Giaur – praca domowa

Pytania

O czym jest Giaur? Jak zinterpretujesz utwór, co istotnego zauważasz w lekturze?

Giaur to utwór o:

miłości;
wolności;
silnym, dumnym człowieku, który poniósł klęskę w walce z rzeczywistością;
cierpieniu i samotności człowieka, który stracił ukochaną osobę.

Jest to utwór skupiony na jednym wątku – historii nieszczęśliwej miłości. Uczy, że miłość jest najważniejszą siłą w życiu człowieka. Świat nie ma prawa stawiać jej barier i ograniczać wolności ludzkiej. Byron tak opowiedział starą historię, że jesteśmy całkowicie po stronie Giaura, choć niektóre jego czyny i wypowiedzi są naprawdę dyskusyjne. Ale broni go siła jego miłości.

Uwaga praktyczna do odpowiedzi
W przypadkach takich pytań ceni się pewne indywidualne podejście ze strony czytelnika. Powołaj się na starą prawdę, że utwór jest właściwie o tym, co wyczytał w nim odbiorca, co znalazł dla siebie.
Może według Ciebie Giaur uczy pokory?
Może nakazuje rozwagę i ostrzega przed uleganiem namiętnościom choćby w imię dobra ukochanej?
Pewnie nie zgodziłby się z tym sam lord Byron, ale my jesteśmy z innej epoki i mamy prawo do własnego odczytania dzieła.

Dlaczego Giaur wydał się tak bliski polskim romantykom?

Z kilku względów:

Pierwszy to kwestia narodowowyzwoleńcza. Giaur rozpoczyna się żarliwą pochwałą walki o wolność, wspomnieniem świetności dawnej Grecji, która wolność utraciła. Polscy romantycy, dla których niewola ojczyzny była najważniejszym, bolesnym tematem, nie mogli tego nie podchwycić. Warto uświadomić sobie, że słynny, znany w całej Europie poeta, jakim jest wówczas Byron, opowiada się publicznie po stronie narodów uciśnionych. Cytat Byrona dotyczący Greków natychmiast przypadł do serca Polakom i stał się mottem narodowym. Chodzi o słowa: „Walka o wolność, gdy się raz zaczyna, z ojca dziedzictwem przechodzi na syna”.

Druga przyczyna to bunt jako jedna z konstruktywnych cech bohatera. Giaur występuje przeciw Turkowi – czyli wrogowi Grecji. Za nic ma legalizm, podporządkowanie się jakimkolwiek prawom. Takiego typu bohatera naród polski i jego duchowi przywódcy wówczas potrzebowali – dumnego, odważnego, silnego.

I trzecia przyczyna – utwór Byrona ucieleśnia ideały i tematy romantyczne – miłość wbrew światu, wolność, indywidualizm jednostki, mistycyzm, orientalizm. Jest swoistym drogowskazem dla rozwoju epoki, biblią dla jej twórców – także w Polsce. I dlatego podobny do Giaura będzie Konrad Wallenrod, w podobnym klimacie utrzymany będzie Ojciec zadżumionych, zbliżonym typem bohatera będzie Konrad z Dziadów.

Uwaga praktyczna do odpowiedzi
Nie mów o ww. utworach, jeśli nic o nich nie wiesz. Możesz zacząć od zdania ogólnego: Giaur okazał się bliski Polakom (lub stał się modny, ważny dla naszej kultury itp.), bo trafił na podatny grunt wynikający z sytuacji politycznej ówczesnej Polski.

Kiedy toczy się akcja utworu i skąd to wiadomo?

Wszelkie dane tego typu możemy wydedukować z tekstu i z komentarzy autora umieszczonych w Przedmowie i Objaśnieniach poety. Jednakże mamy do czynienia z dwoma płaszczyznami czasu. Pierwsza to usytuowanie całości zdarzeń w historii. Historia Giaura musiała wydarzyć się pod koniec XVIII wieku – wówczas „gdy Wyspy Jońskie ulegały panowaniu Rzeczpospolitej Weneckiej, i kiedy Arnauci na chwilę wyparci z Morei znowu po bezskutecznym wyparciu przez Moskalów zaczęli ją plądrować”. Tak objaśnia czas zdarzeń Byron w Przedmowie.

Aby rozszyfrować zagadkę, potrzebna jest wiedza z historii: musi to być po wojnie rosyjsko-tureckiej – czyli po 1774 roku. Z kolei jeszcze trwa panowanie Rzeczpospolitej Weneckiej – a kres jej położył Napoleon w roku 1797.To pozwala uściślić czas akcji. W Objaśnieniach z kolei przywołuje Byron „niedawną” historię mordu na kochankach syna niejakiej Muchtar. Pisze przy tym, że historia o Giaurze i Leili jest „dawniejsza”. Czyli należy cofnąć czas od chwili pobytu Byrona na Wschodzie na początku wieku XIX. Natomiast sam utwór rozgrywa się na przestrzeni kilku lat. Gdy widzimy po raz pierwszy Giaura pędzącego brzegiem morza – jest słynna noc bajramuj, wtedy znika Leila. Potem musi upłynąć jakiś czas – Hassan nie może znaleźć sobie miejsca w domu, Giaur przygotowuje zemstę. Po jej dokonaniu – co najmniej sześć lat, które spędził w klasztorze, a nie wiemy, czy przybył tam od razu po zabiciu Hassana. Akcja Giaura zatem ogarnia co najmniej siedem lat.

