Maciej Boryna jest jednym z najważniejszych bohaterów powieści Reymonta. Mamy wrażenie, że wraz z jego śmiercią wszystko się zmienia: Jagna zostaje wypędzona z domu, kobieta (Hanka) ma w pewnym sensie lepszą pozycję od mężczyzny (Antka) itd. Widzimy, że Maciej, choć pełen wad, był gwarantem pewnego porządku i w domu, i w gromadzie. Chłopi potrzebowali silnego przywódcy, którym nie mógł być przecież ksiądz dobrodziej (potraktowany zresztą w powieści z ironią i przymrużeniem oka) ani pan Jacek, który nie mógłby zrozumieć wszystkich prawd rządzących gromadą.
Maciej, choć już niemłody, nie zamierza rozstawać się z silną władzą ani poddańczego stosunku dzieci do niego. Krewki i pełen temperamentu ojciec nie zamierza dać dzieciom upragnionej ziemi, o czym mówi w bardzo ostrych słowach. Gdy wpada mu w oko Jagna, czuje się jeszcze młodziej. Choć zbliża się do sześćdziesiątki, nie jest dziadem powłóczącym nogami, lecz krzepkim, silnie zbudowanym mężczyzną. Męskości w oczach gromady dodaje mu fakt, że jest oskarżony o zmajstrowanie dziecka niejakiej Ewce. Jest czy nie jest ojcem dziecka Ewy – już samo podejrzenie jest potwierdzeniem jego wigoru i sprawności seksualnej mimo niemłodego już wieku. Zresztą, na wsi liczą się głównie ziemia, pieniądze i zapisy – więc Maciej, jeden z najbogatszych gospodarzy we wsi (cóż z tego, że dwukrotny wdowiec?), postrzegany jest jako dobra partia. Inaczej Dominikowa nie oddałaby mu swojej wypieszczonej Jagny – tylu przecież zalotnikom odmówiła ręki córki.
Bohater ma władczy sposób bycia – nie toleruje żadnego sprzeciwu. Ponadto jest zapalczywy, skłonny do gniewu, wybuchowy – więc domownicy obchodzą się z nim jak z jajkiem i starają się zejść mu z drogi, gdy wpada w gniew. Maciej wyładowuje się na różne sposoby: miotając obelgi czy katując Witka, przygarniętego sierotę-parobka.
Mieszkańcy wsi wiedzą o jego zapalczywości i o tym, że musi się wyładować, lecz mimo to bardzo go szanują. Nie tylko z względu na majątek – Maciej ma w sobie coś władczego, umie bez większego wysiłku, w naturalny sposób zdobyć posłuch gromady. Jest urodzonym przywódcą, a także dobrym, zapobiegliwym gospodarzem, który jest dumny z tego, że jest chłopem. Oprócz godnych podziwu cech Maciej ma też wady i bywa śmieszny – np. wtedy, gdy pyta zmarłą żonę czy ożenić się z Jagną, gdy ta doprawia mu rogi, a cała wieś o tym wie i Boryna musi rozpaczliwie walczyć o zachowanie godności. Poza tym sam widzi, że na małżeństwie z piękną, nieumiejącą zapanować nad chucią dziewczyną wyszedł jak Zabłocki na mydle. Gdy oszalał na punkcie Jagusi, podlizywał się jej i gotów był zrobić dla niej wszystko – łącznie z zapisem ziemi, co przeczyło jego naturze skąpca i człowieka fanatycznie niemal przywiązanego do ziemi. Zapomniał o ludowych mądrościach w myśl których to małżeństwo było skazane na porażkę – bo “u wdowca kiej między wilkami owca” i starszy mąż nie upilnuje młodej żony.
Boryna musiał poczuć bardzo silną namiętność do Jagny, skoro przepisał na nia aż tyle ziemi. Przecież w imię interesów gospodarki i walki o swoje (o swoje pole), potrafił być twardy i bezwzględny, aż do okrucieństwa. Najbardziej imponują mu “robotność”, energia i siła charakteru. Dlatego tak gruntownie zmienia się jego stosunek do Hanki, która podczas jego choroby przejęła pieczę nad domem i gospodarstwem i wywiązywała się z tego zadania znakomicie.
W charakterze Boryny dostrzeżemy pewne paradoksy – jego egoizm nie wyklucza silnego poczucia solidarności z mieszkańcami Lipiec, a wyrachowanie – odwagi i siły charakteru. Odwagą i krzepkością wykazuje się zresztą Boryna podczas walki o las – choć niemłody, dzielnie walczy razem z innymi.
Sposób ukazania jego śmierci – piękny i odrealniony, kojarzący się z biblijną przypowieścią o siewcy, świadczy o tym, że w ostatecznym rozrachunku Boryna miał zostać zapamiętany jako człowiek wielki mimo pewnych słabości. Ciężko chory Maciej odzyskuje na chwilę przytomność i jakby nigdy nic wychodzi na pole (jest ciemno!) siać. Zgarnia ziemię w poły koszuli i rozsiewa ją w fachowy sposób. To potwierdzenie kolistości czasu – był silnie związany z ziemią za życia i powróci do niej po śmierci. Z ziemi powstał i w ziemię się obróci.
Zobacz:
Omów znaczenie sceny śmierci Boryny. Nawiąż do innych znaczących scen śmierci w literaturze.
Młodopolska epopeja wiejska – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta
Omów rolę rekwizytów występujących w bronowickiej chacie (Chłopi).