Scharakteryzuj bohatera wiersza Przedśpiew Leopolda Staffa. Przedstaw, jakie doświadczenia ukształtowały jego postawę wobec świata.
Leopold Staff
Czciciel gwiazd i mądrości, miłośnik ogrodów,
Wyznawca snów i piękna i uczestnik godów,
Na które swych wybrańców sprasza sztuka boska:
Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska,
Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia,
A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia –
Bo żyłem długo w górach i mieszkałem w lasach.
Pamięcią swe dni chmurne i dni w słońca krasach
Przechodzę, jakby jakieś wielkie, dziwne miasta,
Z myślą ciężką, jak z dzbanem na głowie niewiasta,
A dzban wino ukrywa i łzy w swojej cieśni.
Kochałem i wiem teraz, skąd się rodzą pieśni;
Widziałem konających w nadziejnej otusze
I kobiety przy studniach brzemienne, jak grusze;
Szedłem przez pola żniwne i mogilne kopce,
Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce.
Przeto myśli me, które stoją przy mnie w radzie,
Choć smutne, są pogodne jako starcy w sadzie.
I uczę miłowania, radości w uśmiechu,
W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu,
I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu,
Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.
Komentarz
Leopold Staff jest, obok Kazimierza Przerwy-Tetmajera oraz Jana Kasprowicza, jednym z najważniejszych twórców Młodej Polski. Żył siedemdziesiąt dziewięć lat, z czego przez sześćdziesiąt pisał, wydawał tomiki wierszy, dramaty i zajmował się tłumaczeniami. Na jego oczach upadały rządy i ustroje. Od czasu, kiedy w 1901 roku zadebiutował tomikiem Sny o potędze, do chwili, kiedy zmarł w 1957, świat uległ nieodwracalnym przeobrażeniom. Mimo to jego twórczość pozostała do końca inspirująca, aktualna i wierna samej sobie. Dlatego Staff stał się patronem i mistrzem dla wielu pokoleń debiutujących poetów polskich. Z jego utworami możesz się spotkać przy tematach dotyczących Młodej Polski, ale także dwudziestolecia międzywojennego, twórczości skamandrytów czy nawet Tadeusza Różewicza.
Wyjaśnienie zadania
Temat ten wymaga od Ciebie skoncentrowania się na bohaterze wiersza Staffa. Pytania, jakie powinieneś sobie zadać, to: kim jest bohater, czego doświadczył w życiu i jak patrzy na świat? Odpowiedzi na nie zawarte są w tekście źródłowym, dlatego musisz go uważnie przeczytać i zanalizować. Na pewno warto też, abyś usytuował bohatera wraz z jego przemyśleniami na tle epoki, w której powstał wiersz, czyli w tym wypadku na tle modernizmu. Zastanów się także, do jakich znanych Ci nurtów filozoficznych nawiązuje przedstawiona przez Staffa w Przedśpiewie wizja świata i życia ludzkiego.
Uwaga!
Twórcy przełomu wieków widzieli swoją epokę jako czas schyłku, upadku i śmierci. Świadomi wyczerpania się odwiecznych formuł i środków wyrazu obawiali się nieznanej i groźnej przyszłości, a jednocześnie zdawali sobie sprawę z jej nieuchronności.
W Przedśpiewie Staff także zastanawia się nad przemijalnością ludzkiego życia i świata, lecz nie popada przy tym w rozpacz i pesymizm. Zaznacz, że Staff od momentu swojego debiutu w 1901 roku próbuje przeciwstawić się dekadentyzmowi i melancholii modernizmu.
Najprostszy plan pracy
- określenie, kim jest bohater wiersza;
- odczytanie z utworu postawy autora wobec świata i człowieka;
- wskazanie, jakie inspiracje filozoficzne odnajdujemy w wierszu (filozofia stoicka i epikurejska; bardzo ważne jest hasło carpe diem);
- podkreślenie znaczenia motywu wędrówki jako poznania w liryku;
- ukazanie wiersza jako manifestu postawy filozoficznej i artystycznej poety;
- powiązanie treści Przedśpiewu z postawą franciszkańską;
- odnalezienie w utworze ideałów renesansowych.
Warianty wstępu
Wariant 1
Zacznij od nakreślenia obrazu epoki, w której powstał Przedśpiew.