Uwaga praktyczna do odpowiedzi
Pytania tego typu sprawdzają wiedzę – zapewne poprzedzone są pracą na lekcji lub notatką. Takich danych nie wymyśli się pod tablicą, trzeba sobie przygotować pewne kompendium wiedzy o utworze. Do nich należą – czas i miejsce akcji, geneza, bohaterowie, główne tematy.

Wskaż cechy romantyczne Giaura.

•Powyższa akcja dzieje się w orientalnej scenerii podbitej przez Turków Grecji, atmosferę egzotyki podkreśla słownictwo: „bajram”, „ramazan”, „basza”, „dziryt”, „emir”, „derwisz”, „odaliska”. Wydarzenia rozgrywają się w tajemniczej atmosferze – wiele rzeczy jest tu niejasnych. Nie tylko imię i pochodzenie głównego bohatera, także liczne luki w jego życiu są niewiadomą, zabicie Leili odbywa się w dziwnych okolicznościach, wiele scen rozgrywa się nocą, wielu też musimy się domyślać.

Inną cechą jest indywidualizm Giaura, jego wyobcowanie i samotność podkreśla fakt, że przebywa wśród muzułmanów, ludzi obcych mu pod względem wyznania i kultury. Takie ukształtowanie bohatera to jedna z najważniejszych cech romantyzmu.

Możemy także mówić o mistycyzmie – jeśli pod uwagę weźmiemy spotkanie ze zjawą Leili, które przeżył bohater już w klasztorze, długo po jej śmierci, wizja odciętej ręki dręcząca Giaura. Klątwa muzułmanina, który wróży Giaurowi, że ten będzie upiorem.

Romantyczny jest nastrój utworu – tajemnicze strzępy wydarzeń, nastrój nocy, grozy, urwiska nadmorskie, wycie wiatru, opisy natury, grobów, ruin – to elementy przestrzeni uwielbiane przez romantycznych twórców.

Romantyczny jest także temat: nieszczęśliwej miłości, buntu Giaura przeciw światu, jego cierpień duchowych, a także moralna problematyka utworu.

Giaur to opowieść o miłości, zdradzie i zbrodni. Jej bohater żyje w świecie pełnym zła, sam jest tego zła sprawcą i ofiarą. Ta sprzeczność stanowi o romantycznej istocie utworu. Giaur jest samotnym, tajemniczym młodzieńcem, który znalazł się w Grecji opanowanej przez Turków. Nikt nie zna jego imienia ani przeszłości. Giaur – tym mianem określają Turcy innowiercę.

Do romantycznych tematów Giaura należy umiłowanie wolności – wspomnienie świetnej przeszłości Grecji i jej obecnego upodlenia.

Udowodnij, że Giaur jest typem bohatera bajronicznego.

Oto cechy postawy takiego bohatera:

dumnie odwraca się od świata;
jest jednostką wybitną, indywidualistą;
pogardza światem zwykłych ludzi;
buntuje się przeciw ustalonym konwenansom;
samotność, poczucie niezrozumienia przez przeciętnych ludzi;
tajemniczość.

Giaur właśnie taki jest. Nie znamy jego przeszłości ani imienia – to tajemniczość. Sam przeżywa swoje cierpienie, pogardza światem i wtedy, gdy kocha i chce porwać Leilę, i gdy się za nią mści. To on dyktuje kolejne zdarzenia – zabija, zdobywa majątek, decyduje się na klasztor. Nie może pogodzić się ze śmiercią ukochanej. Jest samotny, gdy rozpacza i w godzinie śmierci.

Uwaga praktyczna do odpowiedzi
Zacznij od refleksji: Giaur to postać, która właśnie kreuje typ bohatera bajronicznego. Trudno powiedzieć, że spełnia te cechy – on je właściwie dyktuje, bo tworząc Giaura, Byron stworzył właśnie typ, który naśladowali inni. Użyj więc słów „konstytuuje”, „staje się wzorcem”, nie zaś „spełnia cechy typu bajronicznego”.

Wyjaśnij – dlaczego mówi się o Giaurze, że jest utworem o dramacie jednostki wyobcowanej i samotnej.

Tą jednostką – wyobcowaną i samotną – jest (oczywiście) tytułowy Giaur. Milczący, wyalienowany nawet gdy przebywa w zakonie, nie bierze udziału w obrzędach religijnych, sytuuje się na uboczu. Giaur jest samotny, gdy walczy i gdy cierpi. Jest wyobcowany, bo znalazł się jako chrześcijanin w obcej sobie kulturze, w dodatku przeciwstawił się jej prawom, gdy pokochał Leilę i chciał z nią uciec. Inność Giaura podkreśla jego wygląd, a także tajemnica dotycząca imienia i przeszłości. Samotność – grób bez napisów. Dlaczego mówimy o dramacie? Bo Giaur przegrał. Spróbował stawić czoła światu, podjął walkę o swoją miłość – osiągnął tylko rozpacz i śmierć ukochanej. Próbował się zemścić. Też przegrał. Pozbawił Hassana życia – ale nie zdjął z siebie cierpienia, nie osiągnął też satysfakcji, by odnaleźć cierpienie na obliczu wroga. Zemsta nie przyniosła mu ulgi. Nie znalazł też spokoju w klasztorze, wyzwoleniem od tęsknoty i bólu okazała się właściwie śmierć. Jego los dowodzi, że jednostka silna, wyobcowana walcząca ze światem jest straszliwie samotna.

