Partykuła

Partykuła – niesamodzielna, nieodmienna część mowy.

Funkcja

Modyfikuje (czyli zmienia) sens wyrazu lub zdania.

  • Tworzy pytania,
    Użyj partykuły czy, gdy chcesz o coś zapytać.

    • czy
      – Czy wczoraj była klasówka z fizyki?
  • Wyraża przypuszczenie,
    Użyj partykuły -by, gdy chcesz zaznaczyć w swojej wypowiedzi przypuszczenie.

    • -by
      – Poszłabym do kina, gdybym nie musiała uczyć się wiersza na pamięć.
  • Zaprzecza treści wyrazu lub zdania.
    Użyj partykuły nie, gdy chcesz czemuś zaprzeczyć.

    • nie
      – Płytę pożyczę ci nie dziś, ale w czwartek.
      – Nie pojadę w Tatry na wakacje.
      – Nie zrobię tego!
  • Wyraża rozkaz lub życzenie.
    Użyj niech, oby – użyj ich, gdy wyrażasz żądanie.

    • Niech
      – Niech Zbyszek w końcu odda mi tę książkę!
      – Niech tak będzie!
    • Oby
      Oby Lidka nie spóźniła się na pociąg!
  • Wzmacnia znaczenie zdania.
    Użyj no, -że gdy chcesz podkreślić swoją wypowiedź.

    • no
      – Chodź no do mnie!, Daj no, ten zeszyt
      – Idźże szybciej! Zróbże porządek na swoim biurku.
    • -że
      – Chodźże!

 

Podział partykuł:

  • pytające
    tworzą formę pytającą –li, czy, czyż (partykuła wprowadzająca pytanie retoryczne)
    Znaszli ten kraj?
    Uwaga!

    • -li – piszemy zawsze łącznie z poprzedzającym go wyrazem,
    • partykuła -li jest już archaiczna, ma ona znaczenie współczesnej partykuły czy.
      – Czy pójdziesz ze mną do kina?
      – Czyż nie mówiłam, że tak będzie?!
  • przypuszczające
    Nadają ton przypuszczenia, prawdopodobieństwa.
    Użyj jej, gdy chcesz zaznaczyć w swojej wypowiedzi przypuszczenie lub konieczność spełnienia jakichś warunków:
    -by, -byś, -bym, -byśmy, byście
    – Gdybym miała czas, poszłabym z tobą.
    – On by to zrobił dobrze.
    – Zrobiłbyś tutaj porządek!
  • przeczące
    Nadają wypowiedzi charakter przeczący. Zaprzeczają treści wyrazu lub zdania:
    ani, nie, ni, wcale
    – Ani myślę!
    – Nie będę z tobą chodził.
    – Nie zrobię tego ani dziś, ani jutro.
    – Nie zgadzam się na to!
  • rozkazujące
    Sprawiają, że wypowiedź ma charakter życzenia.
    Używamy ich również, gdy oczekujemy wykonania jakiejś czynności.
    oby, bodaj, niech, niechaj, żeby
    – Niech ona w końcu to skończy!
    – Oby twoje słowa stały się prawdą.
  • wzmacniające
    uwydatniają rozkaz
    no, -ż, -że, ci, ależ
    – Dajże mi wreszcie ten komputer, tato! Idźże szybciej! Ruszże się!
    – Chodź no tutaj!
    – Ależ ziąb! Ależ on się zmęczył!
    – Pani pozwoli? – Ależ oczywiście.
  • ograniczające
    tylko, jedynie, choć, chociaż
    – Posadź tam chociaż dwa krzaki.
    – Mam tylko pięć złotych.
    – Mogę jedynie porozmawiać z twoimi rodzicami.
  • wskazujące na pewność
    na pewno, pewnie
    – Na pewno o tobie nie zapomnę.
    – Pewnie zarobimy tu dużo pieniędzy.
    – Pewnie byś ją polubiła.
  • przypuszczająca
    chyba, może, bodaj
    – Chyba się rozpłaczę.
    – Chyba miała bliznę na twarzy.
    – Chybaby przyjechał, gdybym go o to poprosił? – No chyba.
    – Chyba doszliśmy do porozumienia.
    – Zadzwoń do niej, może już wróciła
    – To bodaj ich jedyne dziecko.

 

Kłopoty z pisownią partykuł

  • Zdecydowanie łącznie pisz czasowniki z partykułą -że, -li.
    • Idźże w końcu do domu.
    • Zróbże sobie chwilę przerwy.
    • Miejże chociaż trochę rozsądku.
    • Znaszli tę krainę?
  • Oddzielaj czasownik od partykuły: no, czy, niechaj, niech, bodaj, oby.
    • Podejdź no tutaj!
    • Niechaj mnie dzisiaj nikt o nic nie prosi!
    • Niech nikt się nie skarży!
    • Obyś się nie zająknęła podczas jutrzejszej recytacji.

 

Kłopoty z „nie”!

Łączną pisownię nie skojarz z:

  • imiesłowami przymiotnikowymi, np. nieznający, nierosnący, nieodgadniony, nieugięty, nieukryty;
  • rzeczownikami, np. nieporządek, nieśmiałość, nieostrożność, nieobecność;
  • przymiotnikami w stopniu równym, np. niegrzeczny, nieduży, niegłupi;
  • przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu równym, np. nielekko, nieładnie, niedobrze.

Osobno napisz partykułę nie z:

  • liczebnikami, np. nie dwa, nie piętnasty;• zaimkami, np. nie ja, nie wy, nie tamten (wyjątki: niejako, nieco, nieswój);
  • czasownikami w formie osobowej, np. nie pójdę;
  • bezokolicznikami, np. nie dostawać, nie śpiewać;
  • formami nieosobowymi czasownika zakończonymi na -no, -to, np. nie umyto, nie zrobiono;
  • imiesłowami przysłówkowymi, np. nie śpiewając, nie rozumiejąc, nie przeczytawszy, nie zrozumiawszy;
  • przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie większy, nie głupszy, nie największy, nie najgłupszy;
  • przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie lepiej, nie gorzej, nie najlepiej.

Nie unikniesz zapamiętania wyjątków.
Pisz nie oddzielnie z rzeczownikiem, przymiotnikiem i imiesłowem przymiotnikowym, gdy napotkasz wyraźne przeciwstawienia treści w zdaniu:

  • To nie przyjaciel, ale wróg.
  • Mieliśmy nie łatwy, ale trudny egzamin.
  • Talerz był nie umyty, ale brudny.

 

Kłopoty z „by”!

  • Napisz by łącznie z:

    • osobowymi formami czasowników, np. zrobiłbym, poszłaby, zgarnąłby;
    • ze spójnikiem gdy, że, a, np. gdyby, żeby, aby;
    • z wyrazem porównawczym, np. jakby, niby;
  • Zdecydowanie oddziel by od:
    • form nieosobowych, np. zrobiono by, uszyto by.
    • wyrazu modalnego pełniącego funkcję czasownika, np. można by, warto by, trzeba by.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Fleksja

Fleksja TEST

Zaimek

Części mowy. Podstawowe informacje. (ćwiczenia)

Części mowy – powtórka