Leopold Staff debiutował w okresie Młodej Polski, na przełomie wieków XIX i XX. Termin Młoda Polska obejmował twórczość polską lat 1890 – 1918 i był stosowany wymiennie z określeniem modernizm, czy neoromantyzm. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku w literaturze i sztuce obsesyjnie zaczynają pojawiać się tematy apokaliptyczne oraz uczucia nieuchronnego schyłku kultury i umysłowości europejskiej. Możesz zauważyć, że takie widzenie świata wynikało przede wszystkim z XIX-wiecznej filozofii determinizmu. Głosi ona, że społeczeństwa i cywilizacje podlegają prawom przyrody – rodzą się, rozwijają, uzyskują dojrzałość, a potem starzeją się i umierają.
Wariant 2
Najlepiej, jeśli zaczniesz od krótkiej charakterystyki epoki modernizmu. Wspomnij o panujących na przełomie wieków XIX i XX nastrojach zwątpienia i schyłkowości. Zastanów się, jak na tym tle wyglądała twórczość Leopolda Staffa. Poeta zadebiutował w 1901 roku tomikiem Sny o potędze. Z tego zbioru pochodzi słynny wiersz Kowal. Staff przedstawia w nim nowy typ bohatera. Nie poddaje się on wszechobecnemu uczuciu niemocy i zwątpienia i dąży ku ideałowi, pragnąc znaleźć źródło siły i przezwyciężyć otaczający go pesymizm.
Wariant 3
Jeśli temat zaskoczył Cię i nie wiesz zbyt wiele o epoce młodopolskiej – czasach, w których tworzył Staff – skoncentruj się na analizie i interpretacji tekstu źródłowego. Przeczytaj go bardzo uważnie i postaraj się wyciągnąć z niego maksymalną ilość informacji. Możesz rozpocząć pisanie od uwagi, iż Przedśpiew jest bardzo cennym głosem poety filozofa ustosunkowującego się do otaczających go nastrojów epoki. Bez pisania długiego wstępu przejdź od razu do analizy i interpretacji wiersza.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
W rozwinięciu powinieneś wykazać, jaka wizja świata i człowieka wyłania się z wiersza Przedśpiew, a także zastanowić się, kim jest jego bohater. We wstępie zauważyłeś, że Staff nie poddaje się otaczającym go nastrojom smutku. Teraz, opierając się na podanym tekście źródłowym, napisz, w jaki sposób się im przeciwstawia. Zacznij od zastanowienia się, kim jest bohater wiersza. Po przeczytaniu kilku pierwszych wersów utworu możesz zorientować się, że ów „czciciel gwiazd i mądrości, miłośnik ogrodów” to, być może, sam Staff.
Zauważ więc, że bohaterem Przedśpiewu jest poeta, artysta – „wyznawca snów i piękna” oraz uczestnik godów sztuki. Świadczą o tym zwroty w pierwszej osobie, np: „znam”, „widziałem”, „szedłem”. Mogłoby się wydawać, że wiersz ten jest rodzajem poetyckiego wyznania. Ale czy na pewno ma on charakter osobisty? Choć poeta mówi w wierszu w pierwszej osobie, jego sądy są pozbawione większych emocji czy wzruszeń i mają charakter oznajmień.
Czytając Przedśpiew, nie odnosimy wrażenia, że oto mamy przed sobą spowiedź poety, lecz raczej, że dzieli się on z nami wnioskami i spostrzeżeniami z długoletnich doświadczeń. Pisze: „Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska,/ Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia,/ A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia”. Mimo tego, że zdaje sobie sprawę z nastrojów epoki oraz że doświadczył w swoim życiu zwątpienia i rozpaczy, chce jednak głosić pochwałę życia.
Zauważ, że taka postawa świadczy o głębokim humanizmie poety, wynikającym z jego mądrości i zrozumienia spraw ludzkich.
Przedśpiew jest wierszem bardzo ważnym, ponieważ wyraża filozoficzną i artystyczną postawę Staffa. A sposób, w jaki poeta patrzy na świat i człowieka, wynika z jego doświadczeń. „Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce”, pisze poeta, a zaraz potem dodaje: „Kochałem i wiem teraz, skąd się rodzą pieśni”. Czytając Przedśpiew, powinieneś zauważyć widoczne w nim inspiracje filozofią epikurejską i stoicką. Wychwalając wieczną i idealną urodę świata, Staff głosi idee pogodzenia się z losem, nawet jeśli czasami przynosi on nam cierpienie.
W Przedśpiewie podmiot liryczny wiersza daje czytelnikowi do zrozumienia, że wiele w swym życiu przeżył i widział, kochał, ale też cierpiał i popadał w zwątpienie. W ostatnich strofach wiersza czytamy:
I uczę miłowania, radości w uśmiechu,
W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu,
I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu,
Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.
Powinieneś zauważyć, że optymizm Staffa jest uczuciem rodzącym się z melancholii i zwątpienia. Owo wewnętrzne uspokojenie, które czerpie on z filozofii stoickiej oraz epikurejskiej pogody ducha nakazującej mu cieszyć się urodą świata.
