Metamorfoza jako kluczowy moment biografii bohatera romantycznego. Omów problem, odwołując się do konkretnych postaci literackich.
Przemiana jest jednym z najbardziej popularnych motywów literackich. Już w starożytności rozumiana była jako podstawowa zasada ludzkiego życia (Owidiusz: Metamorfozy). Warto pamiętać o tym, że w romantyzmie metamorfozie uległ nie tylko bohater literacki, ale także sama epoka.
Inne, pokrewne tematy
- Metamorfozy bohaterów literackich
- Czy możliwa jest według Ciebie całkowita przemiana człowieka? Odpowiedź poprzyj przykładami z historii literatury.
Przydatne sformułowania
- Mimo tego, że romantyczny bohater z kochanka staje się bojownikiem, miłość płonie w nim z tą samą siłą – jej obiektem jest już jednak nie kobieta, ale ojczyzna.
- Konieczność zastąpienia bohatera werterowskiego bohaterem bajronicznym wynikała z potrzeby stworzenia literatury użytecznej narodowi, innymi słowy literatury patriotycznej.
- Romantyczna przemiana to dojrzewanie jednostki, osiąganie przez nią wyższego stanu świadomości i poczucia odpowiedzialności za zbiorowość.
Analiza tematu
Zagadnienie to dotyczy specyficznej metamorfozy typu bohatera wczesnoromantycznego, która dokonała się na gruncie polskim. W skrócie: typ werterowski stał się typem bajronicznym. Przez Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego werterowskie samobójstwo zostało wykorzystane do zabicia duszy romantycznego kochanka w bohaterze literackim i zastąpienia jej duszą bojownika walczącego o wolność Polski.
Propozycje wstępu
Możliwość 1
Zacznij od zdefiniowania pojęcia przemiany romantycznej. Zaznacz, że polega ona na ewolucji bohatera werterowskiego – romantyczny kochanek staje się aktywnie działającym bojownikiem o wolność ojczyzny. Zwróć uwagę na to, że jest to przemiana charakterystyczna dla romantyzmu polskiego – wynika ona oczywiście ze specyficznej sytuacji, w jakiej znajdowała się nasza ojczyzna. Metamorfoza bohatera literackiego była tak naprawdę metamorfozą samego romantyzmu – wewnętrznym rozrachunkiem epoki. Bohatera werterowskiego, który stanie się bohaterem bajronicznym, odnajdziesz w Dziadach Adama Mickiewicza, Kordianie Juliusza Słowackiego oraz Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego.
Możliwość 2
Spójrz na przemianę bohatera literackiego w nieco szerszym kontekście – możesz sięgnąć do wcześniejszych epok literackich. Zastanów się, dlaczego bohaterowie literaccy tak często przechodzili metamorfozę. Być może wynika to z ludzkiej potrzeby do nieustannego stawania się lepszym. Człowiek nie jest przecież przez całe życie jednakowy – ciągle zmienia się, uczy, dojrzewa – tak samo jak otaczający go świat. Przemiana bohatera romantycznego została niejako wymuszona przez okoliczności historyczne. W zniewolonej Polsce werterowski kochanek był zupełnie nie na miejscu – społeczeństwo potrzebowało bohatera działającego, a obowiązkiem pisarzy (pretendujących do miana wieszczów) było mu go dać.
Propozycje rozwinięcia
Możliwość 1
Początek rozwinięcia poświęć historycznemu spojrzeniu na dwa typy bohaterów romantycznych.
- Chronologiczne pierwszeństwo należy się, oczywiście, bohaterowi werterowskiemu – wywarł on wpływ na same początki romantyzmu, będąc niejako wizytówką epoki Sturm und Drang. Cierpienia młodego Wertera Goethego to książka, która stworzyła romantyzm. Kilkadziesiąt lat później, już w XIX wieku powstaje jednak w Anglii typ bohatera zupełnie przeciwny delikatnemu Werterowi – Giaur Byrona.
