Prześledź uczucia i refleksje Makbeta na podstawie aktu V, sceny 5. Odwołując się do znajomości losów Makbeta, scharakteryzuj przemiany postaw bohatera.
AKT V, SCENA 5
(Uwaga, najważniejsza scena Makbeta!)
Dunzynan. Wewnątrz zamku.
Makbet, Sejton i Żołnierze wchodzą z muzyką i z chorągwiami.
Makbet
Zatknijcie sztandar na wałach. Wciąż słychać
Ten przeraźliwy okrzyk: Idą! idą!
Warowny zamek nasz szydzi z ich groźby.
Niech go oblegną, niechaj leżą pod nim,
Dopóki głód i mór ich nie wytępią.
Gdyby nie byli wsparci przez tych, którzy
Tu być powinni, wyszlibyśmy na nich
I dalibyśmy im poczuć na karkach
Hart naszych mieczów.
(…)
Makbet
Dawno już smaku trwogi zapomniałem:
Był czas, gdym drętwiał, słysząc głos puszczyka,
Gdy przy słuchaniu powieści o strachach
Włos mi się jeżył i prężył na głowie,
Jakby był żywy; czas ten prędko minął;
Przeładowałem się okropnościami:
Spoufalone z grozą zmysły moje
Stępiały na wpływ wrażeń.
Sejton powraca.
Co znaczyły
Te krzyki?
Sejton
Panie, królowa umarła!
Makbet
Powinna była umrzeć nieco później;
Czego się było tak spieszyć z tą wieścią?
Ciągle to jutro, jutro i znów jutro
Wije się w ciasnym kółku od dnia do dnia
Aż do ostatniej głoski czasokresu;
A wszystkie wczoraj to były pochodnie,
Które głupocie naszej przyświecały
W drodze do śmierci. Zgaśnij, wątłe światło!
Życie jest tylko przechodnim półcieniem,
Nędznym aktorem, który swoją rolę
Przez parę godzin wygrawszy na scenie
W nicość przepada – powieścią idioty,
Głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą.
Żołnierz wchodzi.
Przyszedłeś zrobić użytek z języka,
Mów prędko!
Żołnierz
Panie, przychodzę oznajmić ci
Coś, co powiedzieć mogę, że widziałem,
Ale sam nie wiem, jak powiedzieć.
Makbet
Powiedz.
Jak możesz.
Żołnierz
Kiedy odbywałem wartę
Ówdzie na wzgórzu, spojrzałem ku Birnam:
Wtem las, zdawało mi się najwyraźniej,
Zaczął się ruszać z miejsca.
Makbet
chwytając go za pierś
Kłamiesz, łotrze!
Żołnierz
Wywrzyj, o panie, na mnie swój gniew cały,
Jeśli tak nie jest. O trzy mile w dali
Widać go, jak się rusza i posuwa
Prosto w tę stronę.
Makbet
Jeśli fałsz donosisz,
Dopóty żywcem wisieć nie przestaniesz,
Aż umrzesz z głodu; jeśli prawdę mówisz,
Wolno ci będzie tak uczynić ze mną.
Teraz poznaję dwuznaczność wyrazów
Wiecznego mego wroga, który, kłamiąc
Pozorem prawdy, mówił mi zdradziecko:
„Nie bój się, póki las Birnam nie przyjdzie
Pod mury twego Dunzynanu”. Otóż
Zbliża się jakiś las do Dunzynanu!
Dalej, do broni! do broni! i naprzód!
Jeśli to prawda, nie mam czego czekać,
Na nic mi zostać, na nic mi uciekać,
Zbrzydło mi słońce; rad bym, żeby cała
Budowa świata w proch się rozleciała.
Uderzcie w dzwony! Dmij, wichrze! wrzej, toni!
Skoro umierać mam, to z mieczem w dłoni.
Wychodzą.
1. Usytuuj dzieło w czasie i epoce
Makbet powstał w roku 1606. Jest utworem z pogranicza renesansu i baroku. Szekspir korzystał z kronik Anglii, Szkocji i Irlandii i odwołał się do rzeczywistych zdarzeń z połowy XI wieku, kiedy to faktycznie niejaki Makbet zamordował króla Szkocji Dunkana, a sam poległ później z ręki Malkolma.
2. Co wyczytasz z przytoczonego tekstu?
Rozpoznaj miejsce sceny w utworze. Scena 5 aktu V jest jedną z końcowych. Po niej tylko 6 i 7 prowadzą do finału. Ukazana scena rozgrywa się na zamku Dunzynan. Jest to moment, w którym Sejton przynosi Makbetowi wieść o śmierci lady Makbet. Żołnierze pod wodzą Malkolma i Makdufa atakują zamek, ale Makbet czuje się pewnie – czarownice przepowiedziały mu, że nie przegra, dopóki las Birnam nie podejdzie pod zamek, a zginąć może tylko z ręki człowieka, który nie jest synem kobiety. Bohater przyjął to za pewnik zwycięstwa.
Uczucia Makbeta
- Makbet na początku sceny wyraża pewność siebie i przewiduje zwycięstwo.
- Ujawnia, iż obce mu są od dawna trwoga i lęk.
- Wspomina, iż niegdyś strach nie był mu obcy.
- Stwierdza, że zobojętniał na wpływ wrażeń – widzi swoją kompletną przemianę.
- Na wieść o śmierci żony reaguje refleksją na temat czasu i śmierci.
- Na wiadomość o podchodzącym lesie reaguje gwałtownie, z niedowierzaniem.
- Wykazuje okrucieństwo wobec posłańca.
- Wobec możliwości klęski wyraża niechęć do życia i świata.
- Deklaruje chęć męskiej śmierci z mieczem w dłoni – postawa rycerza.
Refleksje
- O czasie – porównuje czas do koła, zestawia jutro z wczoraj, minione dni nazywa pochodniami świecącymi w drodze do śmierci.
- Porównuje życie do teatru – podkreśla przemijalność, ulotność istnienia, nazywa je powieścią idioty. To najsłynniejsze słowa Makbeta, warto tu też użyć terminu topos theatrum mundi.
- Pragnie śmierci i zniszczenia „budowy świata”.
3. Co musisz pamiętać o całej lekturze?
Druga część tematu – przemiana bohatera
- Na początku Makbet jest prawym rycerzem, ceni honor, czuje wstręt do zbrodni, nie chce jej dokonać, lecz wciąż o niej myśli – od czasu, gdy wiedźmy przepowiedziały mu, iż będzie królem.
- Znajduje się pod wpływem lady Makbet, która krytykuje słabość wahającego się męża, podsyca jego ambicje i żądzę władzy, planuje kolejne zbrodnie.
- Punkt kulminacyjny – Makbet zabija króla Dunkana (akt II, scena 2), wychodzi z komnaty króla jako zabójca. Sam czyn dokonuje się poza sceną.
- Zaraz po zabójstwie dopadają go wyrzuty sumienia i lęk o to, że nigdy nie zazna spokoju. Słynne słowa: „Zdawało mi się, że słyszałem/ głos wołający: «nie zaśniesz już więcej!»”. Zwróć uwagę na motyw snu, a także plam krwi na rękach zbrodniarza.
- Zostaje królem Szkocji – zaczyna obawiać się, że jego zbrodnie wyjdą na jaw.
- Zabija Banka – uświadamia sobie, że został złoczyńcą na wieki, trapi go przywidzenie ducha Banka.
- Uświadamia sobie swoją przemianę (akt III, scena 4). Słynne słowa: „Jużem tak głęboko w krwi zagrzązł, że wstecz iść niepodobieństwo”.
- Zabija rodzinę Makdufa.
- Stwierdza, że zupełnie opuściły go lęk i trwoga.
- Postanawia zginąć w walce.
- Do końca jest pewien zwycięstwa – zaczyna wątpić dopiero na wieść, że Makduf jest dzieckiem urodzonym przez cesarskie ciecie – więc „nie z kobiety”.
- Przeklina kłamliwe potęgi pozaziemskie, ich dwuznaczne słowa, czuje się oszukany.
- Ginie z ręki Makdufa, do końca się nie poddaje, walczy.
Wnioski
Makbet nie jest postacią stypizowaną, jednoznaczną, niezmienną w całym utworze, tak jak było to w przypadku bohaterów antycznych. W trakcie zdarzeń opisanych w tragedii dokonuje się całkowita przemiana bohatera. Z rycerza prawego i honorowego przeistacza się w okrutnego zabójcę bez skrupułów. Poddaje się ambicjom i żądzy władzy, nabiera pewności siebie, lęka się ujawnienia zbrodni – raz dokonane morderstwo pociąga za sobą następne. Początkowo lękliwy, niepewny, trapiony wyrzutami sumienia, przemienia się w twardego, pozbawionego lęku, obojętnego na śmierć żony, zdecydowanego zabójcę. Makbet zdaje sobie sprawę ze swojego przeistoczenia. Nie żałuje swoich czynów, raczej ma żal do czarownic, że go oszukały. W końcowej scenie zachowuje jednak godną postawę rycerza i ginie w pojedynku.
Zapamiętaj
Makbet jest postacią tragiczną. W jego duszy rozgrywa się konflikt pomiędzy ambicją, pragnieniem władzy a koniecznością dokonania zbrodni. Wybiera zło – ale jest świadom tego, co utracił, na co się skazał.
- Makbet jest przykładem bohatera, który ulega negatywnej metamorfozie, ale też jest przykładem słynnego zbrodniarza w literaturze.
- Ważna jest dyskusja, czy Makbet sam odpowiada za swoją zbrodnię, czy też winne są czarownice lub lady Makbet. Zastanów się nad tym. To on popełnia wszystkie zbrodnie. Czarownice są postaciami, które uosabiają jego ambicje, żądze i pragnienia. Rzeczą ludzką jest mieć, ale i zwalczać własne demony zła. Makbet nie umie ich pokonać.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c323-bohater-literacki/makbet-tytulowy-bohater-tragedii-williama-szekspira
Makbet to nowożytna tragedia o winie, karze i wnętrzu człowieka. Czy zgodzisz się z tą opinią?