Uwaga praktyczna do odpowiedzi
Postaw pytanie, czy Giaur zawsze był samotny i wyobcowany? Nie. Wspomnienia z dzieciństwa dowodzą, że niegdyś w swoim świecie był szczęśliwy. Gdy planował ucieczkę z kochającą go Leilą, też nie był sam, choć był obcy w świecie islamu. Dramat bohatera tak naprawdę zaczyna się wraz z cierpieniem i bezradnością. Jest to zatem dramat klęski jednostki silnej i dumnej.

Sporządź notatkę na temat: Wpływ George’a Byrona na literaturę polskiego romantyzmu.

Wpływ Byrona na literaturę polską był ogromny. Adam Mickiewicz tłumaczył Giaura – podkreślając niepodległościowe idee utworu. Fascynowały czytelników podróże Childe Harolda i dzieje Korsarza. Dorobek twórczy Byrona tak samo jak jego osobowość stwarzały podwaliny romantyzmu polskiego. Byron poza tym był w Polsce modny – dyskutowano o nim w salonach, czytano jego utwory, stworzony przez niego typ osobowości uznany został za wzorcowy.

Bajronizm w literaturze polskiej

Naśladownictwo motywów tematycznych – w tym orientalizmu.

Przejęcie od angielskiego romantyka typu bohatera zwanego bajronicznym. To, że to człowiek na zewnątrz obojętny i nieczuły, w głębi duszy przeżywający tragedię – bardzo się odbiorcom podobało, czego nie mącił wcale fakt, że ma niejasną przeszłość, mści się lub walczy – nie zawsze uczciwie w sensie kodeksu moralnego.

Rozpowszechnienie gatunków literackich używanych przez Byrona, zwłaszcza powieści poetyckiej i poematu dygresyjnego. Powieści poetyckie na wzór Giaura lub Korsarza pisali wszyscy romantycy – przypomnijmy Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza. Poemat dygresyjny przejął i świetnie zaadaptował do polskich realiów Juliusz Słowacki (Beniowski).

Powiąż wstęp Giaura z sytuacją Polski.

Adam Mickiewicz jako tłumacz Giaura wykorzystał i wyeksponował każdą sugestię, aluzję do sytuacji własnej ojczyzny. Wstęp Giaura nadawał się do tego szczególnie. Jest to bowiem fragment niezależny, oderwany od głównego toku akcji. Poeta opisuje pejzaż Grecji, wskrzesza także jej wspaniałą przeszłość. Wspomnienia dawnej świetności, starożytnych bitew, męstwa, zwycięstw wydają się być bolesne i pełne goryczy przy świadomości, że obecnie Grecja jest w niewoli tureckiej, bierna, bezwolna i pokonana. Łatwo znaleźć analogię do sytuacji Polski.

Wstęp Giaura jest napisany jakby dla Polaków XIX wieku. Polska podobnie jak Grecja jest w niewoli, podzielona między trzech zaborców, i pozostały jej tylko wspomnienia o dawnej świetności. Mickiewicz nie omieszkał wykorzystać tak dogodnego tekstu, wyraźnie wyczuwamy adresata tego przekładu i jego cele: wzbudzić miłość do ojczyzny, żal za przeszłością, pragnienie wyzwolenia, bo:

Walka o wolność, gdy się raz zaczyna,
Z krwią ojca spada dziedzictwem na syna.

Tak brzmi przesłanie Adama Mickiewicza do Polaków. A tłumaczył Giaura już po upadku powstania listopadowego.

Wykaż, że w utworze Byrona występuje kilku narratorów.

W Giaurze mamy do czynienia z narracją wielogłosową, o zdarzeniach dowiadujemy się z kilku kanałów przekazu.

Początek – scenę, w której oszalały Giaur pędzi sam wybrzeżem i szuka swojej kochanki – opisuje zewnętrzny obserwator bohatera – muzułmanin. Opowiada o zachowaniu Giaura – i metaforycznie zwraca się do niego. Dowodzą tego słowa: „Nie znam cię, rodu twego nienawidzę, (…) Co cię obchodzi Bajram? po co czekać / Naszego święta lub uciekać? –”.
Scenę zatopienia Leili relacjonuje przewoźnik, który wynajął zabójcom łódź.
Sceny z domu Hassana, relacje z bitwy podaje niezależny trzecioosobowy narrator.
Relacje z klasztoru – portret Giaura w habicie mnicha, jego zachowanie poznajemy z relacji – jakby rozmowy przybysza, gościa klasztoru, który już kiedyś spotkał Giaura.
Narratorem jest sam Giaur, gdy przed śmiercią opowiada swoje życie mnichowi – dzięki temu na przykład relacje ze śmierci Hassana poznajemy z dwóch źródeł.