- Bohater bajroniczny to postać niezwykle tajemnicza – o jego życiu nie wiemy nic – widzimy go tylko podczas samotnej walki, jaką podejmuje, aby pomścić śmierć ukochanej. Wertera kochanka opuściła sama, Giaurowi została zabrana. Do roku 1832 – czyli do czasu kiedy Mickiewicz napisał III część Dziadów – oba typy bohaterów funkcjonowały równolegle – bohatera werterowskiego znajdziemy w II części Dziadów, bohatera bajronicznego w powieściach poetyckich twórców ze szkoły ukraińskiej i Konradzie Wallenrodzie. Bohater mickiewiczowskich Dziadów jako pierwszy przechodzi przemianę – Gustaw – kochanek staje się Konradem – samotnym bojownikiem o wolność Polski. Już nie jest wzdychającym i skłonnym do nostalgii romantykiem – jego dewizą stało się działanie – zamierza stanąć na czele narodu i poprowadzić go do walki. Identyczną przemianę przechodzi Kordian – bohater dramatu Juliusza Słowackiego. Słowacki jednak polemizuje z Mickiewiczem – według niego romantyczny bohater jest niezdolny do czynu – Kordianowi nie udaje się przecież zabić cara. Do podobnych co Słowacki wniosków dochodzi Zygmunt Krasiński w Nie-Boskiej komedii – Hrabia Henryk, który także z romantycznego pety zmienia się w przywódcę – przegrywa z rewolucjonistami, a walka, którą toczył, okazuje się być całkowicie pozbawiona sensu.
Bohater werterowski
Odrzucony przez kochankę popełnia samobójstwo. Jest indywidualistą stającym w konflikcie z nierozumiejącym go społeczeństwem. Nad rozum przedkłada uczucie, wierzy w „czystą” miłość, łączącą kochanków nawet po śmierci. Wzdycha, rozpacza – typ zupełnie niezdolny do działania.
Bohater bajroniczny
Kiedyś kochał i był kochany, jednak jego szczęście legło w gruzach – ukochana została zabita lub zmuszona do poślubienia innego. Życie bohatera bajronicznego poświęcone jest krwawej zemście. To także indywidualista – walczy zawsze sam, nie oglądając się na nic, ani na nikogo.
Możliwość 2
Spróbuj odpowiedzieć na pytanie: jaki cel miała metamorfoza bohatera romantycznego? W rozwinięciu pracy wykorzystaj przede wszystkim Dziady Adama Mickiewicza. „Umarł Gustaw, narodził się Konrad” – pisze poeta. Słowa te należy rozumieć: umarł romantyczny kochanek, a narodził się poeta – wieszcz, przywódca narodu. Po Dziadach w pełni rozkwita epoka „romantyzmu wojującego”, bohater literacki staje się bohaterem wszystkich Polaków, a nie tak jak Werter – ideałem młodych, rozkochanych poetów. Możesz powiedzieć, że metamorfoza Gustawa jest metaforą dojrzewania samego romantyzmu, epoka zaczęła stawiać sobie inne, poważniejsze cele. Werter i Gustaw stali w opozycji do społeczeństwa – byli indywidualistami i egoistami. Konrad pragnie się poświęcić dla zbiorowości, złożyć z siebie ofiarę na ołtarzu ojczyzny. Zwróć uwagę, że przemiana bohatera nie oznacza oczywiście zupełnego odejścia od wcześniej obranej poetyki romantycznej. Konrad pozostanie niezrozumianym indywidualistą, człowiekiem skazanym na samotną walkę. Nie porzuci także miłości – jego kochanką stanie się ojczyzna. W tym podobny jest, rzecz jasna, do Giaura – mściciela, który pragnie pomścić krzywdę swojej ukochanej.
.
Propozycje zakończenia
Możliwość 1
Zwróć uwagę na pesymistyczne i sceptyczne wnioski, do jakich doszli poeci romantyczni. Ich recepta na niepodległość okazała się nieskuteczna, metamorfoza bohatera literackiego nie wystarczyła. On sam nie jest zdolny do czynów prawdziwie wielkich (Słowacki), naród zaś nie jest gotowy na podjęcie zwycięskiej walki (Krasiński).
Możliwość 2
Podkreśl doniosłość romantycznej przemiany bohatera literackiego. To dzięki niej Mickiewicz, Słowacki i Krasicki stali się wieszczami narodu. Ich dzieła wywarły wielki wpływ na polski patriotyzm, który do dziś chyba jeszcze nosi „płaszcz Konrada” (sformułowanie Antoniego Słonimskiego z wiersza Czarna wiosna).
Zobacz: