Przykłady:
- Ariosto
- Don Kichot
- Ofelia
- Lady Makbet
- Maria z Nie-Boskiej komedii
- Harry Haller z Wilka stepowego
- Myszkin z Idioty Dostojewskiego
Sformułowania tematów:
- Życie ludzkie jest mieszanką szaleństwa i rozsądku. Wskaż, w jakim stopniu wpływały one na postępowanie wybranych bohaterów literackich.
Kim są szaleńcy?
Według racjonalistów – to chorzy ludzie, którymi trzeba się opiekować. Ale nie według romantyków: w tej epoce szaleństwo i obłęd postrzegano jako niezwykły dar, swojego rodzaju boskość, cenioną odmienność od reszty pospólstwa. Poprzez szaleńców Bóg lub opatrzność mogą ujawnić przyszłość, obłęd jest umotywowaniem scen mistycznych.
- Kiedy oszalała Maria, żona Hrabiego Henryka (Nie-Boska komedia), stała się też poetką i miała moc, by uczynić poetą syna.
- Stan Gustawa-Konrada podczas wygłaszania monologu Wielkiej Improwizacji jest przez niektórych interpretowany jako atak szaleństwa.
- Wariaci z Kordiana w sposób oczywisty obrazują romantyczne pojęcia (np. szaleniec podtrzymujący niebo, by uchronić ludzkość).
- Szaleńcy Szekspira nie mają tej mocy, ani aury świętości. Ofelia oszalała z nieszczęśliwej miłości, Lady Makbet nie zniosła psychicznie swoich czynów. Ich szaleństwo oznacza koniec istnienia, zresztą obie popełniły samobójstwo.
- Zupełnie wyjątkowym szaleńcem jest Don Kichot. Autor chciał go wyśmiać, pokazać zły wpływ romansów rycerskich na umysł ludzki – tymczasem stworzył ponadczasową postać szaleńca mądrzejszego niż rozsądni, racjonalnie myślący obywatele. Don Kichot walczący z wiatrakami stał się wzorem pozytywnym i lubianym, choć traktuje się go z odrobiną politowania.
Osoby oczytane, znające Idiotę Dostojewskiego lub Wilka stepowego Hermana Hessego, powinny to wykorzystać.
- Książę Myszkin to specyficzny idiota (w pewnym sensie podobny do Don Kichota) i choć powraca z psychiatrycznej kuracji w Szwajcarii, a potem tam znów wróci, jego „idiotyzm” polega na czymś zupełnie innym. Jest dobry i niewinny – słowem jest idiotą.
- Innym obłąkańcem, odszczepieńcem i samotnikiem jest bohater Wilka stepowego Harry Haller – erudyta i miłośnik kultury. Niepogodzony z mieszczańskim światem ucieka w stany wywołane alkoholem, popada w depresje. To jeszcze nie szaleństwo. Ale to on otrzymuje prawo wstępu do „teatru magicznego – tylko dla obłąkanych”.
Wskazówki przydatne podczas pisania:
- Pisanie o szaleńcach musi mieć jakiś sens. Nawet jeśli temat wymagałby tylko prezentacji obłąkańców literatury, nie unikniemy porównań i ocen, własnego spojrzenia na postać, pytania, co wynika z tego, że bohater jest szaleńcem. Jest to bowiem pewien chwyt: opisując bohatera obłąkanego, można na przykład inaczej opisać świat, wyeksponować lub ukryć jakieś prawdy czy realia. Temat szaleńca zwiększa atrakcyjność dzieła: ludzkość zawsze interesowała się i obawiała „innych”.
- Szaleństwo, obłąkanie – czym właściwie jest? Co to znaczy, że ktoś jest nienormalny? Najprościej mówiąc: różni się od ogółu. Odbiega od uznanych ogólnie norm zachowania, inaczej interpretuje świat. Zauważmy, że to bardzo pojemna definicja, mieści się w niej nieszkodliwy dziwak i groźny maniak. To też może być temat refleksji.
Zobacz:
Szaleni i rozważni – dwa sposoby kreowania bohatera w literaturze na przestrzeni dziejów.