Brawurowe loty nad szczytami gór i bezkresem pustyni. Ziemia widziana z odległości kilku kilometrów. Zmagania człowieka z siłami natury i z samym sobą… To wszystko w książce Ziemia, planeta ludzi dedykowanej koledze, lotnikowi Henrykowi Guillaumet.
Czego w książce nie zabraknie:
• szalonych przygód
• fascynacji lataniem
• walki człowieka z żywiołem
• zachwytu nad pięknem ziemi
• refleksji o tym, co w życiu najważniejsze
Gatunek?
Trudny do jednoznacznego sklasyfikowania. Ziemia, planeta ludzi to jedna z tych książek, które potwierdzają tendencje literatury współczesnej do mieszania gatunków. Co w niej znajdziecie? Trochę z powieści awanturniczej, trochę z reportażu i pamiętnika. Osnuta na wątkach z życia pisarza może być uznana również za utwór o charakterze autobiograficznym. Ze względu na warstwę filozoficznych treści i poetycki, błyskotliwy styl przejawia cechy eseju. Z racji humanistycznego przesłania o potrzebie więzi międzyludzkich staje się współczesnym moralitetem. Ta wielość konwencji, jaka znalazła się w obrębie tekstu, jest również dowodem na jego nietuzinkowość.
Człowiek wobec nieprzewidywalnych pułapek losu
Najprościej można powiedzieć, że Ziemia, planeta ludzi to zapis doświadczeń pisarza-pilota, awanturnicza opowieść o walce człowieka z przeciwnościami losu, burzą, wiatrem, ciemnością, piaskiem pustyni i własną słabością. Książka nie ma wyraźnej fabuły, jest zbiorem opowieści o tym, co może przydarzyć się człowiekowi zdecydowanemu na najbardziej ekstremalne czyny. Z pozoru więc – relacja podróżnicza sławiąca zawód pilota, jego trud, odwagę i bezgraniczne oddanie. Warstwa fabularna utworu – niewątpliwie atrakcyjna i przyciągająca uwagę – odkrywa przed czytelnikiem głęboką prawdę o człowieku, o wartościach najbardziej podstawowych…
Ziemia, planeta ludzi to opowieść o sile wewnętrznej człowieka, harcie ducha, woli życia wbrew wszystkiemu, co niesie los. Można się znaleźć na bezdrożach pustyni, z dala od ludzkich osiedli, wody i wszystkiego, co niezbędne do życia, i podjąć heroiczną walkę o przetrwanie. Ta walka jest miarą człowieczeństwa. Saint-Exupéry i jego przyjaciel Prevot okazali się silniejsi niż okoliczności, w obliczu zagrożenia potwierdzili swoją wartość. Pokonali pustynię, tak jak wcześniej Guillaumet pokonał Andy, idąc do końca i wierząc, że ocaleje. Z relacji bohaterów wynika, że pragnienie przetrwania to nie tylko instynkt samozachowawczy, ale miłość do bliskich, chęć zachowania siebie dla innych. Dlatego książka Saint-Exupéry’ego jest czymś więcej niż zbiorem barwnych epizodów z życia pilotów, jest utworem głęboko humanistycznym, sławiącym wartość człowieka jako istoty niepokornej wobec losu, odnajdującej sens istnienia w obcowaniu z innymi ludźmi.
Świat widziany z góry
Warstwę fabularną utworu przenika sfera głębokich przemyśleń na temat świata, ludzi, wartości i wszystkiego, co w życiu najważniejsze. Pisarz z racji swojego zawodu pilota mógł spojrzeć na ziemię zupełnie inaczej, z dalekiej perspektywy, z lotu ptaka. Uzyskał ten cenny dystans, który pozwala ogarnąć całość, a jednocześnie uświadomić człowiekowi jego samotność i potrzebę bycia z innymi ludźmi. Zamknięty w kabinie swego samolotu doznaje najbardziej skrajnych emocji. Czuje się naprawdę wolny, spełniony, ale jednocześnie tęskni za ludźmi. Patrzy na świat z zachwytem. Dostrzega jego urodę, egzotykę, niepojętą rozmaitość przyrody i kultury. Widzi również tę drugą stronę życia – materializm, dla którego jesteśmy w stanie poświęcić tak wiele. Z obserwacji rodzą się refleksje nie do przecenienia:
Wielkość każdego zawodu polega może przede wszystkim na tym, że łączy ludzi: istnieje tylko jeden luksus prawdziwy – luksus związków ludzkich.