Wypunktuj cechy romantyczne utworu, krótko je scharakteryzuj.

orientalizm – akcja rozgrywa się na terenie Grecji, w klimacie kultury islamu. Tłem jest obyczajowość muzułmańska, w tekście pada wiele terminów wschodnich.
nastrój tajemniczości i grozy – w myśl romantycznych fascynacji niejasne są losy bohatera, kanwą opowieści są zdarzenia zbrodnicze, często rozgrywają się pod osłoną nocy.
temat miłości i wolności – ulubione tematy romantyczne są istotą utworu.
mistycyzm, irracjonalizm, fantastyka – wątek o upiorach oraz zjawa Leili ukazująca się Giaurowi w klasztorze.
profetyzm – przyjaciel Giaura przepowiedział mu przyszłość.
konstrukcja bohatera – silna, samotna jednostka odwrócona od świata i społeczeństwa. Typ bajroniczny, indywidualizm romantyczny.
gatunek literacki – romantyczna powieść poetycka.
ludowość – w utworze co raz pojawia się głos czy opinia gminu – na przykład opowieści i domysły na temat zaginięcia Leili. Sama opowieść pochodzi też z pieśni powtarzanych wśród mieszkańców Grecji. To typowo romantyczny chwyt i cecha utworów.
frenezja – zbrodnia, szaleństwo bohatera, namiętność, okrutne wątki zabójstwa Leili i walki Giaura z Hassanem – takimi frenetycznymi wątkami autor nasyca przestrzeń.
natura – piękno Grecji współtworzy nastrój utworu, natura w tekstach romantycznych przestaje być tłem, staje się siłą sprawczą, współodczuwajacą z bohaterami.

Wskaż obecność mistycyzmu i profetyzmu w utworze.

Profetyzm – to proroctwo, dar przepowiadania przyszłości, ważny motyw w romantycznych utworach. Pojawia się w Giaurze, w chwili gdy tytułowy bohater czyni przedśmiertne wyznanie. Wspomina wówczas swojego przyjaciela, który przepowiedział jego los. Mówiąc o Hasanie, mówi też Giaur: „on zginął słusznie zrządzeniem wyroków/ on wiedział o tym od swoich proroków”, co tłumaczy Byron w Objaśnieniach: „W wielu krajach na przykład w Szkocji są ludzie którzy mają posiadać wzrok podwójny Szkocji: przewidywać przyszłe wypadki. W Turcji są niektórzy obdarzeni duchem prorockim i słyszący przyszłe postrzały”.

Mistycyzm – romantycy wierzyli w możliwość kontaktu ze światem duchów i bóstw. Sceny mistyczne – tak popularne w romantyzmie to sceny wizji, spotkań z duszami zmarłych, zjawami, postaciami nadnaturalnymi. Najważniejszą sceną mistyczną Giaura jest widzenie bohatera, gdy zjawiła mu się Leila, o czym opowiada przed śmiercią. Mówi:

Wtenczas – widziałem, Ojcze – tak – tu była!
Widziałem dobrze – postała – odżyła (…)
I porwałem się z łoża i objąłem,
I cóż do mego łona przycisnąłem?
Cień był w objęciu bez tchu i bez życia
Sercem nie czułem wzajemnego bicia
Lecz to Leila! To jej postać była!

Giaur odczytuje zjawę jako ratunek, zwiastun jego śmierci i rzeczywiście umiera. Jest w utworze jeszcze inny wątek potwierdzający romantyczną skłonność do mistycznych tematów – mianowicie podjęty temat upiorów. Los upiora wróżą Giaurowi Turcy (731), a Byron tłumaczy: „wiara w upiory powszechna na Wschodzie. Turcy zwą je wardulacha”. Wiemy też, że upiory zagoszczą w polskiej literaturze romantycznej (Dziady Mickiewicza).

Lecz wprzód zostaniesz na ziemi upiorem
I trup twój, z grobu wyłażąc wieczorem,
Pójdzie nawiedzać krainę rodzinną
Powinowatych spijać krew niewinną

– słowa narratora opowiadającego o zabiciu Hassana.

Na czym polega orientalizm „Giaura”? Przytocz i objaśnij sześć terminów orientalnych, podaj przykłady obyczajowości.

Orientalizm to fascynacja romantyków Wschodem, jego kulturą i obyczajami. W tekście wyrażać się może w różny sposób – poprzez umieszczenie akcji w orientalnej scenerii, wykorzystanie legend i opowieści Wschodu, opis krajobrazu czy też wykorzystanie tamtejszego słownictwa. W Giaurze znajdziemy wszystkie powyższe metody. Nawet tytuł – Giaur – niewierny – to słowo muzułmańskie. Narracja przebiega w dużej części z ust tureckiego narratora. Wszystko rozgrywa się na terenie Grecji, obowiązują tu muzułmańskie obyczaje i święta. Na przykład zaginięcie Leili ma miejsce w noc bajramu. Jej utopienie nie jest wyjątkiem – to zwykła u Turków kara dla niewiernych żon. Leila jest jedną z wielu żon Hassana, mieszka w haremie – to także zwyczaj muzułmański.

Terminy:

Ramadan – post Turków zakończony świętem bajramu
Turban – muzułmańskie nakrycie głowy
Harem – mieszkanie tureckich żon
Salem – tureckie pozdrowienie
Minaret – świątynia muzułmańska
Koran – święta księga muzułmanów
Fakir, derwisz – mnich, wędrowiec mahometański

Wypisz cytaty, w których autor mówi o wolności i nawołuje Greków do czynu. Jaką analogię do polskiej sytuacji odnajdujesz?

Cytaty:

• Walka o wolność gdy się raz zaczyna
Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna,
Sto razy wrogów zachwiana potegą,
Skończy zwycięstwem.

• Dosyć jest wiedzieć – że nikt nie zagrzebie
Ducha swobody – chyba on sam siebie –
Bo własne tylko upodlenie ducha
Ugina szyję wolnych do łańcucha

• Ojczyzno mężów nieśmiertelnej chwały!
Każda dolina, każdy wierzch twej skały,
Jakże pamiętne! Bo każde z nich było
Kolebką swobód lub sławy mogiłą

• Wstań niewolniku podły, wstań na chwilę
Powiedz ten wąwóz czy nie Termopile?
Powstań! te dawne zapomniane boje
Odnów i przywłaszcz, to dziedzictwo twoje!

• Daremnie Wolność tylekroć zaklina
Aby skruszyli jarzmo poganina,
By kark podnieśli, zgięty łańcuchami!
Nie – Grecy! – nie mam litości nad wami.

Analogia do sytuacji narodu polskiego jest jasna, rozwija się we wszystkich trzech aspektach: znakomitej pełnej chwały przeszłości, i we współczesnej romantykom sytuacji, gdy Polska znajduje się pod zaborami, także śmiało można odnieść do Polaków apel do walki o wolność swojej ojczyzny, co zresztą wielcy romantycy będą czynić. Podobny w wymowie jest na przykład Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego – poeta odwołuje się do świetności Grecji, porównuje Polakowi do obrońców Cheronei, wzywa rodaków do walki. Oczywiście Byron pisząc Giaura, nie miał na myśli Polaków, ale dla naszego społeczeństwa przekaz był jednoznaczny.

Wypracowania

Giaur a Werter – dwaj bohaterowie romantycznej Europy Co ich różni co łączy?

Jak zacząć?

Od przedstawienia literackich adresów postaci i ich kulturowych ról
Werter – bohater niemieckiego preromantyzmu, jest bohaterem powieści w listach autorstwa Goethego – „Cierpienia młodego Wertera”. Giaur – tytułowym bohaterem powieści poetyckiej Byrona. Pierwszy prezentuje typ bohatera werterowskiego, drugi to postać bajroniczna.

Od stwierdzenia faktu
Werter i Giaur to dwaj najważniejsi w romantyzmie europejskim bohaterowie. Pierwszy – z początku epoki, drugi już w jej rozkwicie. Ich rola wykroczyła poza ramy literackie – wpłynęła na kulturę epok – obyczajowość, modę, światopogląd.

W rozwinięciu

Cechy podobne
Młodość, bunt, niezgoda na normy i konwenanse świata, które uniemożliwiają szczęśliwy rozwój miłości, samotność, wrażliwość, miłość jako najważniejszy motor postępowania, ubóstwianie swojej wybranki – Lotty w przypadku Wertera, Leili w przypadku Giaura.

Cechy odmienne
Przestrzeń – Werter przeżywa tragedię w swoim środowisku, Giaur w zupełnie obcym mentalnie, kulturowo i wyznaniowo (orientalizm, którego nie ma w Cierpieniach…). Aktywność bohatera – Werter cierpi bólem świata, kocha, ale nie wyznaje swojej miłości, nie walczy o nią. Wszystko kończy się na westchnieniach, poczuciu jedności dusz, bohater decyduje się wyeliminować z gry swoją osobę. Giaur walczy – chce porwać Leilę, chce pomścić jej śmierć. Finał – Werter popełnia samobójstwo – Giaur wyraźnie mówi, że tego nigdy by nie zrobił. Losy ukochanej – Lotta wychodzi za mąż, Leila zostaje zamordowana. Profil moralny bohatera – Werter właściwie jest bardzo przyzwoitym, dobrym człowiekiem – nawet fakt, że Lotta była już czyjąś narzeczoną, powstrzymał go od walko o nią. Giaur nie miał wątpliwości – dla miłości nie wahał się porwać, zabić, zemścić się…

Postacie różnią się cechami kreacji – o Giaurze nie wiadomo nic – to podstawowa cecha konstrukcji, jaką jest bohater bajroniczny; Werter nie jest tak tajemniczy – prezentuje typ werterowski.

Wnioski końcowe

Najlepiej zakończyć własną opinią. Kogo wolisz? Kto Ci bardziej przypadł do gustu? Giaur – odważny, lecz zdolny do zbrodni, czy wrażliwy, pokonany przez rzeczywistość Werter?

Giaur Byrona utworem o wielkiej miłości.

Postaw tezę
Rzeczywiście miłość Giaura do Leili, ale i Hassana do swojej branki jest głównym tematem utworu.

Udowodnij to
Miłość dyktuje splot zdarzeń, determinuje losy bohaterów, prowadzi do zbrodni i śmierci. Jej ofiarami są Leila, Hassan, wreszcie sam Giaur.