Poeta wie, że życie składa się zarówno z chwil radości, jak i chwil rozpaczy i właśnie takiego życia chce śpiewać pochwałę. Uczy dobroci i radości, nakazuje, aby patrzeć głębiej i dostrzegać więcej – „w łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu”. Postawa Staffa to zatem gorzki optymizm.
Wariant 2
Zacznij od zastanowienia się, kim jest bohater wiersza. Zauważ, że bohaterem wiersza może być sam poeta, o czym świadczą pierwszoosobowe formy czasowników („kochałem”, „widziałem” itd.). Jest on czcicielem gwiazd i mądrości, miłośnikiem ogrodów, wyznawcą snów i piekna oraz uczestnikiem godów sztuki. To wieczny artysta i poszukiwacz przygód, wędrowiec i filozof uciekający ciągle ku nowym złudzeniom i marzeniom.
W Przedśpiewie widoczny jest znany motyw wędrówki jako poznania. Wędrowanie i podróżowanie jest tu metaforą życia, zbierania doświadczeń oraz kształtowania mądrości. Twórczość poetycka dla Staffa to nie tylko wyładowanie uczuć i emocji, ale przede wszystkim droga do mądrości i zrozumienia świata. Staff jest więc nie tylko poetą, ale i filozofem ustosunkowującym się w swych utworach do problemów człowieka i jego egzystencji.
Postać poety filozofa powinna wywołać u Ciebie natychmiastowe skojarzenie z Janem Kochanowskim oraz z epoką renesansu, w której ów poeta tworzył. Odnajdując w Przedśpiewie inspiracje renesansowym humanizmem oraz filozofią starożytnych, porównaj wiersz Staffa do znanej fraszki Kochanowskiego Do gór i lasów.
Po pierwsze możesz zauważyć, że w utworze Kochanowskiego, podobnie jak u Staffa, występuje metafora życia jako wędrówki, a bohaterem wiersza jest poeta, który dzieli się z czytelnikiem zdobytymi przez lata doświadczeniami. Kochanowski podróżował po Francji, Niemczech i Włoszech, zakosztował zarówno życia dworskiego, jak i wiejskiego spokoju. Porównanie samego siebie do greckiego bożka Proteusza, który potrafił dowolnie zmieniać swą postać, służy podkreśleniu, że człowiek otrzymał od Boga wolną wolę i dlatego może być kim zechce, a także kształtować swoje życie w dowolny sposób. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici,/ A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci” – pisze Kochanowski. Te ostatnie wersy bardzo dobrze oddają jego postawę, postawę człowieka, który dużo przeżył i wie, że życie szybko przemija. Dlatego należy cieszyć się chwilą i pięknem dnia dzisiejszego. Odwołania do idei renesansowego humanizmu, którą tak wysoko cenił Kochanowski, widoczne są wyraźnie w Przedśpiewie Staffa.
Młodopolski poeta bezpośrednio przywołuje klasyczny, popularny w czasach renesansu ideał – „żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce”. Podobnie jak Kochanowski, on również wiele widział i przeżył, doświadczył miłości, zwątpienia i tęsknoty. I podobnie jak renesansowy poeta, chwali on w swym wierszu urodę świata i życia, mimo że zdaje sobie sprawę, że cierpienie jest jego nieodłączną częścią. W owym trudnym optymizmie Staffa, w przepełniającym jego poezję radosnym smutku odnajdujemy inspirację bliską Kochanowskiemu filozofią stoicką i epikurejską, a także przywołanie występującej we fraszce Do gór i lasów horacjańskiej zasady carpe diem – chwytaj dzień, używaj chwili.
Wariant 3
Osoba mówiąca w wierszu nazywa siebie: „czcicielem gwiazd i mądrości”, „miłośnikiem ogrodów”, „wyznawcą snów i piękna i uczestnikiem godów” (chodzi tu o gody sztuki, metaforyczne zaślubiny ze sztuką, jakie czyni każdy artysta). Wiersz ten nie jest jednak intymnym wyznaniem poety ani jego spowiedzią, na co mogłyby wskazywać na przykład pierwszoosobowe formy czasowników.
Jest raczej ciągiem wyważonych oznajmień. Wypełnia go mądrość wynikająca z przeżytych doświadczeń i chęć podzielenia się ową wiedzą z czytelnikiem. A jakie są te doświadczenia? Staff pisze o tym na początku utworu:
Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska,
Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia,
A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia.