Pracując dla samych dóbr materialnych, budujemy sobie więzienie. Zamykamy się samotnie ze złotem rozsypującym się w palcach, które nie daje nam nic, dla czego warto byłoby żyć.
Kiedy szukam w pamięci tego, co dało mi smak trwałości, kiedy robię bilans godzin, które liczyły się w moim życiu, odnajduję zawsze te wspomnienia, których żadnej fortunie nie mógłbym zawdzięczać. Nie kupuje się przyjaźni Mermoza, przyjaźni towarzysza, z którym związują przeżyte razem godziny.
Noc lotu i jej gwiazd tysiące, spokój, kilka godzin poczucia pełni człowieczeństwa – tego się nie kupuje za pieniądze.
Tych kilka myśli – prawdziwych pereł rzuconych między historie z życia pilotów – przesądza o wartości tej książki.
Do matury
Do jakich prezentacji maturalnych można wykorzystać Ziemię, planetę ludzi?
• Człowiek w sytuacji zagrożenia: przykładów w utworze znajdziesz bardzo dużo. Najbardziej spektakularny to ten opisujący przymusowe lądowanie na pustyni z powodu awarii samolotu. Autor i jego kolega muszą podjąć walkę o przetrwanie. Zwróć uwagę na traumatyczne doświadczenia rozbitków, przeanalizuj opis, w którym autor opowiada, co dzieje się z organizmem człowieka, kiedy brakuje wody.
• Samotność: dla pilota to sytuacja niejako naturalna. Zwróć uwagę na emocje, jakich doznaje człowiek oderwany od ziemi.
• Przyjaźń: jedna z największych wartości dla Saint-Exupéry’ego. Przeanalizuj fragmenty, w których pisarz mówi o przyjaźni, pustce pozostawionej przez tych, którzy odeszli. Zacytuj najważniejsze kwestie, zilustruj przykładami z książki.
• Powinności jednostki wobec świata i ludzi: to moralistyczna warstwa utworu. Podkreśl zapisaną w książce potrzebę odpowiedzialności za planetę, rozwiń myśl autora „Starajmy się zbliżać wzajem. Szukajmy porozumienia z kilkoma z tych świateł rozrzuconych na równinie”.
• Cywilizacja: to ona zmienia oblicze świata. Pozwala przenosić wiadomości w najdalsze zakątki świata. W książce jej symbolem staje się samolot i najbardziej niebezpieczne loty na nieznanych szlakach.
• Piękno świata jako temat literacki: w tym przypadku to piękno widziane z niecodziennej perspektywy, z oddalenia. Niewiele takich ujęć w literaturze, więc warto je wykorzystać.
• Innowacje w prozie XX w.: Ziemia, planeta ludzi to bardzo reprezentatywny przykład przenikania się w utworze wielu konwencji gatunkowych i wkroczenia do literatury współczesnej materii autobiograficznej.
• Powieść awanturnicza i jej odmiany: zwróć uwagę na fabularną warstwę książki, podniebne loty przyprawiające o dreszcz emocji.
Słowo o autorze
Antoine Saint-Exupéry (1900-1944) – francuski pisarz, pilot. Miał zostać architektem, ale zafascynowało go latanie. Poświęcił mu całe życie. W czasie służby wojskowej zdobył kwalifikacje pilota wojskowego. Przed wojną odbywał loty na nieprzetartych szlakach Afryki i Ameryki Południowej. W czasie wojny latał w celach zwiadowczych w ekstremalnie niebezpiecznych warunkach. Nie skorzystał z taryfy ulgowej, jaką dawał mu zawód pisarza, nie odmówił wykonywania najbardziej karkołomnych zadań. 31 lipca 1944 r. – mimo niedowładu ręki – wyruszył samotnie w swą ostatnią podniebną podróż. Jego samolot został zestrzelony gdzieś nad Morzem Śródziemnym. W ten sposób zginął jeden z najznakomitszych francuskich pisarzy.
Praca, która stała się pasją, wpłynęła na charakter twórczości Saint-Exupéry’ego. Większość jego książek wyrasta z osobistych doświadczeń pisarza-pilota i przygód jego kolegów. Napisał Ucieczkę Jakuba Bernis, Ziemię, planetę ludzi, Nocny lot i niezapomnianego Małego Księcia.
Zobacz:
O czym traktuje Ziemia, planeta ludzi Antoine’a Saint-Exupéry’ego?
Jakie przesłanie zawarł w swojej powieści pt. Ziemia, planeta ludzi Antoine Saint-Exupéry?
Co możesz powiedzieć o kompozycji powieści Ziemia, planeta ludzi Antoine’a Saint-Exupéry’ego?