest sprawcą ciąży służącej, chce się nawet z nią ożenić, ale nie jest w stanie przełamać schematu dulszczyzny. Inny, bardzo dobry przykład, choć bohaterka jest szlachcianką – porzuconą przez arystokratę – to Wierna rzeka Żeromskiego tragedia, Salomei też wynika z podziałów społecznych, dziewczyna też pozostaje sama z nieślubnym dzieckiem.
Aborcja, dzieciobójstwo jako temat literatury
Temat niejako naturalnie wynika z poprzedniego – o zdradzie i uwiedzeniu – dlatego przykłady mogą być podobne. Usunięcie ciąży lub zabicie nowonarodzonego dziecka pojawia się jako wynik uwiedzenia i porzucenia. Listę lektur możesz wzbogacić o Dziewczęta z Nowolipek Poli Gojawiczyńskiej, o Fausta Goethego (Małgorzata przecież topi swoje dziecko). Warto wspomnieć również o Ewie Pobratymskiej (bohaterce Dziejów grzechu Stefana Żeromskiego), która utopiła swoje. W prezentacji dobrze byłoby ukazać psychiczne konsekwencje takiej zbrodni – często obłęd, próby samobójcze – jak w przypadku Justyny Bogutówny.
Starość – portrety ludzi starych w literaturze i sztuce
Odwołać się można z powodzeniem do pani Kolichowskiej i jej przyjaciółek. Wprawdzie właścicielka kamienicy miała tylko pięćdziesiąt lat, ale czuła się staro i uważała, że ma już całe życie za sobą. Nałkowska umiejętnie i przekonująco ukazuje spustoszenie, jakie czyni czas w ludzkim ciele, zwłaszcza w przypadku kobiet i ich urody. Podobne ujęcie znaleźć można w nowelach Maupassanta – tam przyjmuje postać analizy naturalistycznej. Starość odrzuconą prezentuje los ojca Goriota Balzaca, z kolei niepogodzenie się ze starością aż po cyrograf z diabłem – Faust Goethego.
Dwór polski – różne portrety w polskiej literaturze
Boleborza wystąpi tu w doborowym towarzystwie – przywołaj Soplicowo z Pana Tadeusza Mickiewicza, Korczyn z Nad Niemnem Orzeszkowej, Serbinów z Nocy i dni Dąbrowskiej. Przy tym temacie zawsze pojawi się zagadnienie symbolicznej wartości dworu – polskiego domu, kwintesencji szlacheckiej kultury, patriotyzmu, który wyobraża polski dwór. Dla urozmaicenia możesz dodać dwa literackie ujęcia parodystyczne – mianowicie – upiorny dworek z utworu Witkiewicza W małym dworku i dwór Hurleckich z Ferdydurke Gombrowicza. Pamiętaj, że Walerian Ziembiewicz nie jest właścicielem, lecz zarządcą dworu w Boleborzy.
Przykłady tematów:
Szaleństwo w literaturze. Odwołaj się do wybranych przykładów literackich, malarskich i filmowych.
Motyw szaleństwa i obłędu to trudny, ale bardzo ciekawy temat. Justyna Bogutówna to świetny przykład bohatera, którego do choroby psychicznej doprowadziły okoliczności życiowe. Z zupełnie innych przyczyn i w innym kontekście rozgrywa się szaleństwo Don Kichota można w prezentacji wskazać rocznicę w funkcji i ukształtowaniu obłędu tych postaci.
Polecamy też Hamleta Williama Szekspira – oraz Obłęd Jerzego Krzysztonia i z Nie-Boską komedię Zygmunta Krasińskiego (postać żony Marii).
Kamienica jako przestrzeń życiowa człowieka. Omów na wybranych przykładach literackich.
Kamienica pani Kolichowskiej z Granicy powinna stać się jednym z ważniejszych punktów prezentacji na taki temat. Opis jej pokazuje przekrój ówczesnego społeczeństwa i hierarchię społeczną w całej okazałości. Warto przywołać celne cytaty, na przykład: „Co dla jednych jest podłogą, dla innych staje się sufitem”. A inne kamienice, które można wykorzystać, pochodzą między innymi z Lalki Prusa, Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego i Moralności Pani Dulskiej.
Warto zauważyć, że taka kamienica staje się swoistym mikrokosmosem – prezentuje małą społeczność, w której odzwierciedlają się prawa rządzące ogółem ludzkości.
Poza powyższymi, wybranymi tematami Granica może posłużyć jako literatura podmiotu do bardzo wielu popularnych tematów prezentacji: kobieta, rodzina, miłość, małżeństwo, moralność, ziemianie „wysadzeni z siodła”, władza, miasto, rozwój powieści, obraz codzienności w literaturze.
Zobacz:
Zaprezentuj kompozycję powieści Zofii Nałkowskiej pt. Granica