Dowiadujemy się, że mimo przeżytych chwil zwątpienia i bólu, poeta chce głosić pochwałę życia.
W kolejnych wersach ciągle powraca obraz drogi: „szedłem”, „przechodzę”. Staff ukazuje nam swoje życie za pomocą metafory wędrówki, która prowadzi do poznania. Poznania, które gwarantuje tylko życie właśnie. „Kochałem i wiem teraz, skąd się rodzą pieśni/ (…) Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce” – pisze poeta, nawiązując bezpośrednio do klasycznego, spopularyzowanego przez renesansowy humanizm ideału. Afirmacja życia w całej jego złożoności, a także mądry smutek i spokój, jaki przepełnia Przedśpiew, wskazuje na to, że Staffowi bliska była starożytna tradycja stoicko-epikurejska.
Warto, abyś wskazał także obecne w poezji Staffa nawiązania do postaci świętego Franciszka z Asyżu i jego filozofii pełnej miłości, akceptacji świata, która pomaga poecie przezwyciężyć modernistyczne niepokoje i poczucie schyłku. Ostatnie wersy, a szczególnie użyty na samym końcu utworu oksymoron „pogodny smutkiem” bezpośrednio ukazują nam charakterystyczną dla poety postawę smutnego i trudnego optymizmu, jaki wyłania się z jego humanistycznego podejścia do spraw świata i człowieka. Zauważ, że Przedśpiew, zarówno w swojej formie, jak i treści przywołuje tradycje poezji klasycznej – klarownej, spokojnej i zrównoważonej.
Warianty zakończenia
Wariant 1
Podkreśl raz jeszcze, że postawa, jaką Staff reprezentuje wobec świata, to głęboki humanizm. I choć jest on czasami gorzki, to jego smutek wynika jedynie z głębszego zrozumienia przez poetę spraw ludzkich.
Wariant 2
Napisz, że przywołałeś w swej pracy utwór Kochanowskiego, ponieważ obaj poeci reprezentują podobne postawy wobec świata, a Staffowi wyraźnie bliska jest tradycja renesansowego humanizmu i patronującej mu starożytnej filozofii. Zarówno z fraszki Do gór i lasów, jak i z Przedśpiewu dowiadujemy się, że choć świat nie jest doskonały, a życie ludzkie nie składa się z samych radości, to należy cieszyć się danym nam życiem oraz ziemskim pięknem.
Wariant 3
Podkreśl, że klasycyzm Staffa widoczny w omawianym przez Ciebie wierszu Przedśpiew to nawiązanie do filozofii i kultury antycznej, rezygnacja z bogatych środków ekspresji na rzecz prostoty i klarowności, a także pochwała życia w całej jego wielopostaciowości. Zaznacz, że głównym przesłaniem wiersza Staffa jest właśnie przekonanie, że należy podziwiać życie w jego pięknie i smutku zarazem.
Konteksty
- fraszka Do gór i lasów Jana Kochanowskiego
- inne wiersze Leopolda Staffa o charakterze autoprezentacji, np. Curriculum vitae, Ostatni z mego pokolenia…
Tekst źródłowy
Przedśpiew pochodzi z tomu Gałąź kwitnąca, wydanego w 1908 roku. To jeden z wcześniejszych tomów poety.
Warto wiedzieć
W tomiku Sny o potędze widać wyraźne inspiracje myślą Fryderyka Nietzschego, jednego z najważniejszych filozofów epoki. Głosił on upadek kultury europejskiej, a religię chrześcijańską oskarżał o to, że jest wiarą słabych i biednych. Pogardzając chrześcijańską moralnością wraz z jej przykazaniami litości i miłości bliźniego, Nietzsche za najwyższą wartość uznawał siłę, moc i energię życia. Dopiero gdy człowiek odnajdzie w sobie ową siłę, zdobędzie prawdziwą wolność. Inspirującym ideom Nietzschego Staff nadał w Kowalu indywidualny charakter. Wiersz ten, oddając charakterystyczne dla epoki marzenia o nadczłowieku, mówi o radosnym dążeniu do wewnętrznej doskonałości, budowaniu duchowej siły i własnej osobowości.
Człowiek, jako twórca kultury i cywilizacji, był zawsze w centrum zainteresowania świata poetyckiego Staffa. Zauważ, że idee samodoskonalenia oraz nacisk na kształtowanie silnego charakteru obecne w Snach o potędze widoczne są także w kolejnych tomach poety. Tomik Gałąź kwitnąca, z którego pochodzi Przedśpiew, przynosi jednak pewną metamorfozę. Autor z buntownika zmienia się w mędrca, jego głos staje się dojrzalszy i bardziej wyważony.
Zobacz: