Kobieta – autorytet

Eliza Orzeszkowa była w swoich czasach szanowaną osobą, uznaną pisarką i publicystką. Nie było to częste w XIX wieku, nawet w dobie pozytywizmu, bo z tą epoką należy kojarzyć autorkę licznych nowel i poczytnych powieści. Była bliska uzyskania Nagrody Nobla – jej kandydaturę proponowano dwukrotnie. Fakt, że pracowała samodzielnie i rozstała się z mężem, także w owych czasach nie był codziennością. Na szacunek zasługuje odwaga, z jaką głosiła swoje poglądy. Ponieważ przyszło jej obserwować klęskę powstania styczniowego i żyć w dobie żałoby i surowych restrykcji ze strony władz – temat powstania poruszała za pomocą mowy ezopowej, walcząc z cenzurą. Opowiadała się po stronie programu pozytywistów, ale z wielkim patriotyzmem i szacunkiem traktowała powstańczą historię. Temat powstania jest jednym z ważnych motywów w Nad Niemnem i noweli Gloria victis. W obu utworach także – co ważne!!! – przypisuje Orzeszkowa symboliczne i sakralne znaczenie mogiłom przodków.

Eliza Orzeszkowa

  • Najważniejsza polska pisarka pozytywizmu.
  • Związana z Grodnem i Warszawą.
  • Gorąca propagatorka programu pozytywistycznego.
  • Żarliwa rzeczniczka emancypacji kobiet.
  • Patriotka – popierała powstanie styczniowe, ukrywała przywódcę – Romualda Traugutta.
  • Za udział w powstaniu zesłano jej męża na Sybir i odebrano im majątek.
  • Nie podążyła za mężem na zesłanie.
  • Uzyskała rozwód i utrzymywała się z pracy pisarskiej.
  • Zmarła w Grodnie w 1910 roku.

Pisz o Orzeszkowej:

  • Rzeczniczka programu pozytywistów, zwolenniczka emancypacji kobiet.
  • Autorka powieści tendencyjnych i realistycznych.
  • Kreatorka pejzażu nadniemeńskiego w literaturze.
  • Portretując Korczyn i Bohatyrowicze, wyraźnie nawiązuje do Pana Tadeusza.
  • Pielęgnuje tradycję stwarzając przestrzeń i czas sakralny – powstanie styczniowe i dzieje protoplastów rodu.
  • Idealizuje pracę, wieś, miłość, aby udowodnić prawdy, w które wierzy.
  • W sielankowości wsi, którą przedstawia, jest spadkobierczynią Jana Kochanowskiego i Adama Mickiewicza.

 

Pozytywistka

Orzeszkowa jako publicystka i pisarka jasno opowiada się za programem pozytywistów. Jej postulaty:

Ideał pracy – jako najwyższej, uzdrawiającej wartości. Najpełniej wyraża ją w Nad Niemnem. Jak? Po pierwsze, kształtując pozytywną postać Justyny i jej losy. Dziewczyna szczęście i sens życia odnajduje, dopiero gdy miłość splata się w jej biografii z pracą. Po drugie, kreując innych bohaterów – ci, którzy pracują, są zdrowi i szczęśliwi (jak Jan i Cecylia, Bohatyrowicz czy Korczyński) niepracujący – chorują lub są nieszczęśliwi (jak pani Korczyńska lub Teofil Różyc). Życie swoje układa i odnajduje się w nim dzięki pracy Marta – ale niegdyś postradała szczęście, bo… bała się pracy.

Praca na polskiej ziemi, słuszne gospodarowanie w miejsce walki narodowowyzwoleńczej. Ważny temat w Nad Niemnem. Postawę takiego pozytywistycznego patriotyzmu prezentuje Benedykt Korczyńki, bohater pozytywny. Uważa pracę na swoim majątku za powinność obywatelską, choć z szacunkiem wyraża się o powstaniu, w którym przecież zginął jego brat.

Praca organiczna i praca u podstaw – w nowelach Obrazek z lat głodowych, Tadeusz, Dobra pani. Z jednej strony ukazuje niedole biedoty, zwłaszcza biednego dziecka, z drugiej brak odpowiedzialności warstwy rządzącej, arystokracji. Mówi tu Orzeszkowa jednym głosem z Prusem, Konopnicką i Sienkiewiczem.

Emancypacja kobiet. Wyraża ją w powieści Marta, zresztą tendencyjnej. Postulat kształcenia kobiet i dania im równych praw splata się w powieści z ideałem pracy. Marta osierocona przez męża usiłuje znaleźć pracę i utrzymać córeczkę. Niewiele umie, zaznaje trudnego losu guwernantki, chce pracować u jubilera, ponieważ ma talent plastyczny. Jubiler jednak nie ma odwagi zatrudnić kobiety. Marta ponosi klęskę – ginie tragicznie, uciekając po dokonanej kradzieży.

Los dziecka i scjentyzm – postulat kształcenia. Pojawia się w nowelach – A… b… c… czy Dobra pani, ale także w Nad Niemnem. Los i poglądy młodego pokolenia Korczyńskich, powracających ze szkół, są ważnym tematem, warto zwrócić na to uwagę, bowiem młody Witold Korczyński jest porte-parole (głosem reprezentującym poglądy pisarza) autorki.

Temat równouprawnienia Żydów – w publicystyce, np. O Żydach i kwestii żydowskiej, w powieści Meir Ezofowicz.

 

Nad Niemnem

Dane:

  • Powieść realistyczna, z odcieniem tendencyjności
  • Akcja rozgrywa się dwadzieścia lat po powstaniu styczniowym
  • Miejsce akcji – dwór i zaścianek koło Grodna nad Niemnem

Główne tematy:

  • Rola pracy w życiu ludzkim i społecznym.
  • Patriotyzm.
  • Wątek uczuciowy – Jan i Justyna.
  • Powstanie styczniowe – pamięć o bohaterach.
  • Uroda stron nadniemeńskich.

Cechy realistyczne

  • Realizm szczegółu.
  • Prawdopodobieństwo zdarzeń i miejsc.
  • Milieu u w opisie przestrzeni.
  • Wszechwiedzący, zdystansowany narrator.
  • Przezroczystość narracji.

Cechy powieści tendencyjnej

  • Dydaktyzm powieści.
  • Ukształtowanie części postaci na potrzeby wymowy utworu.
  • Podział na dobrych i złych bohaterów.
  • Idealizacja miłości Janka i Justyny.

 

Postacie z Nad Niemnem

Justyna Orzelska – postać numer jeden. Justyna należy do bohaterek dojrzewających – gdy poznajemy ją na początku powieści, nie jest pewna ani swoich uczuć, ani drogi życiowej. W trakcie rozwoju akcji dokonuje ważnych wyborów – znajduje sens życia, swoje miejsce na ziemi i miłość. Odrzuca małżeńską propozycję bogatego, ale zmanierowanego Różyca i zostaje gospodynią w zaścianku, w chacie Bohatyrowiczów. Postać zdecydowanie pozytywna, spełnia wymogi bohatera pozytywistycznego.

Marta Korczyńka – kuzynka Justyny, reprezentuje starsze pokolenie. Także rzeczniczka pracy jako wartości priorytetowej. W przeszłości odrzuciła miłość Anzelma Bohatyrowicza w obawie przed biedą i ciężką pracą. Obecnie prowadzi gospodarstwo bratu – Benedyktowi, ciężko pracuje i znajduje w tym sens swojego życia, ale nie jest szczęśliwa.

Andrzejowa Korczyńska – arystokratka, patriotka, wdowa po powstańcu. Dumna pani, realizuje typ cierpiącej żony bohatera, ale wypełnia obowiązki wobec ojczyzny.