Zastanów się, jaka definicja miłości wynika z utworu
Miłość zdaje się być siłą wszechogarniającą, kierującą ludzkim życiem i skłaniającą do najstraszliwszych czynów. Czy jest więc siłą złą? Tylko wtedy, gdy kochającym się szczerze ludziom staje na przeszkodzie świat – zazdrość, obyczaj, konwenans. Zwróć uwagę, że miłość ta jest romantyczna, nieszczęśliwa, niespełniona.

Postaw problem
Czy według Byrona człowiek ma prawo do miłości ponad religię, pochodzenie, konwenanse świata? Czy powinien o swoją miłość walczyć? Odpowiedź brzmi – tak, ale cena za tę walkę może być bardzo wysoka.

Zacytuj
Według Giaura:

Zaiste miłość jest świętym pożarem
Iskrą zatloną w ogniach nieśmiertelnych,
Aniołów dobrem, wszechmocnego darem
Balsamem rajskim dla serc skazitelnych.
Serce zbyt czułe do kochania skłonne
Lecz nie zna co to kochanie dozgonne (…)
A twarde serce gdy miłość skaleczy,
Tej rany nigdy już czas nie uleczy.

Zakończ

Miłość to nieśmiertelny temat w kulturze ludzkiej. Wielu przed Byronem podejmowało ten temat. Co czyni to ujęcie niezwykłym? Giaur opowiada o miłości utraconej, Byron skupia się tylko na sile rozpaczy po stracie ukochanej osoby. Nawet dla tak silnej osobowości jak Giaur – potem nie ma już nic. Takie ujęcie robi wrażenie.

Giaur utworem o zemście i zbrodni.

Postaw tezę potwierdzającą założenie tematu
Giaur jest dziełem o zemście i zbrodni, łatwo to będzie udowodnić. Dodaj własną refleksję – dzieje bohaterów udowadniają, że zło rodzi zło, a nienawiść rujnuje ludzkie życie.

Zestaw dowody

Kto się mści:
– Hassan na Leili za niewierność,
– Giaur na Hassanie za śmierć Leili.

Kto popełnia zbrodnię:
– Hassan zabijając żonę,
– Giaur zabijając Hassana.

W myśl praw tureckich również Giaur i Leila – dopuszczają się zdrady, usiłując uciec razem. Mamy do czynienia z pogwałceniem praw i zabójstwem.

Postaw problem
Czy ktokolwiek może być uniewinniony? Ofiarą wydaje się Leila, ma na sumieniu tylko miłość wbrew prawu – trudno nazwać to zbrodnią. Ale Hassan i Giaur są zabójcami, motywem ich działań jest zemsta.

Co jest efektem
Zło rodzi zło, zemsta Hassana pociąga zemstę Giura. W rezultacie mamy trzy zmarnowane życia, trzy śmierci, nieszczęście i rozpacz.

Podsumuj
Jeśli utwór jest o zemście i zbrodni, to prowadzi do jakichś wniosków. Oto zemsta nie przynosi ulgi, a zbrodnia prowadzi do zniszczenia. Nawet gdy motorem zdarzeń jest wielka szczera miłość.

Wyobraź sobie testament sporządzony przez Giaura i spisz go.

Próbuj zachować formę testamentu – pisz w pierwszej osobie, wciel się w Giaura. „Ja, Giaur, z dalekich stron, chrześcijańskiego wyznania zdrowy na ciele i umyśle w ostatniej godzinie życia zostawiam…”.

Co mógł mieć Giaur? Może nie cały majątek oddał zakonowi? Może pozostawił w ojczyźnie dziedzictwo i rodzinę? Może chciał powierzyć komuś słynnego czarnego konia? Tu można puścić wodze fantazji – Giaur wspomina szczęśliwe dzieciństwo, siostrę, rodziców. Pochodził raczej z zamożnej rodziny – może w ostatniej chwili myśli o pałacowym ogrodzie?

Zwróć uwagę na sprawy ducha. W testamencie można przekazać myśl, tajemnicę, polecenie… Może pragnął, by pamiętano o Leili i spisano tę historię? Lub przekazał przestrogę, by nie mścić się, bo zemsta nie odwróci biegu zdarzeń.

Odwołaj się do chwili, w której Giaur powierza przyjacielowi pierścień. Można nadać pracy formę kontynuacji tej sceny.

Zakończ prośbą o pamięć lub modlitwę za umierającego bohatera.

Wypunktuj cechy romantyczne utworu, krótko je scharakteryzuj.

orientalizm – akcja rozgrywa się na terenie Grecji, w klimacie kultury islamu. Tłem jest obyczajowość muzułmańska, w tekście pada wiele terminów wschodnich.
nastrój tajemniczości i grozy – w myśl romantycznych fascynacji niejasne są losy bohatera, kanwą opowieści są zdarzenia zbrodnicze, często rozgrywają się pod osłoną nocy.
temat miłości i wolności – ulubione tematy romantyczne są istotą utworu.
mistycyzm, irracjonalizm, fantastyka – wątek o upiorach oraz zjawa Leili ukazująca się Giaurowi w klasztorze.
profetyzm – przyjaciel Giaura przepowiedział mu przyszłość.
konstrukcja bohatera – silna, samotna jednostka odwrócona od świata i społeczeństwa. Typ bajroniczny, indywidualizm romantyczny.
gatunek literacki – romantyczna powieść poetycka.
ludowość – w utworze co raz pojawia się głos czy opinia gminu – na przykład opowieści i domysły na temat zaginięcia Leili. Sama opowieść pochodzi też z pieśni powtarzanych wśród mieszkańców Grecji. To typowo romantyczny chwyt i cecha utworów.
frenezja – zbrodnia, szaleństwo bohatera, namiętność, okrutne wątki zabójstwa Leili i walki Giaura z Hassanem – takimi frenetycznymi wątkami autor nasyca przestrzeń.
natura – piękno Grecji współtworzy nastrój utworu, natura w tekstach romantycznych przestaje być tłem, staje się siłą sprawczą, współodczuwajacą z bohaterami.

Wskaż obecność mistycyzmu i profetyzmu w utworze.

Wtenczas – widziałem, Ojcze – tak – tu była!
Widziałem dobrze – postała – odżyła (…)
I porwałem się z łoża i objąłem,
I cóż do mego łona przycisnąłem?
Cień był w objęciu bez tchu i bez życia
Sercem nie czułem wzajemnego bicia
Lecz to Leila! To jej postać była!

Lecz wprzód zostaniesz na ziemi upiorem
I trup twój, z grobu wyłażąc wieczorem,
Pójdzie nawiedzać krainę rodzinną
Powinowatych spijać krew niewinną

– słowa narratora opowiadającego o zabiciu Hassana.

Na czym polega orientalizm Giaura? Przytocz i objaśnij sześć terminów orientalnych, podaj przykłady obyczajowości.

Orientalizm to fascynacja romantyków Wschodem, jego kulturą i obyczajami. W tekście wyrażać się może w różny sposób – poprzez umieszczenie akcji w orientalnej scenerii, wykorzystanie legend i opowieści Wschodu, opis krajobrazu czy też wykorzystanie tamtejszego słownictwa. W Giaurze znajdziemy wszystkie powyższe metody. Nawet tytuł – Giaur – niewierny – to słowo muzułmańskie.

Narracja przebiega w dużej części z ust tureckiego narratora. Wszystko rozgrywa się na terenie Grecji, obowiązują tu muzułmańskie obyczaje i święta. Na przykład zaginięcie Leili ma miejsce w noc bajramu. Jej utopienie nie jest wyjątkiem – to zwykła u Turków kara dla niewiernych żon. Leila jest jedną z wielu żon Hassana, mieszka w haremie – to także zwyczaj muzułmański.

Terminy:

Ramadan – post Turków zakończony świętem bajramu
Turban – muzułmańskie nakrycie głowy
Harem – mieszkanie tureckich żon
Salem – tureckie pozdrowienie
Minaret – świątynia muzułmańska
Koran – święta księga muzułmanów
Fakir, derwisz – mnich, wędrowiec mahometański

Wypisz cytaty, w których autor mówi o wolności i nawołuje Greków do czynu. Jaką analogię do polskiej sytuacji odnajdujesz?

Cytaty:

Walka o wolność gdy się raz zaczyna
Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna,
Sto razy wrogów zachwiana potegą,
Skończy zwycięstwem.

Dosyć jest wiedzieć – że nikt nie zagrzebie
Ducha swobody – chyba on sam siebie –
Bo własne tylko upodlenie ducha
Ugina szyję wolnych do łańcucha

Ojczyzno mężów nieśmiertelnej chwały!
Każda dolina, każdy wierzch twej skały,
Jakże pamiętne! Bo każde z nich było
Kolebką swobód lub sławy mogiłą

Wstań niewolniku podły, wstań na chwilę
Powiedz ten wąwóz czy nie Termopile?
Powstań! te dawne zapomniane boje
Odnów i przywłaszcz, to dziedzictwo twoje!

Daremnie Wolność tylekroć zaklina
Aby skruszyli jarzmo poganina,
By kark podnieśli, zgięty łańcuchami!
Nie – Grecy! – nie mam litości nad wami.

Giaura można wykorzystać przy pisaniu następujących tematach prac:

Bohaterowie przegrani – jakie przyczyny zdecydowały o ich klęsce?
Tu można zestawić Giaura z Werterem, panią Bovary, Gustawem-Konradem, Wokulskim. Istotne – na czym polegała ich przegrana? W przypadku Giaura klęska jest dwustopniowa – najpierw traci ukochaną i nie udaje się jego plan, potem zemsta, której dokonuje, nie przynosi mu ulgi. Warto zwrócić uwagę, że w powyższym zestawie wszystkie postacie targnęły się na swoje życie, jedynie Giaur – nie. Opowiadając swoje życie, zaznaczył, że zaznał w życiu wiele szczęścia i rozkoszy i wszystko oddałby za ocalenie ukochanej.

Miłość siłą niszczącą czy budującą w życiu człowieka?
Wielu zniszczyła – zestaw bohaterów mógłby być identyczny z powyższym. Ale Giaur zapytany o najwyższą wartość wskazałby miłość – z tego na pewno by nie zrezygnował. Jest też w literaturze sporo dowodów na budującą siłę miłości – począwszy od słynnego hymnu św. Pawła z Tarsu. Pięknie potwierdza ją powieść Bułhakowa – Mistrz i Małgorzata – zestawienie z tą lekturą byłoby bardzo interesujące.

