Poezja i poeta w twórczości francuskich modernistów.
Komentarz do tematu
Temat niezbyt trudny. Musisz wprawdzie wyciągnąć wnioski, ale prawdopodobnie znasz je już z lekcji, na których interpretowaliście wiersze francuskich modernistów. Poezja i poeta to były tematy podstawowe ich utworów.
Zadanie dla ambitnych: możesz powołać się na utwory spoza programu.
Rada
- Jeśli decydujesz się na kompozycję tradycyjną, możesz, jak w tej pracy, przejrzyście i poprawnie przyjrzeć się motywowi poety i poezji u kolejnych twórców francuskiego modernizmu.
- Praca będzie jeszcze ciekawsza, jeśli zamiast analizować kolejne utwory, prześledzisz poszczególne problemy, odwołując się do kilku utworów naraz.
- Zadbaj o dobry wybór i rzetelną analizę tekstów (różnych autorów).
- Przytocz poruszające cytaty, które podniosą temperaturę pracy („Ktoś ci fajką w dziób puka, ktoś dla pośmiewiska/ Przedrzeźnia twe podrygi, skrzydlaty kaleko”).
- Zwróć uwagę na bogactwo języka:
- używaj synonimów,
- nie bój się mnożenia określeń,
- nie powtarzaj tych samych wyrazów (przygniatająca nuda; gorzka, ironiczna melancholia; dekadencja; znudzenie światem).
Uwaga! Popisz się kulturą literacką, oczytaniem!
Osadź swe refleksje w szerokim kontekście! Nawiązuj do innych tekstów i stałych motywów w tekstach kultury (np. motyw wędrówki i postać Odysa).
Jak zacząć?
Na przykład odwołaniem do innej epoki, w której poezja odgrywała tak ważną rolę, czyli do romantyzmu. Albo – a to się narzuca przy pracach z poezji – od trafnego cytatu.
Pierwszą epoką, która niezwykle poważnie rozważała znaczenie poezji i funkcję poety, był romantyzm. Autotematyzm jest również intrygującym wątkiem w twórczości francuskich modernistów przełomu wieków XIX i XX. Ponieważ liryka francuska inspirowała także wielu twórców Młodej Polski, warto przyjrzeć się jej bliżej. Najbardziej znamienici twórcy tego okresu to Charles Baudelaire, Jean Arthur Rimbaud i Paul Verlaine.
.
Co w rozwinięciu?
Oczywiście – poeci francuscy. Po kolei – Charles Baudelaire, Jean Arthur Rimbaud, Paul Verlaine. Co napisali o poezji, w jakich utworach, do tego obfite cytaty. Gdy takie wypracowanie powstaje w domu – można do woli czerpać z tekstów poetyckich. Do klasówki warto parę wersów poezji zapamiętać.
Przykłady sformułowań:
U Baudelaire’a
Francuscy artyści podjęli się określenia, czym jest poeta i poezja w dobie kryzysu kultury i wartości – w czasach dekadencji. Najbardziej znany wiersz Baudelaire’a, pt. Padlina, wprowadza nową estetykę, poetykę brzydoty; korzysta też z groteskowego typu obrazowania, rodem z naturalizmu. Autor brutalnie zestawia wizje młodości, życia i piękna z obrazem śmierci, rozkładu i zgnilizny. Można by powiedzieć, że w samej estetyce – czy raczej antyestetyce – wiersza zawiera się pewne hasło programowe tej poezji: szokować i prowokować. Dopiero jednak wiersz Albatros w symboliczny sposób ukazuje dramatyzm egzystencji poety w niewrażliwym i ograniczonym społeczeństwie. Świat w tym wierszu jest pokazany jako niepewna, dryfująca po morzu łódź. Prymitywna załoga marynarzy dla zabawy chwyta albatrosy – „ptaki dalekonośne”. „Osaczone”, uwięzione na okręcie tracą swą dawną wielkość i piękno. Nieszczęsny ptak, pozbawiony istoty swojego życia – wolności podniebnego szybowania – staje się żałosnym i pokracznym przedmiotem szyderstwa: „Ktoś ci fajką w dziób puka, ktoś dla pośmiewiska/ Przedrzeźnia twe podrygi, skrzydlaty kaleko”.