Emilia Korczyńka – postać dowodząca, że brak pracy wyniszcza, prowadzi do melancholii, a nawet choroby. Nieszczęśliwa romantyczka, emocjonalna, płaczliwa, nic nie robi – nie zajmuje się nawet własnym domem. Niechęć pisarki do tej postaci jest wyraźna, kształtując Emilię, Orzeszkowa dyskutuje z ideami romantyzmu i pragnie pokazać wartość pracy i utylitaryzmu.

Maria Kirło – przeciwieństwo Emilii, kobieta, która ma męża nieudacznika i hulakę, w związku z czym sama musi prowadzić gospodarstwo. Bardzo pracowita, zaradna, przedstawiona z sympatią, radzi sobie doskonale. Oprócz potwierdzania wartości pracy dowodzi też, że kobieta może zająć męską rolę i lepiej niż mężczyzna zarządzać majątkiem. Realizuje zatem postulat równouprawnienia kobiet.

Anzelm Bohatyrowicz – starsze pokolenie Bohatyrowiczów. Brał udział w powstaniu, pamięta czasy przyjaźni z dworem Korczyńskich. Sprawuje rolę obrońcy tradycji, dawnych wartości, to on opowiada młodym historię protoplastów rodu.
Jan Bohatyrowicz – reprezentant młodego pokolenia Bohatyrowiczów. Spadkobierca wartości, syn powstańca, ale też silny, pracowity, szczery i dumny młodzieniec. Postać nieco papierowa, wyidealizowana – typ idealny dla Justyny, by mogli stanowić programową parę pozytywistów.

Benedykt Korczyński – starsze pokolenie Korczyńskich. Benedykt jest przede wszystkim dobrym gospodarzem. Niezbyt szczęśliwym małżonkiem z wiecznie płaczącą Emilią u boku, pracuje w swoim majątku z kuzynką, boryka się z kłopotami finansowymi. To on realizuje nakaz trzymania się ziemi jako wyraz patriotyzmu i przywiązania do porte-parole autorki, czyli z ust Witolda padają poglądy, które wyznaje sama Orzeszkowa. Niby postać drugoplanowa, a jednak. Przybywa do domu na wakacje, jest zwolennikiem pracy, ale praca ta daje mu radość i satysfakcję. Witold wierzy w wykształcenie (scjentyzm), studiuje rolnictwo i pragnie stosować wiedzę i wdrażać innowacje w swoim gospodarstwie. Dąży do zgody z zaściankiem, jest światłym człowiekiem, wie, że współdziałanie może prowadzić do dobrego celu. Realizuje postulat pracy u podstaw, chce być użyteczny dla społeczeństwa. Cieszy się z decyzji Justyny, uważa, że kobiety też powinny się kształcić i pracować, być użytecznymi jednostkami, a nie ozdobami salonów.

Teofil Różyc – arystokrata znudzony życiem, obywatel świata, bardzo bogaty, szuka podniet życiowych w używkach. Podoba mu się Justyna, w końcu proponuje jej małżeństwo, ta jednak wybiera Jana.

Boleslaw Kirło – lekkoduch, hulaka, wiecznie u sąsiadów, podczas gdy gospodarstwo prowadzi jego żona Maria. Jeszcze jeden przykład Orzeszkowej na to, by pokazać, jak zgubne w skutkach i odpychające jest nieróbstwo.

 

Dwie najważniejsze sceny.

To, oczywiście, sceny przy mogiłach. Tak naprawdę to tylko te sceny wymienia lista lektur obowiązkowych, i jeśli na maturze zostanie przywołany jakiś fragment Nad Niemnem, to niechybnie jedna z tych dwóch scen. Ale, uwaga – może być też tak, że właśnie do wiedzy o tych fragmentach odwołają się twórcy tematu, licząc na Waszą znakomitą pamięć. Dlatego przytaczamy owe ważne sceny, a radzimy zapamiętać, że:

  • są to sceny kluczowe do zrozumienia przesłania powieści – podejmują dwa najważniejsze tematy – wartość pracy i czyn powstańczy
  • mamy do czynienia z miejscem i czasem sacrum – czyli świętym
  • mamy do czynienia z retrospekcją – przywołaniem zdarzeń z przeszłości
  • wyjątkowość chwili, gdy opowieść przywołuje czas święty jest podobna jak w Gloria victis
  • opisując dzieje protoplastów rodu Bohatyrowiczów, Orzeszkowa dokonuje idealizacji, a opisując powstanie, operuje emocjami odbiorców
  • sceny są w pewnym sensie kontrastowe – historia Jana i Cecylii opowiada o budowie, pracy, zwycięstwie, a powstańcza – o upadku, klęsce, śmierci. Jest to w pewnym sensie przeciwstawienie wizji pozytywistycznej romantyzmowi.