Rozrachunek z własnym życiem. Motyw testamentu, ostatniej woli, przekazania dziedzictwa
Narzuca się zestawienie z polskim dziełem i spowiedzią Jacka Soplicy. Tam – wszystko zostaje wyjaśnione, a umierający prosi wroga o pojednanie. Tu – niewiele się wyjaśnia, a bohater nie żałuje swoich czynów. Ważna w takich przypadkach jest atmosfera, podniosły nastrój chwili, gdy śmierć zamyka czyjeś życie. Z reguły umierający składa prośby, pozostawia wskazówki dotyczące testamentu – w przypadku Giaura chodzi o przekazanie przyjacielowi z lat dziecinnych pierścienia. Jeśli mowa o testamentach i ostatniej woli – warto pamiętać o Wielkim testamencie Villona i wierszu Słowackiego – polskiego romantyka Testament mój. W obu utworach poeci pozostawiają potomnym dziedzictwo duchowe.

Bohaterowie zbuntowani w literaturze
Jest ich sporo – Antygona – przeciw bezdusznemu prawu, Edyp – przeciw woli bogów, romantycy – przeciw niewoli kraju, konwenansom świata, tyranii, w literaturze współczesnej wskazać można Artura z Tanga Mrożka, zbuntowanego przeciw modelowi życia rodziców. Postacią zbuntowaną jest także szatan – o czym dobrze pamiętać przy wartościowaniu zbuntowanych – bunt nie zawsze oznacza wartość pozytywną! I w przypadku Giaura jego postawa może zostać poddana dyskusji – chociaż jest to bunt przeciw światu w obronie miłości.

Motywy orientalne (egzotyka) w literaturze polskiej i europejskiej
Giaur będzie tu lekturą bardzo dobrą, epoka też. Romantycy z upodobaniem wprowadzali orientalizm do dzieł. Literatura polska też sięga po wschodnie motywy – Sonety krymskie Mickiewicza, Arab, Ojciec zadżumionych Słowackiego, bardzo ciekawe są baśniowe Klechdy sezamowe Bolesława Leśmiana.

Sceny pojedynków, walki, zabójstwa w dziełach literackich
Byron wyjątkowo dynamicznie opisuje scenę ataku Giaura na drużynę Hassana w górach, walkę, a potem pojedynek głównych bohaterów. Obaj stają do boju chętnie, obaj chcą pomścić Leilę, walka jest uczciwa, choć to Giaur przygotował zasadzkę. Można zestawić i porównać z pojedynkiem Hektora z Achillesem, z walką Kmicica i Wołodyjowskiego. Są to sceny batalistyczne – rolę odgrywa plastyka opisu, zachowanie walczących, finał.

Motyw zemsty w utworach literackich
Zemsta nie jest dobrym doradcą – literatura zdaje się potwierdzać tę tezę. Giaurowi nie przyniosła pociechy – nie przywraca bowiem strat, a mnoży ofiary. Podobnie dzieje się w przypadku Jacka Soplicy, który mści się na Stolniku – nie zaznaje ulgi, a skazuje się na miano zdrajcy. Przy takiej prezentacji warto przytoczyć fragment Dziadów części III (scena więzienna) jako przykład rodzaju zemsty usprawiedliwionej przez romantyków:
– Tak! zemsta, zemsta, zemsta na wroga,
Z Bogiem i choćby mimo Boga!

Tajemnica – jej rola w dziełach literackich
Twórcy lubią tajemnice – i to nie tylko romantyczni! Nic tak nie zachęca odbiorców do czytania jak tajemnica bohaterów, domostw czy miejsc. Z reguły w końcu dzieła tajemnica się wyjaśnia.
- W Giaurze nie do końca – z wcześniejszej przeszłości bohatera zostaje uchylony zaledwie rąbek.
- W Konradzie Wallenrodzie Mickiewicza tajemniczość postaci odgrywa dużą rolę – ale wątki i luki w końcu układają się w spójną całość.
- Podobnie wyjaśnia się tajemnica Księdza Robaka w Panu Tadeuszu.
- Tajemnica jest często centralnym chwytem kompozycji w powieściach gotyckich – na przykład Dziwne losy Jane Eyre, pióra Charlotte Brontë – tu tajemnicą bohatera okazuje się ukryta obłąkana żona.
- Nie stroni od tajemnic powieść realistyczna – tajemnicza jest postać Ołży-Śmierci Balzaka, dalsze losy Wokulskiego z Lalki Prusa…

Przykładów literackich jest sporo – warto natomiast zwrócić uwagę na funkcję, jaką odgrywa tajemnica w dziele – zwłaszcza przy tak sformułowanym temacie. Bywa sposobem na uzyskanie odpowiedniej atmosfery, wątkiem pobocznym – wówczas uatrakcyjnia fabułę, a bywa też głównym czynnikiem i stymulatorem akcji.

Zobacz:

Przedstaw skrót zdarzeń Giaura Byrona

Napisz charakterystykę porównawczą Jacka Soplicy i Giaura

Giaur – kartkówka

O czym jest Giaur Byrona, co świadczy o romantyzmie tego utworu?

Giaur – George Byron

Giaur i Werter – kultowi bohaterowie romantyzmu. Jakie ideały epoki uosabiają swoją postawą?