Zenon Ziembiewicz – polski typ karierowicza
Biografia bohatera
- Dzieciństwo – Boleborza (część dóbr hrabiów Tczewskich, w których ojciec po utracie własnego majątku otrzymuje miejsce rządcy).
- Nauka w szkole w pobliskim mieście. Pierwsze krytyczne oceny wobec rodziców – ciasnota ich horyzontów i anachroniczność sposobu myślenia.
- Nieodwzajemniona młodzieńcza miłość do koleżanki ze szkoły, Elżbiety Bieckiej, wychowanki ciotki Cecylii Kolichowskiej, właścicielki kamienicy.
- Studia w Paryżu. Znajomość z Karolem Wąbrowskim, synem pani Kolichowskiej. Związek ze śmiertelnie chorą na gruźlicę Adelą.
- Wakacyjny romans z dziewiętnastoletnią córką kucharki, Justyną Bogutówną, podczas pobytu w Boleborzy.
- Odnowienie znajomości z Elżbietą – decyzja zawarcia ślubu po jego powrocie z zagranicy.
- Pisanie artykułów do Niwy (pismo ziemiaństwa prowadzone przez plenipotenta rodziny Tczewskich Czechlińskiego) w celu zdobycia pieniędzy na ostatni rok studiów.
- Przypadkowe spotkanie z Justyną po powrocie z Paryża i odnowienie romansu.
- Redagowanie dziennika Niwa dzięki protekcji Czechlińskiego – nowego starosty.
- Wyznanie Elżbiecie prawdy o powtórnym romansie z Bogutówną w związku z jej ciążą. Wyjazd Elżbiety do Warszawy.
- Nakłonienie Justyny do usunięcia ciąży i wyjazd za Elżbietą. Odnowienie związku z Elżbietą. Nowe kontakty wśród ustosunkowanych znajomych jej matki i męża, między innymi z ministrem Niewieskim.
- Powrót z Warszawy. Nakłonienie narzeczonej do zaprotegowania Justyny jako sprzedawczyni w sklepie bławatnym.
- Ślub z Elżbietą i wyjazd na miesiąc za granicę.
- Działalność publiczna Zenona jako nowego prezydenta miasta – liczne dobrodziejstwa dla mieszkańców miasta, ale i porażki – zamknięcie huty Hettnera wywołuje strajki robotników, brutalnie spacyfikowane przez policję. Ziembiewicz oskarżony o nakaz strzelania do robotników.
- Problemy Justyny – porzucenie kolejnej pracy, depresja i nieudana próba samobójstwa.
- Samobójstwo zeszpeconego i ociemniałego Ziembiewicza po powrocie ze szpitala.
Dlaczego Ziembiewicz przegrywa?
Biografia Zenona Ziembiewicza z Granicy Zofii Nałkowskiej ukazuje powolny awans społeczny bohatera pochodzącego ze zdeklasowanej szlachty. Zenon ostatecznie przegrywa, zarówno prywatnie, jak i jako osoba publiczna – przede wszystkim pod względem moralnym.
Jego kariera była uzależniona od rezygnacji z młodzieńczych ideałów. Słabość tkwiła w nim samym i nie było przed nią dróg ucieczki. Stała się ona źródłem prawdziwego dramatu jego i innych. Wielokrotnie Zenon czynił w życiu jakieś postanowienia i odchodził od nich. Na osobowość bohatera wpłynęły również kompleksy, przede wszystkim boleborzański. Zenon wstydził się ojca spędzającego czas na polowaniach, piciu i uganianiu się za wiejskimi dziewczynami. Bohater nie rozumiał też zachowania matki, która tolerowała zdrady męża i jawnie wychwalała zalety okolicznych dziewczyn. Światowy Paryż nauczył go pogardy do zaściankowej prowincjonalności rodziców i Ziembiewicz chciał za wszelką cenę wytępić w sobie ten prowincjonalizm. Pragnął dostatku, stabilizacji i uznania. Chciał być kimś. Aby to osiągnąć, godził się jednak na kolejne ustępstwa: „sprzedawał duszę” Czechlińskiemu, pozwalając na ingerowanie w teksty artykułów, przystawał na bycie marionetką w rękach lokalnej arystokracji. Akceptował też milczenie elity na temat problemów robotników i chłopów. Szukał alibi, które usprawiedliwiałoby kolejne ustępstwa. Nie do końca rozumiał, dlaczego odpowiedzialność za te wybory spoczywa tylko na nim. Jednocześnie chętnie korzystał z dobrodziejstw władzy: wydawał rauty w pięknym domu, kupował żonie najmodniejsze futra, polował wraz z Tczewskimi w ich dobrach.
Ziembiewicz przegrywa również na płaszczyźnie życia prywatnego. Powiela zachowanie ojca. Skłonność do podwójnego życia, do fałszu ujawnia się, gdy nawiązuje romans z niewinną Justyną Bogutówną. W tym samym czasie w Paryżu powoli na suchoty umiera Adela, z którą był związany od dwóch lat. Wiadomość o jej śmierci przyjmuje bezrefleksyjnie. Poślubia elegancką dziewczynę z czynszową kamienicą, romansuje na boku z młodą, ale ubogą służącą. Wykorzystuje ufność Justyny i jej załamanie po śmierci matki. Nie potrafi uszanować jej cierpienia, wstydzi się jej, ale nie umie zrezygnować. Gdy Justyna zachodzi w ciążę, pozostawia ją z problemem samą (ofiarowane pieniądze mają pomóc jej w podjęciu decyzji). Żonę czyni wspólniczką, zlecając jej załatwienie dla Justyny pracy, pomocy lekarskiej. Następnie perfidnie oskarża ją: „To było szaleństwo ją wzywać…”.