 

Gloria victis

Dane:

  • Gatunek – nowela.
  • Data powstania – 1910 r.
  • Czas akcji – powstanie styczniowe 1863 r.
  • Miejsce – Polesie litewskie.
  • Temat – losy powstańców, dzieje bitwy.
  • Osoby – Anielka, Marcyś, Jagmin, Traugutt.
  • Postacie mówiące – drzewa i wiatr.
  • Temat – heroizm powstańców.
  • Kompozycja – ramowa z personifikacją natury.

Tematy, z którymi można powiązać Gloria victis Orzeszkowej

  • powstanie styczniowe,
  • ojczyzna, patriotyzm,
  • historia,
  • pamięć.

Zdarzenia:

  • Miejscem zdarzeń jest las na Polesiu litewskim. Przybywa do lasu wiatr – wędrowiec i odnajduje mogiłę bohaterów – powstańców z 1863 roku. Drzewa opowiadają mu historię bitwy, która miała tu miejsce.
  • Bohaterami są powstańcy, którzy w tym miejscu stoczyli bitwę. Dowodził nimi Romuald Traugutt. Bliżej poznajemy Tarłowskiego – nauczyciela z miasteczka i jego przyjaciela – młodego szlachcica Jagmina. Obaj idą walczyć w powstaniu, a żegna ich Anielka, siostra Tarłowskiego, zakochana w Jagminie.
  • Ważny jest opis nierównej bitwy. Tarłowski ratuje przyjaciela, ale dosięga go kula, potem zamordowany zostaje razem z innymi rannymi w szpitalu. Przebity kilkoma pikami, przekazuje przyjacielowi chustę dla siostry. Ale i Jagmin ginie w tej walce. Aniela zostaje sierotą. Pozostaje samotna i w żałobie, na mogile ukochanych mężczyzn wiesza krzyżyk.

Sens tytułu

Gloria victis znaczy chwała zwyciężonym. Taki okrzyk podejmuje wiatr, by głosić w świecie męstwo powstańców. Jest zaprzeczeniem antycznego vae victis, czyli biada zwyciężonym – zawiera przesłanie, że bohaterstwo i poświęcenie dla ojczyzny tych, którzy zginęli, jest swoistym zwycięstwem, wielką chwałą.

Kompozycja

  • budowa ramowa noweli – to drzewa opowiadają historię powstańców;
  • personifikacja drzew, przyrody;
  • inwersja czasowa.

Niezwykła narracja

Nowela jest pełna treści metaforycznych i symbolicznych. Autorka mniej uwagi poświęciła realistycznym opisom – zwróciła się w stronę idei.

  • Nowela pisana jest prozą poetycką z partiami realistycznymi.
  • Narratorem jest las opowiadający historię wiatrowi.
  • Narracja utrzymana jest w konwencji baśni, którą opowiadają leśne rośliny.
  • Język jest niezwykły, niecodzienny, patetyczny. Dzisiejszemu czytelnikowi może wydawać się ckliwy i nienaturalny; weźmy np. takie sformułowanie: oto wiatr głosił chwałę zwyciężonym, gdyż wiedział, że dzięki ich poświęceniu nadejdą kiedyś czasy, kiedy „miecze mają być przekłute na pługi, a jagnięta sen spokojny będą znajdować u boku lwów”, aby głosić tę prawdę, wiatr zerwał się z mogiły powstańców „świętym szałem zdjęty”.

Bohaterowie

  • Romuald Traugutt, postać historyczna, dyktator powstania styczniowego, podejmuje decyzję o przystąpieniu do bitwy, choć wie, że będzie to walka przegrana; sto bagnetów wroga przypada na jeden powstańczy. Dowódca przygotowuje żołnierzy do złożenia ofiary z własnego życia, wierząc, że nie będzie ona daremna: pamięć o śmierci powstańców obudzi kiedyś do walki cały naród. Słowa Traugutta:
    Ci, co zginą, będą siewcami, którzy samych siebie rzucą w ziemię, jako ziarno przyszłych plonów. Bo nic nie ginie. Z dziś zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców powstają oręża i tarcze” – brzmią jak nakaz moralny.
  • Marian Tarłowski (Maryś), humanista o wrażliwej, delikatnej duszy, stworzony do miłości i pokoju, przyjmujący franciszkańską, pokorną postawę wobec natury, przybył do wioski, by zająć się badaniami przyrodniczymi i nauczać lud. Wbrew swoim pokojowym poglądom postanowił przyłączyć się do walki, bo uważał to za swój patriotyczny obowiązek. Zginął śmiercią niemalże męczeńską – ranny w bitwie, dobity przez wroga w szpitalu polowym.
  • Jagmin to fizyczne i psychiczne przeciwieństwo Marysia. Wysoki, dobrze zbudowany, silny i dzielny żołnierz, autorytet dla innych powstańców. Jego życiowym mottem jest filozofia żołnierza: walka jest konieczna, zabijanie jest słuszne w walce o wolność. Co do tego nie ma żadnych wątpliwości.Hołd złożony poległym powstańcom
    O dziejach grupy powstańców z Polesia opowiadają leśne drzewa – ich słuchaczem jest wiatr, który odwiedził zbiorową mogiłę w lesie. Oddziałem powstańców, którzy są tam pochowani, dowodził Romuald Traugutt. Przy jego boku walczyli między innymi Jagmin, bardzo waleczny i oddany ojczyźnie żołnierz oraz Tarłowski, młody humanista, który – jak ujmuje to autorka – „w (…) górnych myślach ludzkich rozkochany, do bojów tych stworzony nie był”. Choć był przeciwny rozlewowi krwi, ruszył do walki.

    Mieszkał razem z siostrą Anielką niedaleko pola walk, w miejscu otoczonym zielenią. Było to idealne miejsce dla chłopaka, który kochał przyrodę i pragnął ją poznawać, który bardzo cenił spokój i harmonię natury. Nie umiał zrozumieć, dlaczego w ludziach jest tyle nienawiści i potrafią być nieraz bardzo okrutni. Ideałem była dla niego harmonia przyrody.
    Nadszedł dzień ciężkiej bitwy, w której brał udział i młody Tarłowski. Wielu w niej zginęło i wielu zostało ciężko rannych. Zwycięskie wojska nieprzyjacielskie nie pozwoliły na to, by nawet ciężko ranni, złożeni w szałasie, mogli spokojnie umrzeć lub uzyskać pomoc lekarzy, lecz bestialsko ich dobiły. Wśród pomordowanych był Marian Tarłowski.

    Nad mogiłą, choć mijały lata, czuwał niestrudzony las, który szeptał: vae victis (biada zwyciężonym). Pewnego razu na miejsce bitwy przyszła smutna Anielka, która zostawiła na mogile mały krzyżyk. Wiatr, który znał dzieje powstańców, zaczął głosić nową prawdę: gloria victis, czyli chwała zwyciężonych. Ważny jest motyw wierności przyrody człowiekowi. To właśnie natura jest strażniczką narodowej pamięci.

Co tu jest ważne:

Ukształtowanie postaci:

Traugutt – bohater narodowy

– postać historyczna
– jawi się jako męczennik sprawy polskiej
– niesie krzyż
– idzie walczyć ze świadomością, że zginie
– porównany jest do Leonidasa
– piękny, szlachetny, znakomity żołnierz
– mamy do czynienia z idealizacją – dla wzmocnienia patriotycznej legendy

Tarłowski

– różni się od innych żołnierzy;
– jest intelektualistą ;
– pragnie być naukowcem, nie żołnierzem;
– idzie do powstania, choć jest jedynym opiekunem siostry;
– poświęca życie narodowej sprawie.

Zapamiętaj!
Gloria victis to bardzo późna nowela Orzeszkowej, wydana w latach 1907-1908. Autorka powraca wspomnieniami do wydarzeń roku 1863, do powstania styczniowego. Narratorem utworu, napisanego prozą poetycką z fragmentami realistycznymi, jest przyroda – wiatr, drzewa: dąb, świerk, brzoza, oraz kwiaty: dzwonki i róże. Przyroda była jedynym świadkiem historii. Dzięki jej relacji epizody łączą się w całość. Drzewa opowiadają historię oddziału powstańczego, który został całkowicie rozbity w okolicach Kobrynia na Podlasiu.

 

Dobra pani Elizy Orzeszkowej

Tytułowa dobra pani to zamożna ziemianka, członkini stowarzyszenia dobroczynności, Ewelina Krzycka, która ma dużą potrzebę czynienia miłosierdzia, ale wyłącznie z myślą o własnym zadowoleniu.

Postanawia zaopiekować się osieroconą pięcioletnią Helenką. Kobietę zachwyciły niezwykła uroda dziewczynki, jej wrażliwość i serdeczność. Zajmuje się nią jednak dopóty, dopóki nie znudzi się strojeniem dziecka w piękne sukienki. Uczy dziewczynkę francuskiego, rozpieszcza ją, obsypuje prezentami, wyjeżdżają nawet razem w podróż do Włoch. Po kilku latach jednak Helenka nudzi już swoją opiekunkę. Krzycka odnosi się do niej coraz chłodniej. Najpierw przenosi ją z salonu do garderoby, by w końcu odesłać do ubogich krewnych. Podobnymi zabawkami, ofiarami kaprysu „dobrej pani” są służąca Czernisia, papuga i pies Elf.

Orzeszkowa obrazuje problem odpowiedzialnego udzielania pomocy innym. Obdarzając swych podopiecznych krótkotrwałym i powierzchownym zainteresowaniem, by następnie ich odtrącić, tytułowa bohaterka wyrywa ich z naturalnego środowiska i w istocie rujnuje im życie.

 

A… B… C… Elizy Orzeszkowej

Ta nowelka miała być wydrukowana w Świcie w 1884 roku, ale jej publikacja została wstrzymana przez carską cenzurę. Autorka zmieniła więc realia z rosyjskich na niemieckie i wydała ją dwa lata później w Gazecie Warszawskiej.

Bohaterka utworu, Joanna Lipska, zaniedbana, zmęczona, niczym się nie wyróżnia w miejskim tłumie. Zawsze ubrana w czarną, wełnianą suknię, ukrywająca ładne, lniane włosy pod niemodnym kapeluszem. Nietowarzyska, nieśmiała, wydawać by się mogło – nijaka. Ta sama Joanna to także dobra siostra i świetna gospodyni. Chętnie pełni w domu kobiece obowiązki, sprząta, gotuje, ceruje, podczas gdy jej brat, Mieczysław, zarabia na życie jako urzędnik. By mu pomóc, dziewczyna postanawia udzielać lekcji. Przede wszystkim jednak chce w ten sposób pomóc dzieciom z ubogich sąsiedzkich domów. Tyle że nauczanie po polsku jest wówczas zabronione przez zaborcę. Dziewczyna staje przed sądem. Wyrok brzmi: dwieście rubli grzywny z zamianą na trzy miesiące więzienia. Ponieważ Lipscy nie mają pieniędzy, Joanna jest przygotowana na pobyt w więzieniu. Aby ją przed nim uchronić, Mieczysław zapożycza się u lichwiarza. Całe to doświadczenie utwierdza tylko młodą nauczycielkę w przekonaniu, że postępowała słusznie. Lipska powraca do dawania lekcji.

W okresie prześladowań pod zaborami dla wielu Polaków utwór ten zawierał ważne przesłanie. Zaborcy zakazują uczyć, a Joanna, zresztą córka zwolnionego z posady nauczyciela, w myśl pozytywistycznego hasła pracy u podstaw ów zakaz łamie. Nawet strój bohaterki ma tu swoje znaczenie. Czarną suknię przywdziewały kobiety po upadku powstania styczniowego na znak żałoby po ojczyźnie. Odważniejsze zbierały gromadkę dzieci, brały elementarz, koniecznie polski, i zaczynały uczyć.

 

Tadeusz Elizy Orzeszkowej

Tytułowy bohater tej króciutkiej noweli to dwuletnie dziecko. Jego rodzice nie mają własnej ziemi ani nawet domu. Żyją w nędzy, mieszkają w wynajętej od pana starej chacie. Klemens od świtu do nocy pracuje jako najemny robotnik na pańskim polu, a jego żona pielęgnuje ogród dziedzica. Pochłonięci pracą, nie mają czasu dopilnować chłopca, który „jak piesek bez dozoru czołgał się po pokrzywach folwarcznego dziedzińca”. Któregoś dnia dziecko topi się w rowie.

Kogo obarczyć winą za jego śmierć? Rodziców, mieszkańców dworu, układ społeczny, który nie zapewnia ludziom ubogim normalnego życia? Chłopi nie mogą liczyć na pomoc dziedzica, a nawet na minimalne choćby zainteresowanie ich losem. Opisana tu przydrożna, a więc na co dzień mijana kapliczka – to przypomnienie chrześcijańskiego nakazu miłości bliźniego, o którym ówcześni zamożni zdają się nie pamiętać.

Tematy, z którymi można powiązać nowele pozytywizmu

  • dziecko,
  • odpowiedzialność,
  • filantropia,
  • nędza,
  • praca u podstaw,
  • ciemnota, zacofanie.

Orzeszkowa o noweli
Jeżeli powieść jest zwierciadłem, w którym człowiek, pokolenie, ludzkość, przejrzeć się mogą i z zewnątrz, i z wewnątrz, od stóp do głowy, to nowelę można poczytywać za taki ułamek zwierciadła, w którym odbija się tylko jeden uśmiech, jedna łza, jeden grymas twarzy, jedno poruszenie duszy. I kiedy w zwierciadle powieści wszystkie szczegóły, związane z sobą w rozległą i harmonijną całość, odbijają się długo i aż do najdalszej swej głębi, szczególik przez zwierciadełko noweli ukazywany przemyka szybko, zręcznie, jak najwykwintniej, pozostawiając wrażenie czegoś zaczętego, a nie dokończonego, ciekawego, a nie uzupełnionego.

 

Tematy z Orzeszkowej

  • Różne oblicza heroizmu. Na podstawie podanych fragmentów Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej wyjaśnij symbolikę dwóch mogił.
  • Model wychowania młodego pokolenia i stosunek do tradycji oraz powstania styczniowego w przytoczonym fragmencie i całej powieści Nad Niemnem.
  • Jakie wartości i postawy życiowe propaguje Orzeszkowa, przytaczając historię Jana i Cecylii?
  • Sposoby i funkcje obrazowania na przykładzie opisu bitwy w noweli Gloria victis.
  • Ideały pozytywizmu i romantyzmu w opisie dwóch mogił w Nad Niemnem.
  • Portret powstańców 1863 roku w ujęciu Orzeszkowej na podstawie Nad Niemnem i Gloria victis.
  • Porównaj wizję powstańca i powstanie w ujęciu Orzeszkowej (w Gloria victis i przytoczonym fragmencie Rozdzióbią nas kruki, wrony… Żeromskiego).

 

Zobacz:

Eliza Orzeszkowa

Eliza Orzeszkowa na maturze

Jakie hasła programowe pozytywizmu propaguje Orzeszkowa w Nad Niemnem?