U Rimbauda
Nieco inaczej, mniej pasywnie podchodzi do tematu Jean Arthur Rimbaud w słynnym Statku pijanym. Znany z zamiłowania do awanturniczych przygód młody poeta i podróżnik mimo wszystko afirmuje życie. Odczuwa je jako wielką, inspirującą dla twórcy przygodę. Poeta mówi o sobie: „ja, wolny, trzeźwy… pielgrzym wieczny błękitów cichych”. Wędrowiec nie jest jednak Odysem, nie tęskni „do wybrzeży odwiecznych Europy” – podróż jako metafora życia jest wartością sama w sobie. W końcu jednak ludzkie przeżycia powlekają się otoczką znudzenia, nie cieszy ani „pycha sztandarów”, ani „ognie świetności”, ani nawet fascynująca egzotyka. Zgorzkniały i znużony poeta chce powrócić do „błotnistej kałuży”, do prywatnej ojczyzny czasu własnego dzieciństwa.
U Verlaine’a
A co mówią francuscy symboliści o samej poezji? Świetnym przykładem może być programowy manifest „nowej poezji”, czyli Sztuka poetycka Paula Verlaine’a. Postuluje ona poezję jako swobodną, nieskrępowaną grę bliższych i dalszych skojarzeń w wyobraźni autora. Nie tyle nazywa i definiuje zjawiska oraz stany psychiczne, ile delikatnie je przybliża i sugeruje. Ucieka przed wszelką dosłownością jako czymś z natury swej „niepoetyckim”. Świat traktuje jako niepoznawalną tajemnicę. Jego sekretne związki odkryć może jedynie alchemia symbolu. Poezja ma mówić szeptem, szkicować sensy zaledwie odcieniami, zamiast malować je wyraźną kreską i jaskrawą barwą. Ma to być poezja – muzyka. Verlaine odwołuje się w tym wierszu do pierwotnego rodowodu poezji. Poezja metafizyczna czy mistyczna potrzebuje lekkości muzyki i delikatności półcienia, odwołuje się bardziej do fantazji i emocji oraz wrażliwości estetycznej niż do intelektu. Ten model poezji wyraża bunt przeciw dawniejszemu jej obrazowi. Poezja klasyczna była przecież rygorystyczna formalnie, wymagano od niej także zaangażowania w kwestie społeczne i narodowe.
.
Podsumowanie
Modernizm francuski przyniósł radykalną zmianę roli poety i poezji. Najbardziej ceniona staje się autentyczność, którą zapewnia nieskrępowana wyobraźnia. Proponowana poezja z racji swojego kształtu musiała być elitarna, dostępna jedynie dla jednostek o nieprzeciętnej wrażliwości. Dlatego też artysta wyrasta ponad tłum, ale tragizm jego polega na tym, że jest przez ten tłum bezlitośnie ściągany na ziemię. Taka wizja zaspokajała dekadenckie tęsknoty. Niezrozumiany poeta zostaje odrzucony, zepchnięty na margines, w odrębny świat cyganerii. Dokonania symbolistów rozszerzyły jednak horyzonty poezji, uwolniły ją od funkcji służebnych. Uczyniły z symbolu przekaźnik tajemnic świata Natury i metafizyki.
.
Jak zakończyć?
W zakończeniu ciekawym chwytem byłoby pokazanie wpływu symbolizmu francuskiego na twórczość Młodej Polski (przypomnijmy choćby wiersz Tetmajera Evviva l’arte). Zabieg dodatkowo uzasadniony tym, że o takich inspiracjach mówi się już we wstępie pracy.
Przydatne sformułowania
• autotematyzm
• estetyzujący parnasizm
• dekadencja
• nowa estetyka
• groteskowy typ obrazowania, rodem z naturalizmu
• brutalne zestawienie wizji młodości, życia, piękna z obrazami śmierci
• niemoc
• przygniatająca nuda zabija wszystko
• poeta w sposób bardziej zawoalowany dotyka…
• ucieka przed dosłownością
• programowy manifest
• postuluje on…
• odwołuje się do pierwotnego rodowodu poezji
• koncepcja „poezji czystej”, „sztuki dla sztuki”
• alchemia symbolu
• uwolnienie od ciężaru funkcji dydaktycznych, moralizatorskich, satyrycznych
• uwolnienie od zbędnych rygorów
• radykalna zmiana roli poety i poezji
• autentyczność
• nieskrępowana wyobraźnia
Zobacz:
Czy brzydota może być piękna? Rozważ ten problem, odnosząc się do Padliny Charles’a Baudelaire’a.
Określ nastrój i postawę podmiotu lirycznego w wierszu Baudelaire’a Spleen II
Jaką wizję poezji można odnaleźć w wierszu Paula Verlaine’a Sztuka poetycka?
Jak odczytasz symbole zawarte w utworze pt. Statek pijany Artura Rimbaud?
Z czym kojarzy się wiersz Verlaine’a pt. Zmierzch mistyczny?