Zenon był człowiekiem uciekającym od prawdy, wybierającym łatwe i wygodne rozwiązania w życiu. Cenę za błędy zapłacą także najbliżsi.
Jaki to typ bohatera?
- Konformista – na początku powieści chce być uczciwy, ale za pieniądze na ukończenie studiów godzi się na rezygnację z własnych poglądów. Niedopowiedzenia w swych artykułach traktuje jako wygodne uniknięcie moralnych rozterek. Potem idzie na coraz dalsze ustępstwa, dobudowując różnego rodzaju samousprawiedliwienia. Aż przestaje być sobą, bezkrytycznie podporządkowuje się normom, poglądom elity.
- Karierowicz – godzi się dla kariery zrezygnować z przekonań, dostosowuje się do reguł gry Czechlińskiego i jego kliki. Stara się pewnych rzeczy nie widzieć lub nie słyszeć. Nie chce zrozumieć, że jest tylko marionetką. Korzysta z dobrodziejstw władzy. Powoli zaciera mu się granica, co jest prawdą, a co nią nie jest, nie ma poczucia winy: „Jest się takim, jak miejsce, w którym się jest”.
- Egoista – czynił wszystko z myślą o własnej wygodzie. Innych traktował instrumentalnie. Znaczącym dowodem egoistycznej natury Zenona jest jego stosunek do kobiet – Adeli, Justyny i Elżbiety.
Co sądzić, co pisać o Ziembiewiczu?
Nałkowska podsuwa nam w przedstawieniu losów Zenona bogaty materiał służący do sformułowania wniosków natury etycznej. Bohater, który nie umie żyć z własną przeszłością, surowo ocenia postępowanie rodziców, a sam żyje podobnie, może służyć za przykład hipokryty. Innym problemem jest pytanie, czy awans i korzyści majątkowo-zawodowe mogą usprawiedliwiać każdy czyn.
Historia Ziembiewicza przedstawiona jest na tle realiów historyczno-politycznych tych czasów i z tego względu jego powieść ma ogromne walory poznawcze. Z drugiej strony Nałkowska stworzyła ciekawą i wartą analizy osobowość psychologiczną. W tej ostatniej kwestii nie da się sformułować żadnych jednoznacznych wniosków. Ludzkie wnętrze, psychika człowieka wciąż pozostają tajemnicze.
Utwór pozwala wniknąć w problematykę psychiki człowieka, skomplikowane sprawy wyborów i podejmowanych decyzji. Na przykładzie Ziembiewicza widać, jak niełatwo konfrontować marzenia młodości z późniejszymi doświadczeniami i wyborami życiowymi. Ponadto losy tego bohatera wyraźnie mówią o tym, że nikt nigdy do końca nie przewidzi tego, co go w życiu spotka – nieprzypadkowo Nałkowska posłużyła się retrospekcją. Losy Zenona służą także zilustrowaniu prawdy moralnej zakazującej krzywdzić drugiego człowieka. Ziembiewicz zadając cierpienie Justynie, Elżbiecie, skrzywdził sam siebie.
Z jakimi bohaterami można zestawić Zenona Ziembiewicza?
Podobni do Zenona:
- konformiści rezygnujący z zasad w imię kariery, wygody: Eugeniusz de Rastignac (Ojciec Goriot), Paweł Obarecki (Siłaczka), Julian Sorel (Czerwone i czarne), Zbyszek Dulski (Moralność pani Dulskiej);
- bohaterowie pozbawieni zasad i honoru: Dulska, Starski (Lalka), Edek (Tango).
Kontrastowo różni:
- wierni zasadom i honorowi: dr Rieux (Dżuma), Roland (Pieśń o Rolandzie), Piotr Cedzyna (Doktor Piotr), ojciec (Sklepy cynamonowe);
- idealiści: Rzecki, Ochocki (Lalka), Stasia Bozowska (Siłaczka), Don Kichot, Judym (Ludzie bezdomni).
Przy jakich tematach niezbędny?
Życiowe błędy a odpowiedzialność za swoje czyny.
Przykład tematu:
- Niewłaściwe wybory, fałszywe kroki, błędy. Oceń, jakie były ich konsekwencje w biografii wybranych bohaterów literackich.
Poszukiwanie prawdy o sobie samym, złożoność ludzkiej psychiki, nieprzewidywalność człowieka, indywidualizm.
Przykład tematu:
- Indywidualizm – wyraz dumy i wielkości człowieka, przejaw jego pychy, manifestacja inności… Oceń postawy wybranych bohaterów literackich.
Młodość, dojrzewanie, miłość.
Przykład tematu:
- Czas «górny i durny», czas «szukania nowych, nie odkrytych dróg»… Literackie obrazy młodości w konfrontacji z dążeniami i doświadczeniami Twojego pokolenia.
Wybory wartości i postaw, tematy związane z oceną postaw bohaterów.
Przykład tematu:
- Zwycięzcy i pokonani. Do losów których bohaterów literackich odniósłbyś te określenia?”)
Relacje między człowiekiem a człowiekiem, np. problem więzów rodzinnych; postawa wobec ról wyznaczonych jednostce.
Przykład tematu:
- Trud wierności sobie. Rozważania o postawach wybranych bohaterów literackich.
Zobacz:
Czy można określić Zenona Ziembiewicza – bohatera Granicy – jako postać tragiczną?
Doktor Tomasz Judym, Cezary Baryka, Zenon Ziembiewicz – porównanie dróg życiowych i postaw
Zaprezentuj kompozycję powieści Zofii Nałkowskiej pt. Granica